Άκραμ Καν: Ληστεύουμε τη δύναμη της φύσης, και η φύση είναι θηλυκή

Γεννημένος στο Λονδίνο με καταγωγή από το Μπανγκλαντές, ο Ακραμ Καν μυήθηκε από παιδί στον παραδοσιακό ινδικό χορό kathak. Στα δεκατρία του έλαβε μέρος στη «Μαχαμπαράτα» του Πίτερ Μπρουκ. Αυτή η συνάντηση του άλλαξε τη ζωή. Στη θεαματική πορεία του στον κόσμο του σύγχρονου χορού συνεργάστηκε με πρόσωπα από όλους τους χώρους και τις τέχνες, από τη Σιλβί Γκιλέμ ώς τη Ζιλιέτ Μπινός, τον Ανις Καπούρ, τον Χανίφ Κιουρέισι, τον Στιβ Ράιχ, την Κάιλι Μινόγκ και τους Florence and the Machine. Σε αυτή τη συνομιλία προσπαθήσαμε να διατρέξουμε μια συναρπαστική διαδρομή, ανακαλύπτοντας παράλληλα τη βαθιά ηθική σκέψη του.

Ο Διάβολος είναι μέσα μας, είμαστε εμείς. Για τη Γη εμείς είμαστε ο Διάβολος. Οι παλιοί μύθοι περιέχουν σοφία, υπενθύμιζαν στους ανθρώπους τη σχέση τους με τη φύση. Κάποιοι επιλέγουν να διαχωρίζουν τη φύση από την ανθρωπότητα. Οι ιστορίες μας μιλούν για τον τρόπο που ελέγχουμε τη φύση, όμως στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να την ελέγξουμε. Είμαστε φιλοξενούμενοι στη Γη, ακριβώς όπως τα άλλα είδη, τα άλλα ζώα, τα έντομα, τα δέντρα.

Ο Covid είναι απλώς ένα παράδειγμα της δύναμης της φύσης. Κάτι τόσο μικρό, που δεν μπορούμε καν να το δούμε, έκανε την ανθρωπότητα να γονατίσει. Η Γη θα υπάρχει κι αφού εμείς θα έχουμε εξαφανιστεί. Υπήρχε εκατομμύρια χρόνια πριν εμφανιστούμε. Θα συνεχίσει να υπάρχει και εκατομμύρια χρόνια μετά.

Δυστυχώς τώρα το βλέπω πολύ ξεκάθαρα. Εχει τόσο πολύ να κάνει με τη σχέση μας με τη φύση. Η αλαζονεία του ανθρώπου είναι προφανής. Θέλουμε να επιβληθούμε σε όλα, από τη φύση μέχρι τις γυναίκες. Είναι ένας πατριαρχικός κόσμος. Στην πραγματικότητα γι’ αυτό μιλάει η παράσταση. Είναι βασισμένη στον αρχαιότερο μύθο της ανθρωπότητας, αυτόν του Γκιλγκαμές. Η αλαζονεία του Γκιλγκαμές είναι ίδια με του σύγχρονου ανθρώπου. Υπάρχει ένα κεφάλαιο όπου ο Γκιλγκαμές μπαίνει στο Δάσος των Κέδρων, σκοτώνει όλα τα ζώα και κόβει τα δέντρα.

Η φύση εκδικείται τον Γκιλγκαμές. Οι μύθοι υπάρχουν για να μας διδάξουν τι να μην κάνουμε. Εχουμε απολέσει την τέχνη τού να ακούμε τη φύση. Ακούμε μόνο τη δική μας φωνή –ούτε καν των άλλων ανθρώπων. Ο σύγχρονος πολιτισμός είναι εκπληκτικός με πολλούς τρόπους, αλλά ξεχνάμε τα αρχέγονα ένστικτά μας που μας έκαναν ικανούς να ακούμε τη φύση. Για το «Outwitting the Devil» όταν χτύπησε ο Covid, είπα: «Ω Θεέ μου, έχει να κάνει ακριβώς με αυτές τις ιδιότητες του ανθρώπινου είδους! Συμβαίνει εδώ και τώρα!».

Ναι. Ο καπιταλισμός είναι η σύγχρονη μορφή του ιμπεριαλισμού. Η μετεξέλιξή του -και της αποικιοκρατίας- με διαφορετικό όνομα. Η δύναμη και ο έλεγχος βρίσκονται στα χέρια των ολίγων. Ζούμε σε έναν πατριαρχικό κόσμο, είτε μας αρέσει είτε όχι. Εμένα σαφέστατα δεν μου αρέσει. Είναι λάθος. Ληστεύουμε τις γυναίκες μας. Ληστεύουμε τη δύναμη της φύσης, και η φύση είναι θηλυκή. Δυστυχώς αυτό οι άντρες πάντα το θεωρούσαν πρόβλημα.

