Ευχαριστήθηκα πραγματικά το τελευταίο σας βιβλίο κι ας μην ήταν διόλου αισιόδοξο – αντίθετα, θα το χαρακτήριζα αρκετά «μαύρο». Ομως η ανάλυσή σας με βοήθησε να αναζητήσω τις βαθύτερες αιτίες των καυτών διεθνών εξελίξεων για τις οποίες διαβάζω και γράφω καθημερινά, όπως είναι μεταξύ άλλων η σιωνιστική γενοκτονία στη Γάζα και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία. Είναι αληθινά αναζωογονητικό να μπορείς να κάνεις ένα βήμα πίσω και να δεις τη μεγάλη εικόνα, ιδίως σε μια στιγμή που ο κόσμος μοιάζει να παραπαίει στο χείλος της συλλογικής αυτοκτονίας. Σας ευχαριστώ γι’ αυτό.Λοιπόν, βαθιά μέσα σας, στα 74 σας χρόνια, θεωρείτε τον εαυτό σας αισιόδοξο ή απαισιόδοξο;
Σας ευχαριστώ κι εγώ. Χαίρομαι πολύ που απολαύσατε το βιβλίο, παρά το σκοτεινό του περιεχόμενο. Η σύλληψη και η συγγραφή του έγιναν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν όλοι μας αντιμετωπίσαμε μια σειρά από λιγότερο ή περισσότερο απρόβλεπτα σοκ – τον Covid-19 και τα λοκντάουν, τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την επιστροφή της απειλής ενός πυρηνικού πολέμου, την έκρηξη του πληθωρισμού… Μοιάζει λίγο με το «Doppelganger» της Ναόμι Κλάιν (σ.σ. αναφέρεται στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της διάσημης Καναδής συγγραφέα και ακτιβίστριας που κυκλοφόρησε το 2023), αν και διαφέρει πολύ στο περιεχόμενο, με την έννοια ότι είναι κι αυτό μια απόπειρα να κατανοήσουμε με τη λογική και να βάλουμε σε μια σειρά αυτήν την απότομη κατάβασή μας στο σκοτάδι.
Στο βιβλίο μου βέβαια επιχειρώ να αποφύγω την «εύκολη» ροπή προς την αισιοδοξία ή την απαισιοδοξία. Αντίθετα, μένοντας πιστός στη φιλοσοφική παράδοση που ακολουθώ, αυτή του Σπινόζα, του Χέγκελ και του Μαρξ, προσπαθώ στο βιβλίο να επαναβεβαιώσω την ικανότητα του κριτικού λόγου να κατανοεί και να εκλογικεύει το φαινομενικό χάος που αντιμετωπίζουμε και να ενσωματώνει όλες τις διαφορετικές κατακερματισμένες εμπειρίες που περιγράφετε σε μια ολότητα που συγκροτείται από τη λογική του Κεφαλαίου. Μόνο με αυτόν τον τρόπο άλλωστε μπορούμε να θεμελιώσουμε μια αποτελεσματική πολιτική απάντηση.
