Μπορούν η Εκκλησία, οι τοπικοί άρχοντες και μια μικρή ομάδα πολιτών να καθορίζουν τις τύχες ενός εθνικού δρυμού; Στην περίπτωση του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου, όλα δείχνουν πως αυτό όχι μόνο συμβαίνει, αλλά επιχειρείται να παγιωθεί.
Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, κάτοικοι της περιοχής, από τους πιο δραστήριους και ανήσυχους, επέλεξαν να μην μείνουν σιωπηλοί. Μετά τη μεγάλη κινητοποίηση του Σεπτεμβρίου, στην οποία συμμετείχαν ορειβατικοί και πολιτιστικοί σύλλογοι από όλη την ευρύτερη περιοχή, προχώρησαν στη δημιουργία της «Πρωτοβουλίας για την Προστασία και την Ανάδειξη της Χαράδρας του Αώου».
Η Εποχή συνάντησε τους ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της προσπάθειας. Στον Βασίλη Γλέζο μιλά ο Τάσος Κώτσικος, μέλος της Πρωτοβουλίας, για όσα διακυβεύονται σήμερα στον Εθνικό Δρυμό Βίκου-Αώου, τις συγκρούσεις που αναδύονται και τη σημασία της συλλογικής αντίστασης απέναντι στην ιδιωτικοποίηση και την αυθαίρετη «διαχείριση» της φύσης.
Μπορείτε να μας περιγράψετε λίγο την κατάσταση. Τι συμβαίνει στον Αώο ποταμό;
Δεν συμβαίνει τελευταία, συμβαίνει εδώ και πάρα πολύ καιρό. Απλώς, προέκυψε αυξημένη επισκεψιμότητα λόγω ενός σίριαλ που προβλήθηκε σε μεγάλο τηλεοπτικό σταθμό, για τη ζωή του Αγίου Παΐσιου. Ξαφνικά, τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, έχουμε πάρα πολύ μεγάλη επισκεψιμότητα, απρόβλεπτη για όλους, η οποία δημιουργεί και μεγάλη όχληση μέσα στη χαράδρα και στον δρυμό.
Εξαιτίας αυτής της επισκεψιμότητας, λοιπόν, κάποιοι επιτήδειοι ξεκίνησαν, παρανόμως βέβαια, να υλοποιούν δρομολόγια με αυτοκίνητα, τετρακίνητα –γιατί δεν υπάρχει πραγματικός δρόμος μέσα– και έναντι αμοιβής να μετακινούν κόσμο.
Αυτό όξυνε τα πράγματα και μας ανάγκασε να αντιδράσουμε – όσοι λίγοι αντιδρούμε, γιατί δεν είναι η πλειοψηφία του κόσμου, δυστυχώς. Τον Σεπτέμβριο δημιουργήσαμε αυτή την πρωτοβουλία για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε. Η πρωτοβουλία ονομάστηκε «Πρωτοβουλία για την Προστασία και την Ανάδειξη Χαράδρας του Αώου».
Σαν πρώτο βήμα αρχίσαμε να ελέγχουμε την είσοδο της χαράδρας του Αώου και εντοπίσαμε αρκετές φορές παράνομη είσοδο. Τη δημοσιοποιήσαμε, και έτσι, ύστερα από ενάμιση μήνα περίπου, αναγκάστηκε η Αστυνομική Διεύθυνση Ηπείρου, μαζί με το δασαρχείο, να επανατοποθετήσει τη μπάρα που προβλέπεται με βάση τη νομοθεσία και η οποία είχε αφαιρεθεί –παρανόμως– τουλάχιστον τρεις φορές στο παρελθόν, από το 2008 μέχρι σήμερα, χωρίς να γνωρίζουμε ποιος το κάνει.
Τι γίνεται ακριβώς τώρα;
Υπάρχει ένα έργο που έχει ξεκινήσει από το 2009 από τον Δήμο Κόνιτσας, το οποίο λέγεται «Η Αξιοποίηση του Εθνικού Δρυμού Αώου». Σε αυτό το έργο προβλέπονται κατασκευές εντός της χαράδρας που, υποτίθεται, θα βελτίωναν το ήδη υφιστάμενο μονοπάτι και κάποια κομμάτια ενός παλιού τραχτερόδρομου που υπήρχε. Ουσιαστικά όμως, εμμέσως, διανοίχθηκε κανονικά, διαπλατύνθηκε το μονοπάτι σε πολλά σημεία, και εκεί αυτός ο δρόμος έδωσε εύκολη πρόσβαση σε αυτοκίνητα, κυρίως τετρακίνητα.
