Το θεμελιώδες κριτήριο βάσει του οποίου δύο γλωσσικές ποικιλίες αποτελούν γλώσσες και όχι διαλέκτους είναι το αν είναι αμοιβαία κατανοητές. Αν δεν είναι, τότε αποτελούν γλώσσες. Αν είναι, πρόκειται για διαλέκτους. Συχνά όμως, όπως φροντίζει να διευκρινίσει κάθε βιβλίο και κάθε καθηγητής Γλωσσολογίας, τα πράγματα μπερδεύονται γιατί υπεισέρχονται κοινωνικοπολιτικοί παράγοντες, που παραμερίζουν τα επιστημονικά κριτήρια.
Ετσι, παρότι τα δανέζικα, τα σουηδικά και τα νορβηγικά είναι αμοιβαία κατανοητά, θεωρούνται διαφορετικές γλώσσες, γιατί αντιστοιχούν σε διαφορετικά εθνικά κράτη. Το ίδιο συμβαίνει και με τα Hindi – Urdu (Ινδία – Πακιστάν) και πολλές άλλες γλώσσες.
Ποτέ, λοιπόν, δεν θα υπάρξει «σωστή» απάντηση για το αν η γλώσσα των γειτόνων μας είναι γλώσσα ή διάλεκτος (της βουλγαρικής ή της σερβικής). Σίγουρα έχει ομοιότητες με αυτές, όπως έχουν μεταξύ τους και οι γλώσσες που προαναφέραμε, και πολλές ακόμη γλώσσες στον κόσμο.
Είναι, όμως, εδώ και πολλά χρόνια ευρέως αποδεκτή από τη διεθνή γλωσσολογική κοινότητα ως γλώσσα, οπότε είναι μάλλον αδύνατο, αλλά και αστείο να τη βαφτίσουμε ξαφνικά «διάλεκτο» (ή «ιδίωμα»).
Οι γλώσσες του κόσμου ανήκουν σε μεγάλες ομάδες, με κοινά χαρακτηριστικά. Η δική μας μεγάλη ομάδα είναι η ινδοευρωπαϊκή και περιλαμβάνει γλώσσες που μιλιούνται από την Ινδία μέχρι την Ισλανδία (με εξαιρέσεις, όπως η ουγγαρέζικη, η βασκική και μερικές ακόμη).
1. Η ινδοευρωπαϊκή γλωσσική ομάδα χωρίζεται σε άλλες μικρότερες, που, με τη σειρά τους η καθεμία, περιέχει έναν αριθμό γλωσσών.
Αναφέρω τις πιο γνωστές:
Α. Γερμανική: γερμανική, ολλανδική, νορβηγική, δανέζικη κ.λπ.
Β. Ρομανική (λατινογενείς): γαλλική, ιταλική, ισπανική, πορτογαλική, ρουμανική, καταλανική κ.λπ.
Γ. Σλαβική: ρωσική, πολωνική, σερβική, κροατική, βουλγαρική κ.λπ.
Ας προσπαθήσουμε τώρα να απαντήσουμε στο επόμενο ερώτημα: πρέπει η γλώσσα της γειτονικής χώρας να λέγεται μακεδονική και, αν όχι, πώς να λέγεται.
Σερβοβουλγαρική; (Μπαμπινιώτης, Βήμα, 2008; Facebook 18/06/2018). Με την ίδια λογική θα έπρεπε η καταλανική να αποκαλείται ισπανογαλλική (μιας κι έχει στοιχεία από αυτές τις δύο γλώσσες) -αλλά ακόμη και η πορτογαλική, για τους ίδιους λόγους.
Σλαβική; (Δένδιας, Βουλή, 16/06): Αν ναι, θα έπρεπε να λέμε έτσι και τη ρωσική και την πολωνική και τη σερβοκροατική και τη βουλγαρική κ.λπ. -αφού όλες είναι σλαβικές γλώσσες. Αλλά τότε πώς θα τις ξεχωρίζαμε;
Σλαβομακεδονική; Θα μπορούσε. Μάλιστα, κάτι τέτοιο θα ήταν επιτακτικό, προκειμένου να την ξεχωρίσουμε από κάποια άλλη, ελληνομακεδονική γλώσσα ή διάλεκτο, που μιλήθηκε ή μιλιέται στην Ελλάδα.
2. Υπάρχει τέτοια γλώσσα ή διάλεκτος; Τα τελευταία 30 χρόνια, υποστηρίχτηκε με αρκετή επιτυχία από τους ιστορικούς γλωσσολόγους πως, παρότι ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος χρησιμοποιούσαν την αττική διάλεκτο στις επίσημες σχέσεις τους και στις σχέσεις τους με την υπόλοιπη Ελλάδα, υπάρχει μικρός αριθμός επιγραφών σε μια δωρική διάλεκτο της περιοχής (π.χ., ο εντυπωσιακός κατάδεσμος της Πέλλας), αλλά και «υπόστρωμα» αυτής της δωρικής διαλέκτου σε επιγραφές της περιοχής γραμμένες στην αττική διάλεκτο.
3. Αν και λιγοστά και πρόσφατα, λοιπόν, υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για (ελληνική) αρχαία μακεδονική.
Προχωρώντας στη σύγχρονη Ελλάδα, παρατηρούμε ότι δεν αναφέρεται από τους διαλεκτολόγους μακεδονική διάλεκτος. Στο βιβλίο της υποσημείωσης 2 υπάρχει κεφάλαιο αφιερωμένο στις ελληνικές διαλέκτους. Εκεί θα βρει κανείς ενότητες για την κυπριακή διάλεκτο, την κρητική διάλεκτο, τη δωδεκανησιακή, της Χίου, των Κυκλάδων, των Επτανήσων, της Πελοποννήσου, αλλά όχι για μακεδονική.
4. Αντ’ αυτής, συναντάμε «Διάλεκτοι της βόρειας Ελλάδας», που ομιλούνται γενικά στο βόρειο τμήμα της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.
Προκύπτει λοιπόν ότι, αποκαλώντας «μακεδονική» τη γειτονική γλώσσα, είναι πολύ μικρές οι πιθανότητες να την μπερδέψει κάποιος με κάποια ζωντανή ή νεκρή ελληνική διάλεκτο -και βέβαια σε καμία περίπτωση ο γλωσσολόγος. Επειδή όμως η κοινωνία δεν αποτελείται μόνο από γλωσσολόγους, είναι καλό να τους ρωτάει πότε πότε. Και, όπως με τους γιατρούς, για τα σοβαρά θέματα είναι καλό να μη συμβουλεύεται μόνο έναν.
Η Αρχόντω Τερζή είναι Καθηγήτρια Γλωσσολογίας, Τμήμα Λογοθεραπείας ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας, Πάτρα
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