Πράγματι. Ηθελα να εξερευνήσω το θέμα με χορευτές προερχόμενους από διαφορετικούς χώρους πολιτισμικά, αλλά και σε ό,τι αφορά το κινητικό λεξιλόγιο, και όλα αυτά να τα κάνω να συναντηθούν. Το «Outwitting the Devil» είναι μια εξέλιξη στη δουλειά μου πάνω στο να φέρω κοντά διαφορετικές κινητικές γλώσσες.

Η ζωή και η τέχνη μας είναι αλληλένδετα, δεν μπορούν να διαχωριστούν. Κάποιοι θέλουν να το ξεχνούν ή ισχυρίζονται πως το κατορθώνουν, αλλά δεν μπορούν. Η προσωπικότητα, η ανατροφή, όλα έχουν έναν αντίκτυπο. Κάτι που συμβαίνει στο Αφγανιστάν, τελικά θα φτάσει κι εδώ. Ο πόλεμος ή η μόλυνση που λαμβάνουν χώρα κάπου αλλού θα φτάσουν και σε μας. Ο αέρας είναι ίδιος παντού. Ολα εξαρτώνται από όλα τα άλλα.

Η προσωπική μου ιστορία δεν μπορεί να διαχωριστεί από το είδος των παραστάσεων που κάνω. Ο τρόπος που βλέπω τον κόσμο οφείλεται σε όσα μου συνέβησαν στην παιδική μου ηλικία, στο μεγάλωμά μου, τις επαφές μου, τις ιστορίες μου. Το ίδιο ισχύει και για τους χορευτές με τους οποίους αλληλεπιδρώ. Πάντοτε αποτελούν κομμάτι της αφήγησης. Θέλω να ξέρω ποιοι είναι, τι τους κάνει να χαμογελούν, τι τους κάνει να κλάψουν. Γιατί κάνουν αυτό που κάνουν. Γιατί βρίσκονται σε αυτό το συγκεκριμένο πρότζεκτ. Παίρνουμε πολλά από τις προσωπικές ιστορίες των χορευτών. Ακόμα κι αν η δουλειά κάποιου κινείται προς την αφαίρεση, ο λόγος που συμβαίνει αυτό βρίσκεται στη ζωή του. Η προσωπική σου ιστορία βρίσκεται πάντα στη δουλειά σου. Μπορείς να διακρίνεις πότε κάποιος είναι αλαζόνας, πότε κάνει επίδειξη, πότε νιώθει οργή ή είναι ευάλωτος…

Πριν συναντηθώ με τον Πίτερ Μπρουκ ήθελα να γίνω ποπ σταρ, ηθοποιός ή περφόρμερ σαν τον Τσάρλι Τσάπλιν, πιλότος… Τότε όμως κάτι μέσα μου βρήκε τον χώρο του και ένιωσα πως θέλω να λέω ιστορίες με το σώμα μου. Αυτό το κατάλαβα μόνο όταν συνεργάστηκα μαζί του. Η ευλογία της συνάντησης με τον Μπρουκ ήταν επίσης ότι βρέθηκα να δουλεύω με μερικούς από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς της εποχής.

Αυτό είχε τεράστια επιρροή στον τρόπο που έβλεπα τον κόσμο. Ως παιδί διαμορφώνεσαι, επηρεάζεσαι και εμπνέεσαι από καλλιτέχνες που ζουν και αναπνέουν μέσα από την τέχνη. Το να ζω ανάμεσά τους επί ενάμιση χρόνο είχε τεράστιο αντίκτυπο πάνω μου. Πρέπει να πω πως οι γονείς μου, και ειδικά η μητέρα μου, ήταν πολύ υποστηρικτικοί και με έσπρωχναν προς την τέχνη.

Πράγματι από την επόμενη χρονιά θα σταματήσω να χορεύω. Είμαι 47 ετών. Είναι ξεκάθαρο για μένα ότι το σώμα μου μεγαλώνει. Πρέπει να εξασκούμαι πολύ πιο σκληρά για να μπορώ να διατηρήσω ένα επίπεδο κατάλληλο για παράσταση. Επίσης έχω παιδιά και προτιμώ να περνάω περισσότερο χρόνο μαζί τους παρά να εξασκούμαι. Μου αρέσει να δημιουργώ και μου αρέσει να είμαι με τα παιδιά μου.

Αυτά τα δύο πράγματα αγαπώ. Δεν απολαμβάνω πια την εξάσκηση, έχει γίνει πολύ δύσκολη για το σώμα μου. Είναι κάτι που συμβαίνει σε όλους κάποια στιγμή, εκτός αν πεθάνουν πρόωρα. Αν ζήσουμε ώς τα γεράματα, βλέπουμε ότι η κίνηση είναι το παν, αλλά γίνεται δυσκολότερη όσο μεγαλώνουμε -κινήσεις που τις θεωρούσαμε δεδομένες γίνονται δοκιμασία. Δεν ήθελα να προσπαθώ τόσο πολύ γιατί μου έλειπαν τα παιδιά μου. Ετσι αποφάσισα να επενδύω τον χρόνο μου σε αυτά και στη χορογραφία.

