Οι σεισμοί στην Τουρκία θεωρείς ότι, ως συμβάν, μπορούν να επηρεάσουν την πορεία προς τις εκλογές σ’ αυτή τη χώρα; Στον κ. Ερντογάν αποδίδονται ευθύνες για τους σεισμούς μια στιγμή όπου το προβάδισμά του ήδη δεν ήταν ασφαλές.
Καταρχάς στους σεισμούς τον Αύγουστο του 1999 στο Ιζμίτ, των 7,6 Ρίχτερ, με τους 18.000 νεκρούς, είχε παρατηρηθεί για πρώτη φορά ρωγμή στο πώς οι Τούρκοι βλέπουν το dovlet (το κράτος) που μέχρι τότε σεβόντουσαν και δεν αμφισβητούσαν. Οι Τούρκοι παραδοσιακά σέβονται το κράτος και μετά το έθνος, το ακριβώς αντίθετο από εμάς τους Έλληνες. Σήμερα είναι σαφές ότι μεγάλη μερίδα ευθύνης έχει ο Ερντογάν και αυτό ακριβώς προσλαμβάνει το τουρκικό κοινό (εκτός από τους πιστούς οπαδούς του), στον δε διεθνή Τύπο η ευθύνη του θεωρείται βέβαιη. Όταν είχε έρθει στην εξουσία, τρία χρόνια μετά τους σεισμούς του 1999, είχε θέσει αυστηρότερους όρους δόμησης και είναι γεγονός ότι μάλλον τα περισσότερα κτίρια που έπεσαν σαν τραπουλόχαρτα ήταν κτισμένα πριν το 2002. Ωστόσο στο διάστημα 2003-2022, ο Ερντογάν κατά καιρούς έδινε συγχωροχάρτια στις κατασκευές που δεν πληρούσαν τους αυστηρότερους όρους δόμησης που η κυβέρνησή του είχε θέσει, με το δικαιολογητικό ότι το μέτρο είναι φιλολαϊκό, ότι το κάνει για το καλό του κοσμάκη, κλπ. Μάλιστα αυτά το συγχωροχάρτι που δόθηκαν αρκετές φορές, ίσως εννέα φορές σε 20 χρόνια, λέγονται στην Τουρκία «αμνηστία» (είναι, ας πούμε, τηρουμένων των αναλογιών, σαν τις νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων στην Ελλάδα που γίνονται για ψηφοθηρικούς λόγους). Μια από τις πιο κραυγαλέες περιπτώσεις είναι το 2018, στις παραμονές εκλογών που για ψηφοθηρικούς λόγους έδωσε και άλλη «αμνηστία», και έτσι άφησε να κτιστούν εκατομμύρια οικοδομήματα που δεν τηρούσαν τους ορούς (έχει γίνει λόγος για επτά εκατομμύρια κτίσματα!). Προσοχή δεν ήταν μόνο ψηφοθηρικός ο λόγος αλλά έχει ευρέως διαδοθεί στην Τουρκιά ότι από αυτά το οικοδομήματα κέρδιζαν τεράστια ποσά διάφορες κατασκευαστικές εταιρίες φίλων και ημετέρων του Ερντογάν και της οικογενείας του.
Συνοψίζοντας, το καζάνι βράζει στην Τουρκία και κανονικά ο Ερντογάν θα υποστεί τις συνέπειες, καθώς και τις συνέπειες από την ολέθρια οικονομική του πολιτική του των τελευταίων ετών. Αν σιγουρευτεί, λοιπόν, ότι τα πράγματα είναι γι’ αυτόν σκούρα είναι πιθανόν να αναβάλει τις εκλογές με δικαιολογητικό την «κατάσταση ανάγκης» ή κάτι ανάλογο. Ας σημειωθεί ότι ο ίδιος, κανονικά, δεν δικαιούται να υποβάλει υποψηφιότητα γιατί με βάση το παλαιό – αλλά και το νεότερο Σύνταγμα – της Τουρκίας, δεν επιτρέπεται να γίνεις πρόεδρος τρεις φορές. Η δικαιολογία του, για να υποβάλει πάλι υποψηφιότητα, είναι ότι η πρώτη του προεδρία ήταν πριν την αναθεώρηση του συντάγματος που έδωσε περισσότερες εξουσίες στον πρόεδρο (με αυτό το σκεπτικό δεν συμφωνούν οι σοβαροί Τούρκοι συνταγματολόγοι). Επίσης υπάρχει και το γνωστό που είναι ταμπού για τους ένθερμους οπαδούς του, ότι δεν έχει καν πτυχίο ανώτατης σχολής που είναι προϋπόθεση για να είναι κανείς πρόεδρος της Τουρκίας.