Αυτός ο δρόμος προϋπήρχε μέχρι ένα σημείο εξαιτίας της άρδευσης του ποταμού, καθώς υπάρχει ένα φράγμα πιο πάνω, μέχρι τα 1.700 μέτρα και ψηλότερα, από τη δεκαετία του 1980, όταν δημιουργήθηκε ένας αγωγός δικτύου ύδρευσης της Κόνιτσας. Αυτή όμως η διάνοιξη, ειδικά για το δίκτυο ύδρευσης, ήταν εντελώς προσωρινή. Δηλαδή, διανοίχθηκε, ανέβηκαν τα μηχανήματα, τοποθετήθηκε ο αγωγός, και μετά το ποτάμι έκανε τη δουλειά του, αφαιρώντας σιγά σιγά όλες τις παρεμβάσεις, και μέσα σε ένα δύο χρόνια επανήλθε στην προηγούμενη μορφή του.
Η Μονή Στομίου, το μοναστήρι που βρίσκεται περίπου μιάμιση ώρα μέσα στη χαράδρα, προσπάθησε να διατηρήσει αυτόν το δρόμο, πάντα παράνομα, καθώς δεν υπάρχει τίποτα νόμιμο. Και μετά το 2009, με το έργο αξιοποίησης του εθνικού δρυμού που ξεκίνησε ο δήμος, αυτό λειτούργησε ακόμη περισσότερο υπέρ της μονής, ώστε να ανοίγεται συνεχώς ο δρόμος.
Υπήρξαν καταγγελίες και από την περιοχή της Κόνιτσας και από πιο πέρα, καθώς και ερωτήσεις στη Βουλή αρκετές φορές. Οι απαντήσεις που δόθηκαν από τους καθ’ ύλην αρμόδιους –τον δήμο, τον ΟΦΥΠΕΚΑ, το υπουργείο Περιβάλλοντος και την Περιφέρεια Ηπείρου– ήταν ότι «πήγαμε και δεν είδαμε τίποτα».
Άρα, με έναν τρόπο, ο δρόμος που έχει διανοιχθεί παράνομα, δημιουργήθηκε σε ένα πλαίσιο συνεννόησης και με το μοναστήρι.
Εκτιμάτε ότι πρόκειται για συνθήκη κερδοφορίας ορισμένων;
Ακριβώς. Είναι ένας κύκλος γύρω από το μοναστήρι, στον οποίο συμμετέχουν και οι μοναχοί.
Ο ηγούμενος, που πέθανε πριν σχεδόν έναν χρόνο, ήταν ο πρωτοστάτης της διάνοιξης του δρόμου τα τελευταία είκοσι χρόνια. Μαζί με έναν κύκλο πολιτών της Κόνιτσας που είναι γύρω από την Εκκλησία, σε – κρυφή – συνεννόηση πολλές φορές και με τον δήμο και με την Περιφέρεια Ηπείρου αποτελούν τους κύκλους οι οποίοι συνεχίζουν σήμερα να μεθοδεύουν τη διάνοιξη του δρόμου.
Η ένταση αυτής της απαίτησης αυξήθηκε πάρα πολύ μετά την αύξηση της επισκεψιμότητας λόγω του σίριαλ.
Έχουν και ένα μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας με το μέρος τους. Η Κόνιτσα τα τελευταία δεκαπέντε είκοσι χρόνια έχει αδειάσει. Από 4.000-5.000 κατοίκους το 2005, σήμερα είμαστε περίπου 1.800 άτομα. Αυτοί που έχουν απομείνει, επειδή είδαν να έρχονται κάποια έσοδα από τον τουρισμό, από τα καταστήματα που γεμίζουν και από τα δωμάτια που νοικιάζονται, έχουν πάρει σιωπηρά το μέρος του μοναστηριού.
Ο τουρισμός για εμάς είναι ευπρόσδεκτος, αλλά υπό συγκεκριμένες συνθήκες και με βιώσιμη λειτουργία για την περιοχή. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν ήδη οκτώ εξώσεις σε σπίτια, γιατί οι ιδιοκτήτες θέλουν να τα κάνουν Airbnb. Είναι πλέον τρομερά δύσκολο να βρεις σπίτι να νοικιάσεις.
Πώς έχει επηρεάσει όλη αυτή η ανθρώπινη παρέμβαση τον ποταμό; Υπάρχουν υπερχειλίσεις, καταστροφές αγροτικών εκτάσεων, κλείσιμο δρόμων;
Δεν έχει επηρεάσει όσον αφορά τις υπερχειλίσεις. Σίγουρα, όμως, το στένεμα του ποταμού σε ορισμένα σημεία, όπου έγιναν αυτές οι διαπλατύνσεις, λειτουργεί αρνητικά. Το νερό δεν βρίσκει τον χώρο που είχε πριν για να εκτονωθεί, οπότε αυξάνεται η πίεσή του, και τα αποτελέσματα μπορεί να είναι μοιραία κάποια στιγμή στο μέλλον.