● Πάντως στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου σας αναφέρεστε στην πιθανότητα να τραβήξουμε όλοι μαζί ένα φανταστικό «χειρόφρενο συναγερμού» και να σώσουμε τον πλανήτη και την ανθρωπότητα μέσα από έναν νέο δημοκρατικό/επαναστατικό «επαναπρογραμματισμό» της παγκόσμιας οικονομίας και των κοινωνιών μας. Αλήθεια, πιστεύετε ακόμα στην επαναστατική πάλη των τάξεων, σε αυτή την εποχή του ακραίου ατομικισμού και καταναλωτισμού, των ασταμάτητων σκυλοκαβγάδων ανοησίας στα κοινωνικά δίκτυα και της γενικευμένης ναρκισσιστικής αποξένωσης; Σας ρωτάω γιατί έχω μια κορούλα δύο χρόνων και στ’ αλήθεια δεν ξέρω τι να της πω για τον κόσμο όταν έρθει η ώρα…
Η δική μου κόρη είναι λίγο μεγαλύτερη, επτά χρόνων, και ήδη μου κάνει ερωτήσεις για την Παλαιστίνη που προσπαθώ να της απαντήσω όσο πιο τίμια μπορώ. Φυσικά, το μέλλον της απασχολεί συνέχεια το μυαλό μου – άλλωστε όλα τα φαινόμενα που περιγράφετε υπάρχουν γύρω μας. Ομως είναι συνυφασμένα με μαζικούς αγώνες που αποδεικνύουν ότι οι εργαζόμενοι άνθρωποι και οι καταπιεσμένοι αυτού του κόσμου παλεύουν να διαμορφώσουν συλλογικές και δημοκρατικές απαντήσεις στην κατάσταση του κόσμου μας – για παράδειγμα η εξέγερση του κινήματος «Black Lives Matter» μέσα στην καρδιά της πανδημίας, το κύμα των εργατικών αγώνων ενάντια στην ακρίβεια και τον πληθωρισμό και πιο πρόσφατα το γιγαντιαίο παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης προς τον παλαιστινιακό λαό. Κανένα από αυτά τα κινήματα δεν είναι βέβαια πραγματική επανάσταση, αλλά δείχνουν ξεκάθαρα τη δύναμη και την ανθεκτικότητα των συλλογικών αγώνων.
● Εντάξει, αλλά την ίδια στιγμή παρακολουθούμε μια πραγματική αντεπανάσταση της Ακροδεξιάς στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε τμήματα της Ευρώπης, που μοιάζει έτοιμη να ξαναγίνει «Σκοτεινή Ηπειρος»… Φασισμός, ρατσισμός, σεξισμός, εθνικισμός – όλες οι παλιές αρρώστιες επιστρέφουν διψασμένες για εκδίκηση, ειδικά στις ισχυρότερες χώρες, και η παραδοσιακή Αριστερά φαίνεται ανίκανη να αντιδράσει σε αυτό το κύμα. Πώς εξηγείται αυτή η ολική επαναφορά και άραγε υπάρχει θεραπεία ή μήπως είμαστε καταδικασμένοι να δούμε και πάλι την Ιστορία να επαναλαμβάνεται;
Ναι, η απειλή της Ακροδεξιάς είναι πραγματική και τρομακτική, όπως είδαμε πριν από λίγες μέρες και στις εκλογές στα κρατίδια της Γερμανίας. Αλλά δεν συμφωνώ πως η Αριστερά είναι ανίκανη να αντιδράσει. Οι βοναπαρτιστικές μανούβρες του Μακρόν μπορεί να φέρνουν τους φασίστες του Εθνικού Συναγερμού πιο κοντά στην εξουσία, αλλά την ίδια στιγμή αποτελούν τον καταλύτη για την ενίσχυση της αντίστασης και τον σχηματισμό του Νέου Λαϊκού Μετώπου (NFP), που κέρδισε στις βουλευτικές εκλογές. Στη Βρετανία τον περασμένο μήνα οι φασίστες, ενθαρρυμένοι από την επιτυχία του ακροδεξιού κόμματος Reform UK στις γενικές εκλογές, εξαπέλυσαν ένα κύμα ισλαμοφοβικών πογκρόμ που η αστυνομία δεν έκανε σχεδόν τίποτε για να σταματήσει. Ομως τα πογκρόμ αυτά καταπνίγηκαν από τις μαζικές αντιδιαδηλώσεις, που αρχικά ξεκίνησαν από το κίνημα Stand Up to Racism (στο οποίο συμμετέχει το κόμμα στο οποίο ανήκω, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα).
