Ο καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο τμήμα του Παντείου Πανεπιστημίου, Ανδρέας Νοταράς, καταγράφει για λογαριασμό της Εποχής το τι πραγματικά συμβαίνει στη Ροδόπη και γιατί η ΝΔ έχει κάνει σημαία της το ζήτημα της μειονότητας.
Γιατί, κατά τη γνώμη σας, η κυβέρνηση επιμένει να κρατά ψηλά το θέμα της Ροδόπης;
Νομίζω πως πρέπει να διαχωρίσουμε το ερώτημα γιατί η ΝΔ κρατάει ψηλά στην ατζέντα αυτό το ζήτημα, από το γιατί το έβαλε στην ατζέντα εξαρχής. Το διατηρεί γιατί θεωρεί ότι αποκομίζει οφέλη. Δύο κόμματα στα δεξιά της διεκδικούν με αξιώσεις την είσοδό τους στη Βουλή, δυσχεραίνοντας την κατάκτηση της αυτοδυναμίας ή πάντως μιας άνετης πλειοψηφίας. Αυτό το ακροατήριο στοχεύει η ΝΔ με τη συγκεκριμένη κίνηση. Ταυτόχρονα, με μετεμφυλιακή λογική και ρητορική επιχειρεί να στιγματίσει τον ΣΥΡΙΖΑ σαν αντεθνικό κόμμα. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει να διερευνήσουμε γιατί η ΝΔ ξεκίνησε τη συγκεκριμένη επίθεση. Εδώ υπάρχει ένα σημαντικό στοιχείο που δεν έχει αναδειχθεί. Ιδιαίτερα στη Ροδόπη, αλλά και στην Ξάνθη, ακόμα και στον Έβρο όπου η μειονοτική παρουσία είναι πολύ μικρή, η ΝΔ απέτυχε εκλογικά. Τα ποσοστά της έπεσαν και στους τρεις νομούς, τη στιγμή που το πανελλαδικό της ποσοστό συγκριτικά με το 2019 ανέβηκε. Αυτή η αποτυχία εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από το μεγάλο φιάσκο, την απάτη ουσιαστικά, που στήθηκε γύρω από τη διακομματική επιτροπή της Βουλής για την ανάπτυξη της Θράκης. Η ΝΔ καλλιέργησε μεγάλες προσδοκίες στους πολίτες της Θράκης, μειονοτικούς και πλειονοτικούς. Πολύ γρήγορα αυτές διαψεύστηκαν με πάταγο. Η ευθύνη αυτής της αποτυχημένης εργαλειοποίησης και της επακόλουθης εκλογικής καθίζησης βαραίνει κυρίως την κ. Μπακογιάννη ως πρόεδρο της επιτροπής. Έτσι νομίζω ερμηνεύεται και ο ανεξέλεγκτος θυμός που εξέπεμψε στην πρόσφατη επίσκεψή της στη Θράκη, με τα όσα προσβλητικά και απειλητικά ξεστόμισε. Η ΝΔ και ειδικότερα η κ. Μπακογιάννη έπρεπε να εφεύρουν έναν εξωγενή παράγοντα, έναν βολικό φταίχτη, για να καλύψουν τη δική τους αποτυχία.
Ακούγεται επίσης και το εξής, ότι όποιος μιλά για τουρκική μειονότητα στη Θράκη, δεν υπηρετεί την εθνική θέση. Δεν ξέρω αν ασπάζεστε τη συγκεκριμένη άποψη…
Θα μου επιτρέψετε να πω ότι πρόκειται για τη λάθος συζήτηση. Ο χαρακτήρας της μειονότητας ως όλον καθορίζεται από μια διεθνή συνθήκη, αυτή της Λωζάνης, που την ορίζει ως θρησκευτική. Επίσης, η μειονότητα δεν αποτελείται αποκλειστικά από εθνοτικά Τούρκους. Το ότι βέβαια στο παρελθόν, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1950, οι επιθετικοί προσδιορισμοί τουρκική/ός/ό χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα και με τον πιο επίσημο τρόπο από την ελληνική πολιτεία, είναι γνωστό. Το κρίσιμο ζήτημα όμως είναι αλλού. Η ελληνική πολιτεία αναγνωρίζει τρεις συνιστώσες εντός της μειονότητας με όρους εθνοτικούς και πολιτισμικο-γλωσσικούς. Στο πόρισμα της διακομματικής επιτροπής για τη Θράκη υπάρχει ρητή σχετική αναφορά σε τουρκογενείς, Πομάκους και Ρομά. Εδώ προκύπτουν κάποια ερωτήματα. Πρώτον. Γιατί τουρκογενείς και όχι Τούρκοι, κύριο ουσιαστικό όπως το Πομάκοι και το Ρομά; Δύο μέτρα και δύο σταθμά. Δεύτερον και κυριότερο. Υποτίθεται ότι στην Ελλάδα αναγνωρίζουμε το δικαίωμα στον ατομικό αυτοπροσδιορισμό. Περαιτέρω, με βάση τις αποφάσεις και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, από το οποίο η Ελλάδα έχει καταδικαστεί και δεν έχει ακόμα συμμορφωθεί, το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό μπορεί να ασκηθεί από περισσότερα του ενός άτομα από κοινού, στο πλαίσιο του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι. Επομένως, η μειονότητα ως σύνολο χαρακτηρίζεται μουσουλμανική, αλλά μέλη της, ατομικά και από κοινού, έχουν δικαίωμα να δηλώνουν ελεύθερα και με όρους αυτοπροσδιορισμού την ταυτότητά τους, η οποία προφανέστατα δεν είναι μόνο θρησκευτική. Οι σύλλογοι Πομάκων και Ρομά αναγνωρίζονται και ενισχύονται. Αντίθετα, από το 1984 και μετά οι σύλλογοι που έχουν στον τίτλο τους τον προσδιορισμό τουρκικός απαγορεύονται, ενώ λειτουργούσαν αδιάλειπτα και απρόσκοπτα από το 1927.
