Αναμφίβολα, αν απομονώσεις έναν πολιτικό ηγέτη από το πλαίσιο στο οποίο λειτούργησε, μόνο καλά πράγματα μπορείς να πεις για αυτόν: ήταν σεμνός, ήταν εργατικός, ήταν άμεσος, ήταν οραματιστής κ.λπ. Για όσα άφησε και για όσα του καταλογίζονται φταίνε οι συνεργάτες του, φταίει η εποχή που άφησε αδικαίωτες τις προσδοκίες, φταίνε οι παθογένειες κ.λπ., κ.λπ. Αυτό όμως δεν είναι πολιτική, είναι βίωμα. Στην περίπτωση του Κ. Σημίτη δεν είναι λίγοι αυτοί που τον προσεγγίζουν βιωματικά, γοητευμένοι από την αποστροφή του προς τον λαϊκισμό. Άλλοι, πάλι, επίσης βιωματικά, τον αποστρέφονται επειδή δεν είδε την κρίση των Ιμίων ως ευκαιρία να κάνουμε πόλεμο με την Τουρκία. Αλλά είναι καλύτερα, ένα πολιτικό πρόσωπο να κρίνεται με όρους πολιτικούς, για τις αποφάσεις που πήρε, για το έργο που άφησε και για τις κατευθύνσεις που χάραξε.
Το πάρτι των μεγάλων έργων
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Σημίτη, η Ελλάδα κατακλύστηκε από ποταμούς ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, ενώ οι τράπεζες, λόγω της ένταξης στην ΟΝΕ, βρέθηκαν με θηριώδη ρευστότητα. Εκεί βασίστηκε η ανάπτυξη της περιόδου, η οποία, στα νούμερα ήταν εντυπωσιακή. Εντυπωσιακή ήταν επίσης η διασπάθιση του χρήματος. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, που θα δόξαζαν την Ελλάδα και θα άλλαζαν ριζικά το πρόσωπο της Αθήνας, εξελίχθηκαν σε ένα πρωτοφανές όργιο σπατάλης και άφησαν πίσω τους κουφάρια, κακοφτιαγμένα έργα, συστήματα ασφαλείας που πληρώθηκαν στο ακέραιο και δεν παραδόθηκαν ποτέ, πάμπλουτους εργολάβους και μεσάζοντες και τις βάσεις για την χρεωκοπία της χώρας. Τα μεγάλα έργα, τα οποία του πιστώνουν σήμερα, έγιναν όντως. Έγιναν όμως με τρομακτικές υπερβάσεις που τριπλασίαζαν και τετραπλασίαζαν τους προϋπολογισμούς τους και με σκανδαλώδεις όρους παραχώρησης, τους οποίους η χώρα υφίσταται ακόμα και σήμερα.
Πάνω σε εκείνο το πάρτι στήθηκε η περίφημη διαπλοκή, δηλαδή το ενιαίο μέτωπο που έστησαν οι εργολάβοι/εκδότες, οι τράπεζες και η κυβέρνηση σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος. Ίσως κάποιοι θυμούνται ακόμα, από εκείνη την περίοδο, ότι η Ελλάδα ήταν διαρκώς στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με διάφορους επιτρόπους να έρχονται εδώ με συχνότητα μία φορά την εβδομάδα, να βαράνε τα χέρια στα τραπέζια και να απειλούν με καταδίκες στο ευρωπαϊκό δικαστήριο, για τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση Σημίτη διαχειριζόταν το ευρωπαϊκό χρήμα. Και προκαλεί εντύπωση πώς ο Κ. Σημίτης, τόσο σταθερά προσηλωμένος, με το ιστορικό μπλοκάκι του, στη μείωση των δαπανών, στο οικονομικό συμμάζεμα και στα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής, δεν βρήκε ποτέ τον χρόνο να ασχοληθεί με την προκλητική αδιαφάνεια στη ροή δισεκατομμυρίων δημοσίου χρήματος, αδιανόητη για σοβαρή ευρωπαϊκή χώρα εκείνης της περιόδου.