Μπορούμε να σταματήσουμε την Ακροδεξιά, αλλά αυτό απαιτεί τρία πράγματα. Πρώτον, τη βούληση να πολεμήσουμε – δηλαδή το να αρνηθούμε εμπράκτως ότι η Ιστορία πρόκειται να επαναληφθεί. Δεύτερον, να αρνηθούμε κάθε παραχώρηση προς τον ρατσισμό – η Ζάρα Βάγκενκνεχτ μπορεί να κερδίζει ψήφους, αλλά το να στρέφεσαι ενάντια στους μετανάστες είναι σαν να παραδίδεσαι στην Ακροδεξιά. Και, τρίτον, απαιτείται μια στρατηγική που να ενώνει όλα τα εργατικά και προοδευτικά κινήματα ενάντια στην Ακροδεξιά. Και, ναι, σίγουρα θα πρέπει να γίνουν κάποιοι συμβιβασμοί, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει η Αριστερά να συμμαχήσει με το νεοφιλελεύθερο Κέντρο – όλοι βλέπουμε πως ο Μακρόν επιχειρεί να περιθωριοποιήσει το Νέο Λαϊκό Μέτωπο.
● Σε λίγες εβδομάδες έρχεται η πρώτη μαύρη επέτειος του πολέμου στην Παλαιστίνη. Δεκάδες χιλιάδες αθώοι Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί, εκατομμύρια είναι άστεγοι και λιμοκτονούν και ολόκληρη η Λωρίδα της Γάζας έχει μετατραπεί σε ερείπια. Κι όμως, η αυτοαποκαλούμενη «πολιτισμένη» διεθνής κοινότητα συνεχίζει να τροφοδοτεί τη σιωνιστική πολεμική μηχανή με όπλα και πυρομαχικά για να «τελειώσει τη δουλειά». Εσείς βέβαια ορθώς προσπαθείτε να εξηγήσετε αυτή τη γενοκτονική σφαγή μέσα στο πλαίσιο της αέναης μάχης ανάμεσα σε συγκρουόμενους ιμπεριαλισμούς, όπως κάνετε άλλωστε και για τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων στην Ουκρανία, αλλά ακόμη και αυτή η ορθολογική προσέγγιση αδυνατεί να ερμηνεύσει τη μεσαιωνική βαρβαρότητα των όσων συμβαίνουν στη Γάζα. Πώς μπορεί να σταματήσει αυτή η κτηνωδία; Είναι ο πόλεμος και η βία αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης ή θα μπορέσουμε κάποτε να απαλλαχτούμε; Μπορεί να γίνει επανάσταση χωρίς βία;
Το γεγονός ότι η γενοκτονία συνεχίζεται ενώ την παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο είναι ντροπή για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Δεν πιστεύω όμως ότι αυτό σημαίνει πως η βία είναι εγγενής στην ανθρώπινη φύση. Η παγκόσμια κοινή γνώμη ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με τους Παλαιστινίους, αλλά δεν μπορεί να σταματήσει τη σφαγή γιατί οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Δύσης συνεχίζουν να υποστηρίζουν το Ισραήλ.
Αυτή η επιμονή προκαλεί μεγάλη ιδεολογική και γεωπολιτική κρίση για τις δυτικές δυνάμεις, αλλά η πίεση που δέχονται δεν είναι ακόμη αρκετή για να σταματήσει τον πόλεμο. Ωστόσο το Ισραήλ έχει ήδη υποστεί σοβαρή και μόνιμη πολιτική και οικονομική βλάβη. Επίσης δεν είναι σωστή η περιγραφή των όσων συμβαίνουν ως «μεσαιωνικής βαρβαρότητας».
Ο πόλεμος στον Μεσαίωνα ήταν προσωπική υπόθεση, σώμα με σώμα. Αλλά οι δολοφόνοι της Γάζας συνήθως σκοτώνουν από απόσταση ρίχνοντας βόμβες ή πιλοτάροντας μη επανδρωμένα αεροσκάφη εναντίον στόχων που συχνά υπαγορεύονται από ειδικούς αλγόριθμους επιλογής. Αυτό το είδος της γραφειοκρατικής απόστασης από τα θύματα ήταν φυσικά το χαρακτηριστικό του Ολοκαυτώματος –οι θάλαμοι αερίων εφευρέθηκαν ώστε να προστατευτεί το ηθικό των δολοφόνων– και άλλων θηριωδιών, όπως ήταν οι βομβαρδισμοί των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και το Ιράκ. Αλλά ακόμη κι όταν οι φόνοι γίνονται εκ του σύνεγγυς, είναι προαπαιτούμενο για τον δολοφόνο να αντιμετωπίζει τα θύματά του σαν να μην είναι άνθρωποι, ώστε να αδιαφορεί για τον πόνο και τα βάσανά τους.