Ο Ζοζέφ Νατζ είναι ένας απίστευτος καλλιτέχνης. Λατρεύω τη δουλειά του. Ομως ο χορός του είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό μου. Η δική μου κινητική γλώσσα δεν είναι σίγουρο ότι μπορεί να εκτελεστεί από έναν χορευτή πενήντα χρονών. Εκτός φυσικά αν αλλάξω τον τρόπο που κινούμαι, πράγμα στο οποίο είμαι ανοιχτός. Είναι μια πολύ προσωπική απόφαση. Αλλά ο Νατζ είναι αληθινά υπέροχος και πράγματι συνέχισε να χορεύει μέχρι πολύ αργότερα από μένα.

Πολλά θα ήθελα να δοκιμάσω. Θέλω να ανακαλύψω κι άλλα. Βρίσκω απόλαυση στο να πνίγομαι – είναι πολύ σημαντικό για έναν καλλιτέχνη να το νιώθει αυτό. Μερικές φορές βρίσκομαι σε μια κατάσταση όπου δεν ξέρω τι συμβαίνει, όπου είμαι χαμένος -αυτό εννοώ να πνίγομαι. Να με καταλαμβάνει εντελώς κάτι που μου είναι τελείως ξένο. Αυτό για μένα σημαίνει πως είμαι ζωντανός. Οταν βρίσκομαι διαρκώς σε οικείο έδαφος, τότε ο θάνατος είναι κοντά. Η περιέργεια είναι αυτό που μας κρατά ζωντανούς. Η περιέργεια και η ελπίδα. Αν υπάρχουν διαρκώς προκλήσεις και ανακαλύψεις, τότε η περιέργειά σου μένει ζωντανή. Κι αυτό σημαίνει πως είσαι ζωντανός.

Είναι πολύ δύσκολο ερώτημα. Είμαστε σε άρνηση: νομίζουμε πως τελείωσε, όμως δεν έχει τελειώσει ακόμα. Ο αντίκτυπος αυτής της κατάστασης έχει επηρεάσει πολλούς καλλιτέχνες. Δεν ανήκουν όλοι στους προνομιούχους, όπως εγώ και κάποιοι άλλοι που υποστηριζόμαστε από θεσμούς και ιδρύματα. Υπάρχουν πολλοί φίλοι μου που αγωνίζονται να επιβιώσουν και ωθούνται προς κατευθύνσεις μακριά από την τέχνη. Η αρχαιότερη τελετουργία της ανθρωπότητας είναι όταν μαζευόμαστε για να πούμε ιστορίες. Χωρίς αυτήν θα ξεχάσουμε τι σημαίνει να είμαστε άνθρωποι.

Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά πλάσματα. Εχουμε ανάγκη να μοιραζόμαστε ιστορίες, να δημιουργούμε μύθους. Να ανταλλάσσουμε πληροφορίες, αλλά και να απελευθερώνουμε συναισθηματική ενέργεια. Αυτό γίνεται συλλογικά. Αν δεν το κάνουμε, θα έχουμε όλο και περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας. Μετά τον Covid υπάρχουν ήδη περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα από πριν. Η έξαρση των προβλημάτων ψυχικής υγείας παγκοσμίως είναι μια πανδημία από μόνη της. Λόγω της απομόνωσης, λόγω του γεγονότος πως είχαμε χωριστεί από τους άλλους.

Οχι. Ναι. Ισως. Δεν ξέρω! Δεν είμαι μάντης. Αλλά θα είναι θλιβερό αν συμβεί κάτι τέτοιο. Η ψηφιακή τεχνολογία δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη ζωντανή εμπειρία. Ακριβώς αυτή είναι η ουσία του ζητήματος: το ζωντανό είναι ζωντανό, ενώ το ψηφιακό παραμένει πάντα ψηφιακό. Η εικονική πραγματικότητα δεν είναι πραγματικότητα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ισοπεδώσει τις μεταξύ μας σχέσεις.

Είναι ταυτόχρονα ένα λαμπρό εργαλείο. Αρκεί να μην αντικαταστήσει την κοινωνική ζωή. Λατρεύω να δουλεύω σε φιλμ χρησιμοποιώντας την ψηφιακή τεχνολογία, γιατί μου δίνει δυνατότητες που δεν μπορώ να έχω στο ζωντανό θέαμα. Ομως την τελετουργία των ανθρώπων που μαζεύονται να ακούσουν μια ιστορία δεν μπορείς να την αντικαταστήσεις. Το να είσαι σε απομόνωση και να παρακολουθείς μια παράσταση στην οθόνη σου στο σπίτι δεν είναι η ίδια εμπειρία.

Ο Γιώργος Βουδικλάρης είναι δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής

Το «Outwitting the Devil» σε χορογραφία του Ακραμ Καν, συμπαραγωγή της Αττικής Πολιτιστικής Εταιρίας και της Akram Khan Company, ανάθεση του Φεστιβάλ της Αβινιόν 2019, θα παρουσιαστεί στο Ηρώδειο στις 28 Σεπτεμβρίου στις 21.00 και στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στις 5 Οκτωβρίου.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών