Τι είναι μια αριστερή οπτική και πολιτική για την υγεία; Πώς συνδυάζεται η τεχνοκρατική με την πολιτική ματιά όταν εκπονείται και υλοποιείται μια αριστερή στρατηγική γι’ αυτό το θεμελιώδες κοινωνικό δικαίωμα; Πώς θα μπορούσαν οι δυνάμεις της Αριστεράς να διαμορφώσουν «τους όρους ενός νέου κοινωνικού κινήματος για το δικαίωμα στην υγεία»;
Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα πραγματεύεται στο βιβλίο του ο Ανδρέας Ξανθός, που δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις για την πολιτική και συνδικαλιστική του δράση. Ο συγγραφέας απλώνει την αφήγησή του σε μια μεγάλη χρονική περίοδο που υπερβαίνει τα χρόνια της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ (ξεκινάει, π.χ., από τότε που η Αριστερά είχε μεν μικρές εκλογικές δυνάμεις αλλά –για κάποιους λόγους, βέβαια– ήταν πολύ ισχυρή στα νοσοκομεία), ενώ στέκεται ιδιαίτερα και στην «ειδική περίοδο» της πανδημίας του κόβιντ.
Ο Ξανθός ξεκινάει από το θέμα που είναι το θεμέλιο, το σημείο αναφοράς για μια πολιτική υγείας: το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Η συζήτηση και οι διαφορετικές πολιτικές για ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας, άλλωστε, είναι αυτές που σε μεγάλο βαθμό ορίζουν και τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε μια αριστερή και σε μια δεξιά/συντηρητική πολιτική για την υγεία. Μιλώντας για τα χρόνια πριν από τη χρεοκοπία, ο συγγραφέας δίνει έμφαση στην κατάσταση στο ΕΣΥ και στην πρόταση της Αριστεράς γι’ αυτό, στους συνδικαλιστικούς αγώνες στα νοσοκομεία, στο κίνημα κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και το σύνθημα «η υγεία πάνω από τα κέρδη», στους αγώνες ενάντια στις πατέντες και το σύγχρονο «υγειονομικό απαρτχάιντ».
Στο δεύτερο κεφάλαιο, ο Ξανθός αναλύει τη δύσκολη εποχή της χρεοκοπίας και των μνημονίων, μέχρι το 2015: πώς η κρίση και η μνημονιακή πολιτική «διευκόλυνε τους επιχειρηματίες υγείας να επιβάλουν τη δική τους ατζέντα», πώς η λιτότητα έπληξε την υγεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα (ήταν η εποχή της επιβολής εισιτηρίου 5 ευρώ για κάθε επίσκεψη στα εξωτερικά ιατρεία…) και ενέτεινε τις ταξικές διακρίσεις, πώς οργανώθηκαν οι πρωτοβουλίες αλληλεγγύης «από τα κάτω» και τα κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία κ.ά.
Τα χρόνια της κυβέρνησης
Το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου είναι το εκτενέστερο, καθώς πραγματεύεται την περίοδο 2015-2019, στην οποία ο Ανδρέας Ξανθός παρέμεινε συνεχώς στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, αρχικά ως αναπληρωτής υπουργός και κατόπιν ως υπουργός Υγείας. Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθεί εκτενώς σε όλα τα πεδία τα οποία κλήθηκε να αντιμετωπίσει το υπουργείο, ενώ ταυτόχρονα συζητάει και γενικότερα ζητήματα πολιτικής που ανέκυψαν εκείνη την περίοδο. Παρουσιάζει και αναλύει τα μέτρα επείγουσας ανακούφισης των πιο αδύναμων και ευάλωτων κομματιών της κοινωνίας, τις προσπάθειες να μειωθεί η επιβάρυνση των πολιτών για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (με την τρόικα να αδιαφορεί, τουλάχιστον, για την υγειονομική κρίση στην Ελλάδα), την κατάργηση της ρατσιστικής υγειονομικής διάταξης 39Α που είχε οδηγήσει στη διαπόμπευση ευάλωτων γυναικών, το «παράλληλο πρόγραμμα», το σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την επιβίωση του ΕΣΥ, τις Τοπικές Μονάδες Υγείας, την προσπάθεια για υγειονομική φροντίδα των προσφύγων και των μεταναστών, την υγειονομική κάλυψη των ανασφάλιστων, την απομάκρυνση των εργολάβων από τα νοσοκομεία, τις συγκρούσεις σχετικά με το φάρμακο, τη Δημόσια Υγεία ως εφαρμοσμένη πολιτική και άλλα πολλά.
Το βιβλίο επεκτείνεται και στα χρόνια που ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν πια στην αντιπολίτευση, δίνοντας έμφαση προφανώς στην περιπέτεια της πανδημίας του κόβιντ. Και εδώ ο συγγραφέας δίνει έμφαση σε πολιτικά ζητήματα σχετικά με την πανδημία που έγινε προσπάθεια να κρυφτούν πίσω από την προφανή προτεραιότητα να σωθούν ανθρώπινες ζωές, όπως είναι η σχέση της πανδημίας με τις ταξικές ανισότητες ή οι πατέντες των εμβολίων (θυμίζοντας, π.χ., πως όταν υπήρχε μια παγκόσμια κινητοποίηση για τις φαρμακευτικές πατέντες, ο Μητσοτάκης, πιστός στην εξυπηρέτηση των μεγάλων επιχειρήσεων, χλεύαζε μιλώντας για «εμβολιόδεντρα»).
