Ο Ντάνιελ Κλάιν προσπαθεί στα βιβλία του να φέρνει σε επαφή ένα μη εξειδικευμένο κοινό με φιλοσοφικές θεωρίες και έννοιες και πάντα με έναν τρόπο χιουμοριστικό και εκλαϊκευτικό, χωρίς όμως να εκχυδαΐζει το αντικείμενό του.
Στο τελευταίο του βιβλίο «Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν» (2017, Πατάκης), «ξαναδιαβάζει» και σχολιάζει παλαιότερες σημειώσεις του με ρήσεις φιλοσόφων, τις οποίες στη νεότητά του είχε επιγράψει ως «Λακωνικά». Η θέση του είναι ότι πρέπει να ζούμε τη ζωή μας και όχι να τη σπαταλάμε σε μια ατέρμονη αναζήτηση νοήματος, το οποίο πρέπει εμείς οι ίδιοι να δημιουργούμε ως υπεύθυνοι και σκεπτόμενοι άνθρωποι.
• Στα γραπτά σας συνδυάζετε τη φιλοσοφική θεωρία με μια χιουμοριστική προσέγγιση στα πράγματα. Ποιος είναι ο στόχος σας;
Φαντάζομαι ότι ο κύριος στόχος μου είναι να αποφύγω να πέσω στην άβυσσο της απελπισίας – απελπισία επειδή είμαι θνητός και απελπισία γιατί σε κάθε περίπτωση η ζωή δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο νόημα. Αυτά είναι ορισμένα θέματα πάνω στα οποία με βοηθούν να στοχαστώ κάποιοι φιλόσοφοι. Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα όπως ένα καλό αστείο που θα μπορούσε να με σταματήσει από την άκρη της αβύσσου.
Μπορώ να γελάω με το παράλογο όλων αυτών. Εάν είχαμε στη διάθεσή μας τον χρόνο –και τον χώρο– θα μπορούσα να σας πω ορισμένα απ’ αυτά τα αστεία μαύρου χιούμορ για τον θάνατο. Δεκάδες απ’ αυτά. Ξεκαρδιστικά! Σχεδόν πνίγεσαι από το γέλιο.
• Υποστηρίζετε ότι δεν πρέπει να αναζητούμε το νόημα της ζωής, αλλά να το δημιουργούμε. Τι ακριβώς εννοείτε;
Είμαι υπαρξιστής του είδους του Καμί και του Σαρτρ. Πιστεύω ότι όχι μόνο μπορούμε να δημιουργούμε το δικό μας νόημα στη ζωή και τις δικές μας αξίες, αλλά ότι στην πραγματικότητα είμαστε υποχρεωμένοι να το κάνουμε. Το «νόημα» δεν βρίσκεται κάπου εκεί έξω όπως μια κούπα καφές ή το φεγγάρι. Πρέπει εμείς να το δημιουργήσουμε. Συχνά απεκδυόμαστε της ευθύνης να δημιουργήσουμε τον εαυτό μας, ανασηκώνοντας τους ώμους και λέγοντας «απλά, έτσι είμαι εγώ».
• Προσωπικά, υιοθετείτε τη στάση ζωής που προτείνει ο Επίκουρος, δηλαδή έναν γαλήνιο ηδονισμό, ο οποίος οδηγεί στον περίφημο Κήπο του. Σε ποιον βαθμό μπορεί αυτό να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τον καταναλωτισμό και να απολαύσουμε το παρόν και ό,τι έχουμε σήμερα;
Ο Επίκουρος είναι ο φιλοσοφικός μου ήρωας, εν μέρει επειδή υπήρξε ένας έξοχος ψυχολόγος πριν καν υπάρξει ο κλάδος της ψυχολογίας. Κατάλαβε ότι η τάση του ανθρώπου να θέλει πάντα περισσότερα οδηγεί στο ακριβώς αντίθετο της ευτυχίας και της ικανοποίησης. Οδηγεί απλώς σε ατέλειωτη διάψευση και δυσαρέσκεια.