Οι πριν τον σεισμό απειλές από την πλευρά των Τούρκων επισήμων ήταν καθημερινές. Είναι λογικό να αναμένουμε, πέρα από μια πρόσκαιρη μείωση της έντασης, δημιουργία κλίματος ή και προϋποθέσεων που να διευκολύνουν έναν ουσιαστικό διάλογο μεταξύ των δυο χωρών;
Ναι, είδαμε θετικές κινήσεις και από τις δύο πλευρές και ειδικά από τις δηλώσεις του ιδίου του Ερντογάν, του Τσαβούσογλου και άλλων. Αλλά η κατάσταση σήμερα δεν είναι σαν την επαύριον των σεισμών του 1999, με την τότε «σεισμική διπλωματία». Τότε είχε προηγηθεί ουσιαστικός διάλογος μεταξύ Γ. Παπανδρέου και Ι. Τζεμ και η συνάντησή τους στη Νέα Υόρκη, τον Ιούνιο, στη οποία αποφάσισαν να προχωρήσουν σε διμερείς συμφωνίες σε ένα ευρύ φάσμα τομέων «χαμηλής πολιτικής». Ενώ τώρα, μόλις χθες, πριν από τους σεισμούς, τούρκοι ιέρακες, τέως στρατηγοί και ναύαρχοι, τέως πρέσβεις και οι τούρκοι ιθύνοντες εμφανιζόντουσαν σχεδόν καθημερινά στα ΜΜΕ, απειλώντας την Ελλάδα που υποτίθεται τους απειλεί. Και ας μην ξεχνάμε ότι το εθνικιστικό χαρτί το παίζει ο Ερντογάν από το 2016 και η κύρια συμμαχία του παραμένει με τον Κόμμα Εθνικιστικό Δράσης του Μπαχτσελί. Οπότε θα κρατούσα μικρό καλάθι. Αλλά ας έχουμε κατά νου και τη διόλου αμελητέα ευθύνη της παρούσας ελληνικής κυβέρνησης για το κακό ελληνοτουρκικό κλίμα (π.χ. East Med, μαξιμαλιστικές θέσεις στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, κ.α.). Πάντως, στο μέτρο που πέφτουν οι τόνοι μόνο καλό είναι. Και μπορεί στο εγγύς μέλλον να δημιουργηθούν, εννοείται μετά τις εκλογές στις δύο χώρες, οι προϋποθέσεις για ουσιαστικό διάλογο και επίλυση όλων των ελληνοτουρκικών διαφορών που είναι και το κύριο ζητούμενο, ας ελπίζουμε μια ελληνοτουρκική προσέγγιση αυτή τη φορά πιο ουσιαστική και πιο χειροπιαστή από αυτήν του 1999-2016.
To Κυπριακό είναι κεντρικό πρόβλημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Οι πρόσφατες εκλογές κατά τη γνώμη σου πώς επαναθέτουν το πρόβλημα; Συνιστούν, έστω και μικρή, απομάκρυνση από την αρνητική, έως και ανθενωτική γραμμή Αναστασιάδη;
Το αντίθετο, η ατυχής εκλογή του Χριστοδουλίδη ως προέδρου, είναι μια επιβεβαίωση και συνέχιση της καταστροφικής για το Κυπριακό πολιτικής του Νίκου Αναστασιάδη. Ως γνωστόν, προέβη στη στροφή 180 μοιρών, αρχικά στον Μον Πελερέν (κάτι που λίγοι αντελήφθησαν τότε) και μετά οριστικά στο Κραν Μοντανά (τότε, απ’ ότι φαίνεται, παρά τις νουθεσίες, τηλεφωνικά, του Αλέξη Τσίπρα), αντιστρέφοντας την αρχική εποικοδομητική του στάση που είχε οδηγήσει εκείνον και τον εξαίρετο ηγέτη των Τουρκοκυπρίων, Μουσταφά Ακιντζί (που τυχαίνει να γνωρίζω προσωπικά) σχεδόν στην επίλυση και αυτό παρά τις τρικλοποδιές που συστηματικά έβαζαν οι απορριπτικοί Ελληνοκύπριοι, με ενορχηστρωτή τη Ρωσία του Πούτιν. Για λεπτομέρειες για το τι ακριβώς συνέβη και γιατί το 2017, σας συνιστώ το τεκμηριωμένο βιβλίο του διακεκριμένου ελληνοκύπριου δημοσιογράφου και ερευνητή του Κυπριακού, Μακάριου Δρουσιώτη, με τίτλο Έγκλημα στο Κραν Μοντανά (Αλφάδι, 2021). Και όσο το Κυπριακό δεν επιλύεται με επανένωση, που θα καθιστούσε την Κύπρο ένα σοβαρό και ευνομούμενο κράτος (όπως αξίζει στους Κυπρίους), τόσο θα κυριαρχεί μια κλίκα που νέμεται την εξουσία και επωφελείται οικονομικά (χρυσά διαβατήρια, ξέπλυμα ρωσικού χρήματος, κλπ.). Αποτελείται από πολιτικούς, μεγαλοδικηγόρους, επιχειρηματίες και άλλους, είναι που, για ευνόητους λόγους, δεν θέλει και κάνει το πάν για να μποϊκοτάρει την επίλυση με δικοινοτική διζωνική ομοσπονδία, γιατί τότε θα υπάρχουν αυστηροί κανόνες και αποτελεσματικός και δικοινοτικός και ευρωπαϊκός (από την ΕΕ) έλεγχος.