Και μάλιστα, αυτό είναι επικίνδυνο και για τον κόσμο που επισκέπτεται το μέρος εν αγνοία του. Τον προηγούμενο μήνα είχαμε πλημμύρες. Το νερό είχε περάσει στη θέση «Φράγμα» και ο κόσμος πήγαινε προς το μοναστήρι χωρίς να υπάρχει κάποιος να τον ενημερώσει ότι υπάρχει κίνδυνος.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι αν μπουν μέσα τα αυτοκίνητα. Υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού αυτού του κύκλου που ανέφερα πριν η διάνοιξη του δρόμου και, σε δεύτερη φάση, η δημιουργία τουριστικών υποδομών κοντά στο μοναστήρι.
Υπάρχουν σχέδια για έργα θέας από την Περιφέρεια Ηπείρου ή τον δήμο;
Αυτά τα έργα θέας υπάρχουν ήδη από τη μελέτη που αναφέραμε πριν. Η Περιφέρεια Ηπείρου επεμβαίνει ξανά τώρα, με πρόσχημα την αυξημένη επισκεψιμότητα και περίπου δέκα «ατυχήματα», όπου κλήθηκε η ΕΜΑΚ να μεταφέρει τραυματίες.
Οι επισκέπτες αυτοί δεν έχουν τη δυνατότητα να περπατήσουν τη διαδρομή της μιάμισης ώρας, αλλά θέλουν να πάνε στη Μονή Στομίου, με αποτέλεσμα μικροτραυματισμούς και κλήσεις στην ΕΜΑΚ.
Εμείς προτείνουμε τη δημιουργία ενός φορέα που θα προστατεύει τη διαδρομή. Θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν συνοδοί βουνού που έχουν αποφοιτήσει από το τοπικό ΙΕΚ, να υπάρχουν σε σημεία του μονοπατιού και να ελέγχουν καθημερινά την κατάσταση. Επίσης, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μικρά ηλεκτρικά ATV, που δεν απαιτούν διάνοιξη δρόμου, για περιπτώσεις ανάγκης. Αυτό γίνεται σε όλους τους εθνικούς δρυμούς.
Η ένταση γύρω από τα «ατυχήματα» είναι και λίγο τεχνητή, ώστε να πιέσουν την κατάσταση, προβάλλοντας τον κίνδυνο για την ανθρώπινη ζωή και τη δήθεν αναγκαιότητα του δρόμου.
Πώς ξεκίνησε όλη αυτή η προσπάθεια; Από ποιους και με ποιους στόχους;
Ως Πρωτοβουλία είμαστε πολυσυλλεκτικοί, τόσο πολιτικά όσο και κοινωνικά. Δεν έχουμε μεγάλη ενεργή συμμετοχή, παρότι αρκετοί συμφωνούν μαζί μας και είναι γραμμένοι στη λίστα ενημέρωσης. Ίσως γιατί δεν πιστεύουν ότι μπορεί να αλλάξει κάτι.
Ξεκινήσαμε τον Σεπτέμβριο, όταν είχαμε συνεχή περιστατικά με αυτοκίνητα που λειτουργούσαν σαν ταξί μέσα στη χαράδρα. Παρά τις ενοχλήσεις προς τον δήμο, την αστυνομία και τον ΟΦΥΠΕΚΑ, δεν υπήρχε ουσιαστικός έλεγχος.
Έτσι, οργανώσαμε μια συγκέντρωση στο γεφύρι της Κόνιτσας στις 28 Σεπτεμβρίου. Συμμετείχαν ορειβατικοί σύλλογοι της Ηπείρου, ο Σύλλογος Νέων Κόνιτσας και άλλοι φορείς. Από 5-10 άτομα γίναμε 15-20 και προσπαθούμε κυρίως μέσω της προβολής του θέματος και του ελέγχου της χαράδρας να κινηθούμε σε ανώτερο επίπεδο: προς το υπουργείο και τα ευρωπαϊκά όργανα.
Τοπικά δεν βρίσκουμε αποτέλεσμα. Υπάρχει πόρισμα του 2014 που διαπιστώνει όλες τις παραβάσεις, όμως οι εμπλεκόμενοι δήμαρχοι αθωώθηκαν. Εκκρεμεί μόνο μία δίκη ιδιώτη, που παίρνει αναβολές εδώ και επτά χρόνια.