Η κυβερνητική πλευρά αξιώνει είτε δηλώσεις «ελληνικότητας» από τους δύο υποψηφίους του ΣΥΡΙΖΑ, είτε αντικατάστασή τους (που πλέον δεν γίνεται). Ενέπλεξε, δε, και την ΕΥΠ, της οποίας πολιτικός προϊστάμενος παραμένει ο πρωθυπουργός. Πόσο προβληματικό σας ακούγεται αυτό;
Πιο προβληματικό δεν γίνεται. Η ΝΔ και ο κ. Μητσοτάκης προσωπικά ζητούν πιστοποιητικό φρονημάτων από δύο βουλευτές και αντίστοιχα από το κόμμα τους ζητούν να τους αποκηρύξει. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Είναι ανατριχιαστικό. Όπως ανατριχιαστικό, προκλητικό και ασύγγνωστο είναι το με πόση άνεση επικαλούνται στοιχεία της ΕΥΠ, γνωρίζοντας πως αυτά, ως απόρρητα, δεν πρόκειται να δημοσιοποιηθούν ποτέ. Κι όλα αυτά με νωπή τη μνήμη του ακόμα αδιερεύνητου σκανδάλου των παρακολουθήσεων. Το κρίσιμο στοιχείο, όμως, βρίσκεται στο βαθύτερο πνεύμα αυτής της αξίωσης. Ζητούν από τους βουλευτές να δηλώσουν ότι είναι Έλληνες (προφανώς και είναι έλληνες πολίτες) μουσουλμάνοι –προσέξτε, όχι μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας, αλλά πιστοί μουσουλμάνοι– και τίποτε άλλο. Να δηλώσουν, δηλαδή, ότι η ταυτότητα τους περιορίζεται αποκλειστικά στα δύο αυτά στοιχεία. Με άλλα λόγια, να αποκηρύξουν την τουρκική τους καταγωγή, την εθνοτική τους ταυτότητα. Πρόκειται για βάναυση αμφισβήτηση –ουσιαστικά καταπάτηση– του δικαιώματος στον ατομικό αυτοπροσδιορισμό από τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Με συγχωρείτε, αλλά αυτό είναι χειρότερο και από την αποκήρυξη του κομμουνισμού και των παραφυάδων του.
Παίζει πράγματι ρόλο το τουρκικό προξενείο στην προώθηση ή όχι υποψηφίων όλων των κομμάτων όλα τα προηγούμενα χρόνια; Ποια μπορεί να είναι η διπλωματική απάντηση σ’ αυτό;
Το προξενείο ανέκαθεν κατεύθυνε ψήφους προς όλα τα κόμματα (εξουσίας), με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο και όχι προς μία μόνο κατεύθυνση κάθε φορά. Ως πρώτο στόχο έχει πάντα την εκλογή όσων περισσότερων μειονοτικών βουλευτών. Από κει και πέρα, μπορεί να έχει και προτιμήσεις σε πρόσωπα, προτιμήσεις που αλλάζουν. Δεν τα καταφέρνει πάντα το ίδιο καλά και η μειονότητα επηρεάζεται μεν, δεν άγεται και φέρεται στο σύνολό της δε. Ο ρόλος του προξενείου είναι, όμως, κατά πολύ ευρύτερος και κατά κανόνα δεν είναι χειραφετικός, αλλά καταπιεστικός για ευρέα τμήματα και στρώματα της μειονότητας. Ως προς το ζήτημα της αρμόζουσας διπλωματικής απάντησης δεν αισθάνομαι καθόλου αρμόδιος να απαντήσω ως ανθρωπολόγος. Θυμίζω απλά πως στην Κομοτηνή υπάρχει προξενικό γραφείο από το 1923, το οποίο αναβαθμίστηκε σε προξενείο το 1930 και σε γενικό προξενείο το 1950. Μην παριστάνουμε τους έκπληκτους. Επίσης γνωρίζουμε από τη βιβλιογραφία πως όπου υπάρχουν μειονότητες (συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών), τα αντίστοιχα προξενεία επιχειρούν να παίξουν ανάλογο ρόλο. Επιτρέψτε μου, όμως, εδώ ένα ακόμη σχόλιο. Εδώ και χρόνια, αλλά ιδιαίτερα μετά το 2015, η ΝΔ πορεύεται στη Θράκη και ιδιαίτερα στη Ροδόπη ως το «κόμμα των χριστιανών», εις όφελος του κ. Στυλιανίδη, ο οποίος, αφότου τον Σεπτέμβριο του 2015 έχασε τη βουλευτική έδρα και μαζί την ευκαιρία να διεκδικήσει την προεδρία της ΝΔ, πρέπει να είναι ευτυχής που το κόμμα του δεν έχει ισχυρό/ή υποψήφιο/α από τη μειονότητα. Η στάση της ΝΔ απέναντι στη μειονότητα θυμίζει όλο και περισσότερο αυτήν των Ρεπουμπλικανών και του Τραμπ έναντι των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ. Δεν με ψηφίζετε έτσι κι αλλιώς, άρα όχι μόνο δεν ικανοποιώ αιτήματα σας, δεν συζητώ καν μαζί σας, αλλά σας στοχοποιώ κιόλας και μέσω της πρόκλησης ηθικού πανικού επιδιώκω να αντλήσω εκλογικά οφέλη από όσους εντός της κοινωνίας σας αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικά, ρατσιστικά ή απλά με φόβο.
Νίκος Γιαννόπουλος