Ο νέος πρόεδρος, έχει ευθύνες για το ναυάγιο του Κραν Μοντανά, αλλά προφυλάχθηκε από τις «διχοτομικές δοκιμές» Αναστασιάδη. Καθώς το αποτέλεσμα κατέγραψε ισχυρό ενωτικό ρεύμα -με διχασμένο το ΔΗΣΥ- ενώ έχει ασθενή και ετερογενή κοινοβουλευτική στήριξη – αυτό τον υποχρεώνει σε πιο ρεαλιστικές θέσεις για επανέναρξη του διαλόγου;
Σωστή η εκτίμηση σου, αν και, ας μου επιτραπεί να πω, υπερβολικά αισιόδοξη, και η αισιοδοξία στο Κυπριακό είναι που οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη απογοήτευση γιατί ποτέ δεν επιβεβαιώνεται. Ίσως όμως δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε, εντελώς, το ενδεχόμενο ο νέος πρόεδρος να θελήσει, για να μείνει στην ιστορία, να κινηθεί προς την επίλυση του Κυπριακού. Αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει παράλληλα να πατάξει το υπάρχον σαθρό κυπριακό κράτος, να αποδυναμώσει την διεφθαρμένη αλλά πανίσχυρη πολιτική, οικονομική και φιλοπουτινική κλίκα στην οποία αναφέρθηκα, και την οποία παρουσιάζει ο Μακάριος Δρουσιώτης σε ένα άλλο αποκαλυπτικό και τεκμηριωμένο βιβλίο του, με τίτλο Η Συμμορία: το διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας στην Κύπρο (Αλφάδι, 2020). Το να κάνει κάτι τέτοιο ο νέος Πρόεδρος, με στόχο την επίλυση, αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο σενάριο επιστημονικής φαντασίας θεωρούσαμε το 2015-2016 να κάνει την καταστροφική στροφή που έκανε το 2017 ο Αναστασιάδης, ενταφιάζοντας το Κυπριακό και φλερτάροντας και με τις «διχοτομικές δοκιμές». Όμως εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα: ο νέος πρόεδρος είναι «πολύ λίγος», δεν είναι Μακάριος, Κληρίδης, Τάσσος Παπαδόπουλος, ούτε καν Αναστασιάδης. Βέβαια, υπάρχουν μερικά ιστορικά παραδείγματα κάποιοι ηγέτες «να μεγαλώνουν» στους ρόλους τους. Ας το ελπίζουμε, γιατί αλλιώς η οριστική και ούτε καν βελούδινη διχοτόμηση είναι ante portas όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της Κύπρου, με τα σύνορα της Κυπριακής Δημοκρατίας να αποβούν σύνορα με την Τουρκία, δηλαδή το χειρότερο και πιο εφιαλτικό σενάριο για τους Ελληνοκύπριους.
Ο νέος πρόεδρος αναφερόμενος στις προτάσεις Γκουτιέρες είπε ότι θα ήθελε να διαπραγματευθεί έναν όρο. Ο κ. Μαυρογιάννης είπε ναι σε όλους τους όρους και μετά επίλυση όποιων προβληματικών σημείων.
Είναι σαφές ότι ο Χριστοδουλίδης προσπαθεί να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα, αλλά αν δεν δεχθεί εδώ και τώρα τους πολύ εύλογους όρους-προτάσεις Γκουτιέρες, δεν θα υπάρξει καμία κινητικότητα για επίλυση και θα εδραιωθεί οριστικά η διχοτόμηση και έτσι το όνειρο του Ραούφ Ντενκτάς θα γίνει πραγματικότητα.
*Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο πανεπιστήμιο.
Παύλος Κλαυδιανός