Οι σακούλες
Η διαπλοκή συνδέεται άμεσα με τη διαφθορά. Όταν η οικονομική ελίτ βγάζει λεφτά με το τσουβάλι, κινείται με το τσουβάλι και το πολιτικό χρήμα κάτω από τα τραπέζια. Ο πλουτισμός προσώπων που βρέθηκαν σε θέσεις κλειδιά την περίοδο εκείνη, υπήρξε προκλητικός. Ναι λένε οι αγιογράφοι του, αλλά ο ίδιος υπήρξε έντιμος. Υπήρξε, όντως. Και ο Τσουκάτος υπήρξε έντιμος. Τις σακούλες από την Siemens, δεν τις πήγε σπίτι του, στα γραφεία του ΠΑΣΟΚ τις πήγε, και το παραδέχτηκε κιόλας. Αλλά κανείς δεν εξήγησε τι δουλειά είχαν εκεί οι σακούλες, και τι δουλειές εξαργύρωναν. Ο Σημίτης δεν κρίνεται ως λαμόγιο, κρίνεται γιατί υποστήριξε ότι δεν είχε πάρει χαμπάρι. Δεν διάβαζε εφημερίδες, δεν παρακολουθούσε τι γίνεται γύρω του, δεν είχε ακούσει για τις μίζες των εξοπλιστικών, δεν έβλεπε τους κυβερνητικούς να κυκλοφορούν με ελικόπτερα επιχειρηματιών και τους παρατρεχάμενους των υπουργών να μένουν σε σουίτες στο King George. Ήταν απασχολημένος με το οικονομικό συμμάζεμα της χώρας. Αλήθεια τώρα;
Είναι χαρακτηριστικό ότι ανάμεσα στα όσα τιμητικά ακούγονται αυτές τις ημέρες κάποιοι μίλησαν ψιθυριστά και για την τεράστια έκταση που είχε πάρει η διαφθορά στην εποχή του –κυρίως για να τον διαχωρίσουν από εκείνη την οικτρή κατάσταση. Δεν βρέθηκε ούτε ένας να πει όχι, αυτά είναι ανοησίες, η διακυβέρνηση Σημίτη ήταν έντιμη και χρηστή.
Το έπος του Χρηματιστηρίου
Όσο για το Χρηματιστήριο, είναι γεγονός ότι τα εκατομμύρια νοικοκυραίων που έχασαν τα λεφτά τους, πήγαιναν γυρεύοντας. Την περίοδο εκείνη δεν υπήρχε κανείς που να μην ξέρει ότι όλο αυτό ήταν κερδοσκοπία και ότι κάτι μετοχές που πήγαιναν σφαίρα, δεν είχαν κανένα πραγματικό αντίκρισμα. Το έσπρωξαν όσο μπορούσαν. Τα κανάλια –πανίσχυρα τότε– καλούσαν τον κόσμο να πάρει μέρος στο πάρτι. Οι τράπεζες σού έδιναν δάνειο να παίξεις. Η κυβέρνηση, αντί να προειδοποιεί και να βάζει όρια, έβγαζε αφίσες και πανηγύριζε τις φούσκες ως οικονομικό επίτευγμα: Ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν παίξει το υστέρημά τους στο Χρηματιστήριο, κάντε το και εσείς. Αλλά αυτό που σίγουρα πρέπει να καταλογιστεί στον Σημίτη είναι ότι στις παραμονές των εκλογών του 2000, με εντολή της κυβέρνησης, τεράστια ποσά δημοσίου χρήματος δαπανήθηκαν σε μετοχές ανύπαρκτης αξίας, για να κρατηθεί σε αξιοπρεπή επίπεδα ο δείκτης του Χρηματιστηρίου. Χωρίς να ντρέπεται κανένας.