Ο ρατσισμός, αυτό το μοντέρνο φαινόμενο που είναι τόσο στενά δεμένο με τον ιμπεριαλισμό, έχει κρίσιμη σημασία για να εξηγηθούν αυτά τα τρομερά γεγονότα. Και ο ρατσισμός είναι η κινητήρια δύναμη του ισραηλινού αποικιακού κράτους των εποίκων. Γνωρίζοντας λοιπόν πόσο ενδημική είναι η βία στον ιμπεριαλισμό, δεν είναι ρεαλιστικό να φανταζόμαστε μια ειρηνική σοσιαλιστική επανάσταση. Η άρχουσα τάξη δεν θα φύγει χωρίς να δώσει μάχη. Αλλά για να υπερνικήσουμε την ισχύ τους, πρέπει να κινητοποιήσουμε τη συλλογική δύναμη των εργαζόμενων ανθρώπων, στη βάση της δημοκρατικής αυτο-οργάνωσης.
● Βρίσκω συναρπαστικό ότι γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στη Ροδεσία, μια βρετανική αποικία που πήρε το όνομά της από έναν ιδιώτη αποικιοκράτη-τυχοδιώκτη, τον Σέσιλ Ρόουντς. Σήμερα δεν υπάρχει πια Ροδεσία, η γενέτειρά σας, η Χαράρε, είναι πρωτεύουσα της Ζιμπάμπουε, κι όμως το σύνολο της Αφρικής αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής παραμένουν θύματα φρικτής οικονομικής εκμετάλλευσης από τις ίδιες παλιές αποικιακές δυνάμεις, παρά την υποτιθέμενη «ανεξαρτησία» τους. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια κάτι φαίνεται να αλλάζει – το νέο αφήγημα του μετα-αποικιακού «Παγκόσμιου Νότου» κερδίζει έδαφος, σε συνδυασμό με την ανάδυση νέων διεθνών συμμαχιών με την ηγετική συμμετοχή της Ρωσίας και της Κίνας, όπως οι BRICS+, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης με τον νέο «Δρόμο του Μεταξιού» και την κουβέντα που έχει ανοίξει για απο-δολαριοποίηση, διαγραφή χρεών κτλ. Προσωπικά οι εξελίξεις αυτές με ενθουσιάζουν, αλλά ποια είναι η δική σας γνώμη, είναι άραγε μια γνήσια παγκόσμια εναλλακτική ή απλά μια προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου ηγεμονικού πόλου;
Νιώθω ακόμη έναν ισχυρό δεσμό με τη Ζιμπάμπουε, αν και κανείς πρέπει πάντα να θυμάται ότι η Αφρική είναι μια ήπειρος πλούσια, πολύπλοκη και με μεγάλη ποικιλία. Φοβάμαι όμως πως δεν βλέπω την ομάδα BRICS κ.λπ. σαν «γνήσια παγκόσμια εναλλακτική». Ενα βασικό χαρακτηριστικό της σημερινής κατάστασης είναι πως η άνοδος της Κίνας αντιπροσωπεύει την πρώτη σοβαρή πρόκληση για την παγκόσμια ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ο συνδυασμός της διπλωματίας του Πεκίνου και της κινεζικής αναζήτησης για πρώτες ύλες και νέες αγορές έχει δώσει στα κράτη του Παγκόσμιου Νότου χώρο για ελιγμούς που δεν διέθεταν μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Το φαινόμενο αυτό ενισχύεται από τις πιο επιθετικές και οπορτουνιστικές παρεμβάσεις της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, που επιτρέπει στη Μόσχα να αυτοπαρουσιάζεται σαν μια βιώσιμη εναλλακτική στη νεοαποικιακή κυριαρχία της Γαλλίας πάνω στις αφρικανικές πρώην αποικίες της. Αυτές οι μεταβολές βοηθούν να εξηγηθεί γιατί η Ευρωπαϊκή Ενωση και οι ΗΠΑ έχουν αποτύχει τόσο δραματικά να στρέψουν τον Παγκόσμιο Νότο κατά της Ρωσίας μετά την εισβολή στην Ουκρανία, και η επίμονη στήριξή τους προς το Ισραήλ τις απομονώνει ακόμη περισσότερο.