Στον βαθμό που θα το αντιληφθούμε πλήρως αυτό, τα «θέλω» μας μειώνονται και ανθίζει η ευγνωμοσύνη μας γι’ αυτά που έχουμε εδώ και τώρα. Προσωπικά βελτιώνομαι στην απόλαυση στο εδώ και τώρα, καθώς η ζωή μου πλησιάζει γοργά στο τέλος της.
• Εχετε επισημάνει την τάση της σύγχρονης δυτικής φιλοσοφίας να αγνοεί το ερώτημα του πώς να ζήσουμε και να δίνει προτεραιότητα σε ερωτήματα της επιστημολογίας και της λογικής. Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της πραγματικότητας στην καθημερινή μας ζωή;
Πρόσφατα διάβασα τη νεκρολογία ενός πτυχιούχου φιλοσοφίας του Χάρβαρντ, η ειδικότητα του οποίου ήταν «η ασάφεια στη λογική». Δεν μπορούσα να σταματήσω να γελώ από μέσα μου, παρότι αυτό δεν ήταν και πολύ ευγενική στάση. «Η ασάφεια στη λογική»; Δεν υπήρχε τίποτα το ασαφές στην απώλεια του συναδέλφου μου. Σε κάθε περίπτωση, αυτός είναι ο λόγος που είμαι τόσο φιλέλληνας.
Πάνω απ’ όλα, οι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι αναζητούσαν τη σοφία για τη ζωή: πώς να ζούμε. Υποθέτω ότι το να αφιερώσει κάποιος τη ζωή του στη μελέτη απόκρυφων λογικών διατυπώσεων αποτελεί μια καλή επιλογή για ορισμένους ανθρώπους. Οχι όμως για μένα. Με ενδιαφέρει περισσότερο το ερώτημα με ποιον είναι καλύτερα να δειπνήσω απόψε. Οπως έγραψε ο Επίκουρος: «Το να τρως και να πίνεις χωρίς έναν φίλο είναι σαν να καταβροχθίζεις μόνος σαν το λιοντάρι και τον λύκο».
• Στο τραγούδι του «Beautiful Boy», ο Τζον Λένον λέει: «Ζωή είναι αυτό που σου συμβαίνει όταν είσαι απασχολημένος κάνοντας άλλα σχέδια». Πώς ερμηνεύετε αυτούς τους στίχους;
Οπως κι εσείς, έτσι και εγώ λάτρευα πάντα αυτούς τους στίχους του Λένον. Δανείστηκε έναν στίχο από το ποίημα του Ρόμπερτ Μπερνς «To a mouse» και πρόσθεσε μια υπαρξιακή ώθηση: ότι δηλαδή η ζωή τραβά τον δρόμο της ανεξάρτητα από το τι θέλουμε εμείς. Και επιπλέον, αποδεικνύεται ότι εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε και πολύ καλοί στο να κάνουμε σχέδια, ιδιαιτέρως σχέδια που υποτίθεται ότι θα μας κάνουν ευτυχισμένους.
Στο πρόσφατο βιβλίο του «Σκοντάφτοντας στην ευτυχία», ο ψυχολόγος Ντάνιελ Γκίλμπερτ αποδεικνύει ότι είμαστε πραγματικά πολύ κακοί στο να προβλέπουμε ποια πορεία δράσης θα μας κάνει ευτυχισμένους. Ενας υπαρξιστής μπορεί να επιλέξει την αίσθηση νοήματος και αξιών, αλλά κανείς δεν μπορεί να επιλέξει το αποτέλεσμα των επιλογών του. Οπως λέει ο Σέξπιρ, «για τους θεούς είμαστε ό,τι οι μύγες για τα άτακτα παιδιά: τις σκοτώνουν για πλάκα».
Ο Ντάνιελ Κλάιν, γεννημένος το 1939, έχει σπουδάσει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και ζει στη Μασαχουσέτη. Βιβλία του που κυκλοφορούν στα ελληνικά: (2017) «Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν» (Πατάκης, 2014), «Ταξίδια με τον Επίκουρο» (Πατάκης, 2007), «Kill me tender» (Μεταίχμιο) και, μαζί με τον Κάθκαρτ Τόμας, «Ο Πλάτων και ο Πλατύπους μπαίνουν σ’ ένα μπαρ» (Πλατύπους Εκδοτική, 2008).
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