«Γενναίες» μεταρρυθμίσεις
Αλλά στα κοινωνικά ζητήματα είναι γεγονός ότι ο Σημίτης υπήρξε σφιχτός, αποφασιστικός και αμετακίνητος. Μέσα σε αυτό το όργιο λεηλασίας, διείδε την επικείμενη κατάρρευση του Ασφαλιστικού συστήματος και αποφάσισε να αυξήσει τα όρια ηλικίας οριζόντια, ακόμα και για αυτούς που επρόκειτο να συνταξιοδοτηθούν άμεσα. Ο Γιάννος Παπαντωνίου, που εκείνη την περίοδο μια θεία του από την Νιγηρία του έστελνε σακούλες με μαύρα για να τον στηρίξει στα πρώτα του υπουργικά βήματα, υπήρξε από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές της μεταρρύθμισης του σοκ. Κάποιοι ούλτρα ακροκεντρώοι, πικραίνονται σήμερα που ο Σημίτης έκανε πίσω. Η αλήθεια είναι ότι δεν τον σταμάτησε η πανίσχυρη τότε συνδικαλιστική γραφειοκρατία της ΠΑΣΚΕ –η οποία τον στήριζε ολόψυχα και αποτέλεσε φυτώριο δεκάδων βουλευτών και υπουργών– αλλά ο κόσμος που βγήκε στους δρόμους. Στραβομουτσουνιάζουν σήμερα οι απολογητές της περιόδου Σημίτη και λένε ότι η ακύρωση του σχεδίου εκείνου ήταν η αιτία για την χρεοκοπία της χώρας –λες και δεν χάσαμε από αλλού λεφτά. Όπως νομίζουν. Πάντως, σε όσο οριακή κατάσταση και αν ήταν τότε τα Ασφαλιστικά Ταμεία, οι μετέπειτα κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ είχαν την ευκαιρία να τα λεηλατήσουν μεγαλοπρεπώς άλλες δύο φορές. Μία με τα δομημένα ομόλογα και μία με το PSI.
Τέλος, η περίοδος Σημίτη συνδέεται με τη ριζική ανατροπή των εργασιακών σχέσεων. Όσο τα ρετιρέ του Δημοσίου –παραδοσιακοί πολιτικοί πελάτες του ΠΑΣΟΚ– όδευαν προς τη συνταξιοδότηση, το κενό αναπληρωνόταν με κακοπληρωμένους συμβασιούχους ορισμένου χρόνου και εργολαβικούς. Και ο ιδιωτικός τομέας κατακλύστηκε από μπλοκάκια, μερικώς απασχολούμενους, περιστασιακώς απασχολούμενους και άλλων κατηγοριών ευελφαλείς. Διότι έτσι θα ερχόταν η ανάπτυξη, όχι με ιδεοληψίες για σταθερή δουλειά και ικανοποιητικό μισθό.
Όπως τα μνημόνια
Η δεκαετία του ’90 και του 2000 υπήρξε η περίοδος της μεγάλης απορρύθμισης. Οι ανισότητες αυξήθηκαν, οι πλούσιοι θησαύρισαν η κοινωνική συνοχή εξασθένισε και ένα μεγάλο τμήμα των λαϊκών τάξεων άρχισε να ωθείται προς τη φτώχεια. Αυτό το σχέδιο, ο Κ. Σημίτης το πίστεψε και το υπηρέτησε με όλη του την καρδιά και αποχώρησε από τις εκλογές του 2004 για να μην υποστεί συντριβή. Ό,τι δεν κατάφερε να διαλύσει στον τομέα της εργασίας και του κοινωνικού κράτους, το διέλυσαν έξι χρόνια αργότερα τα μνημόνια. Και τα μνημόνια είναι, σήμερα, που, κυρίως, τον πενθούν.
Άγγελος Τσέκερης