Το βιβλίο κλείνει με το κεφάλαιο «Αναζητώντας έναν άλλο δρόμο για την υγεία», όπου ο Ξανθός καταθέτει μια σειρά προτάσεις για το πεδίο της υγείας, συνδέοντάς τες με μείζονα ζητήματα της εποχής μας, όπως π.χ. η κλιματική κρίση, θυμίζοντας και κάποια λόγια του αξέχαστου συντρόφου, του γιατρού Κωστή Νικηφοράκη: «αυτό που χρειάζεται είναι η κοινωνικοποίηση της ιατρικής με βάση τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, για να αντιμετωπιστεί η ανισότητα στην υγεία, που έχει τις ρίζες της στις κοινωνικές και ταξικές ανισότητες».
Πολιτική, αυτοκριτική, γενναιοδωρία
Όπως ήδη αναφέρθηκε, σε όλη αυτή τη συζήτηση ο συγγραφέας θίγει διαρκώς και γενικότερα ζητήματα πολιτικής και ιδεολογίας – ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το θέμα της διαφθοράς στην υγεία, το οποίο ο Ξανθός το εξετάζει από την πολιτική του σκοπιά, καθώς το πραγματεύεται «με όρους πολιτικής οικονομίας και όχι ανθρώπινης ανηθικότητας».
Ο Ξανθός, τελικά, γράφει ένα βιβλίο με πολύ πλούσιο υλικό, με στοιχεία και με απόψεις, διευκολύνοντας τη συζήτηση ακόμα και με οπτικές που διαφωνούν με τεκμηριωμένο και εποικοδομητικό τρόπο με όλα αυτά, καθώς διατυπώνει επιχειρήματα σε βάθος και έναν ουσιαστικό απολογισμό για ό,τι εφαρμόστηκε ή για ό,τι για διάφορους λόγους δεν μπόρεσε να εφαρμοστεί. Μιλάει τολμηρά για τα θετικά αλλά και για τις δυσκολίες, αναλύει αυτοκριτικά τις αποτυχίες, συζητάει σε βάθος, όσο επιτρέπει ο χώρος ενός βιβλίου, τις αιτίες για ό,τι δεν πήγε καλά, με τρόπο πολύ σπάνιο για ανθρώπους που έχουν περάσει από κυβερνητικούς θώκους, και σίγουρα πολύ μακριά από τη λογική ότι «πάντα φταίνε οι άλλοι».
Ένα πράγμα που επιπλέον εντυπωσιάζει στο βιβλίο του Ξανθού είναι η γενναιοδωρία του. Το βιβλίο είναι διάσπαρτο από ονόματα – ο συγγραφέας αναγνωρίζει και τιμά τη συμβολή όλων εκείνων που συνέβαλαν σε αυτό το μεγάλο εγχείρημα: συνεργάτες, συντρόφους, συναδέλφους. Ο Ξανθός τονίζει επανειλημμένα πως όλο αυτό ήταν ένα συλλογικό εγχείρημα, πως η συλλογικότητα έδινε δύναμη και ουσία σ’ αυτό, και αυτή τη συλλογική δράση την αναγνωρίζει έμπρακτα, αναφέροντας επίμονα όλους και όλες που δούλεψαν σε αυτό το εγχείρημα. Και αυτή η γενναιοδωρία δίνει πλούτο και δύναμη στην αφήγηση, στο βιβλίο. Πόσο πιο αδύναμο θα ήταν αν επέλεγε να μιμηθεί κάποια μικρόψυχα βιβλία όπου ο συγγραφέας απαξιώνει τους πάντες γύρω του για να αναδείξει έτσι και να δικαιώσει –νομίζει, ο τάλας– τον υπερσπουδαίο εαυτό του.
Μετά την επιλογή της ηγεσίας να διαλυθεί, ουσιαστικά, ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα, που ανακοινώθηκε αιφνιδιαστικά το βράδυ των εκλογών του 2019, και μετά τα τραγικά εκφυλιστικά και απαξιωτικά για την Αριστερά γεγονότα που ακολούθησαν το βατερλό των εκλογών του 2023, ένα ερώτημα σχηματίστηκε στο μυαλό πολλών και επανέρχεται διαρκώς στο βιβλίο του Ξανθού: άραγε «άξιζε τον κόπο όλη αυτή η “περιπέτεια” της “κυβερνώσας Αριστεράς”»; Στο ερώτημα αυτό ο συγγραφέας απαντάει «ανεπιφύλακτα ναι»: «η μετρήσιμη μείωση των υγειονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων την περίοδο 2015-2019 είναι η απόδειξη», λέει ο Ξανθός. Έτσι, θέτει στον δημόσιο διάλογο μια πολύ σημαντική συμβολή με διπλό χαρακτήρα, αποτίμηση και πρόταση ταυτόχρονα, για μια πολιτική που ακόμα και οι δύσκολες επιλογές της θα έχουν πάντα στον πυρήνα τους τις αξίες της Αριστεράς.
Κώστας Αθανασίου
Η ΕΠΟΧΗ