Ομως δεν πρέπει να έχουμε ψευδαισθήσεις ότι το Πεκίνο και η Μόσχα ηγούνται ενός νέου «αντιιμπεριαλιστικού μετώπου». Αυτό που συμβαίνει είναι ότι τα πιο ισχυρά κράτη στον Παγκόσμιο Νότο –Ινδία, Βραζιλία, Νότια Αφρική, Τουρκία, Σαουδική Αραβία– ελίσσονται για να αποκτήσουν πλεονέκτημα, ενώ στην πράξη παίζουν διπλό παιχνίδι και με τους δύο γίγαντες κερδίζοντας από την αντιπαλότητά τους. Ομως οι δυνάμεις αυτές δεν είναι ενιαίες, έχουν αντικρουόμενα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα. Πάνω απ’ όλα κερδοσκοπούν από το σημερινό σύστημα, την ώρα που σε μεγάλο βαθμό συνεχίζουν να εφαρμόζουν αντιδραστικές πολιτικές στο εσωτερικό τους.
● Τέλος, θα ήθελα τη γνώμη σας για τη δική μας Ελληνική Καταστροφή, τη δημόσια αποσύνθεση στο κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, της ψευδο-ριζοσπαστικής Αριστεράς, όπως την έχετε στο παρελθόν αποκαλέσει. Θυμάμαι καλά τη βαθιά απογοήτευση που εκφράσατε, όπως άλλωστε και πολλοί από εμάς, όταν ο Τσίπρας έκανε την «kolotoumba» και συνθηκολόγησε με τον ευρωπαϊκό νεοφιλελευθερισμό το 2015, και νομίζω πως σήμερα παρακολουθούμε τα τελικά αποτελέσματα εκείνης της τρομερής ήττας. Σαν άθεος προς άθεο, πιστεύετε ότι μπορεί να υπάρξει λύτρωση για την εκπεσούσα Ελληνική Αριστερά και γενικότερα για την ημιθανή Ευρωπαϊκή Αριστερά ή μήπως πρέπει να ξαναρχίσουμε να χτίζουμε τα πάντα από το μηδέν;
Μεταξύ 2010 και 2015 εγώ και οι σύντροφοί μου στο ελληνικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα προειδοποιήσαμε τον κόσμο να μην εμπιστευτεί τον Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ, που τόσοι και τόσοι πίστεψαν στην παγκόσμια Αριστερά. Η συνθηκολόγησή τους δεν με εξέπληξε, αλλά η ταχύτητα και η σκληρότητά της ήταν εντυπωσιακές. Ομως η Ελληνική Αριστερά έχει πίσω της μεγαλειώδη παράδοση αγώνων, που παραμένει μια πολύ σημαντική πηγή δυνάμεων.
Εννοείται λοιπόν ότι η Αριστερά μπορεί να αναβιώσει, και εδώ και παντού. Η αιφνίδια έκρηξη της δύναμης του Νέου Λαϊκού Μετώπου είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ομως είναι σημαντικό να εξασφαλίσει κανείς πολιτική διαύγεια, μαθαίνοντας από τις ήττες του παρελθόντος, σε συνδυασμό με την αποφασιστικότητα να πολεμήσει αυτό το βάρβαρο και καταστροφικό σύστημα.
Γιώργος Τσιάρας