Ποιος είναι ο σχεδιασμός σας για το επόμενο διάστημα;
Κάνουμε τρία πράγματα. Πρώτον, δημοσιοποίηση του ζητήματος. Δεύτερον, οργανώνουμε μια εκδήλωση τα Χριστούγεννα στον Δήμο Κόνιτσας, με ομιλίες και προβολή ντοκιμαντέρ. Η ίδια εκδήλωση θα επαναληφθεί τον Μάρτιο στον Δήμο Ιωαννιτών. Τρίτον, συγκεντρώνουμε έγγραφα και αποφάσεις, ώστε να κινηθούμε νομικά. Αναζητούμε νομική υποστήριξη εκτός περιοχής, γιατί εδώ αυτό είναι δύσκολο.
Μου είπατε πριν ότι δεν υπάρχει διεισδυτικότητα των αιτημάτων σας. Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία την ενημέρωση που παρέχετε;
Καταρχάς, το πρόβλημα το γνωρίζουν όλοι. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην ξέρει τι ακριβώς συμβαίνει εκεί. Και όλοι γνωρίζουν ότι όσα γίνονται είναι παράνομα.
Απλώς, ο κύκλος των πολιτών που είναι πολύ κοντά στο μοναστήρι και στην Εκκλησία υποστηρίζει ό,τι γίνεται, λέγοντας «επιτέλους σταματήστε». Δεν τους ενδιαφέρει τι γινόταν παλιά. Ακόμη Ακόμη από το πρίσμα της θρησκείας να το δει κανείς, το μοναστήρι είναι χτισμένο εκεί περίπου 500 χρόνια και φτιάχτηκε για να είναι μακριά από τα εγκόσμια.
Αν ήταν να βρίσκεται στην κεντρική πλατεία, θα το έχτιζαν εκεί. Αυτό το έχουν ξεχάσει σήμερα, ακόμη και οι ίδιοι οι «πιστοί», δείχνοντας ότι δεν σέβονται τίποτα.
Ο ίδιος ο Άγιος Παΐσιος ήταν ενάντια στη διάνοιξη του δρόμου που είχε επιχειρηθεί τη δεκαετία του 1960, όταν βρισκόταν στην Κόνιτσα. Του είχαν πει ότι θα του φέρουν ρεύμα και θα ανοίξουν δρόμο, και είχε εναντιωθεί. Στο τέλος έφυγε από την Κόνιτσα, πήγε στο Σινά και μετά κατέληξε στο Άγιο Όρος.
Παρόλα αυτά, αυτοί οι κύκλοι θεωρούν ότι το μέρος τους ανήκει και ότι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Όσον αφορά την τοπική κοινωνία, ένα μέρος τους υποστηρίζει αυτή την κατάσταση. Ένα άλλο κομμάτι, που παραδέχεται ότι έχουμε δίκιο, δεν συμμετέχει ενεργά είτε λόγω εξαρτήσεων που υπάρχουν σε μια τόσο μικρή κοινωνία, είτε γιατί αρχίζει να βλέπει έναν τρόπο να κερδίσει από την αυξημένη επισκεψιμότητα του θρησκευτικού τουρισμού.
Την ίδια στιγμή όμως υπάρχει και μια άλλη μορφή τουρισμού που για εμάς είναι η πιο σωστή και βιώσιμη: ο πεζοπορικός τουρισμός. Αυτός ο κόσμος έρχεται για δύο τρεις μέρες, επισκέπτεται τα βουνά, σέβεται και αγαπά τη φύση, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των επισκεπτών που έρχονται σήμερα, πηγαίνουν το πρωί στη Μονή Στομίου και το απόγευμα έχουν φύγει.
Εκτιμάτε ότι πρόκειται για μια επίπλαστη εικόνα τουριστικής ανάπτυξης;
Κερδίζει η τοπική κοινωνία, αλλά παίρνει τα απόνερα. Περίπου το 20% μένει στην Κόνιτσα και από αυτούς το 30% θα φάει στην περιοχή. Το 70% όμως έρχεται οργανωμένα. Με 35 ευρώ φεύγουν από Κιλκίς, Κόρινθο, Καλαμάτα, ξεκινούν στις 5 το πρωί, φτάνουν στις 9, πηγαίνουν στο μοναστήρι, επιστρέφουν στο λεωφορείο και φεύγουν.
Μπορεί να αγοράσουν ένα σουβενίρ, ένα μαγνητάκι, αλλά αυτό δεν είναι λόγος να χαλάσουμε αυτή την ομορφιά.
Υπάρχουν στοιχεία για επιπτώσεις σε χλωρίδα και πανίδα;
Μέχρι στιγμής, όσο η πρόσβαση γίνεται πεζή, δεν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Όσοι και να είναι οι επισκέπτες, το βασικό ζήτημα είναι τα σκουπίδια, τα οποία έχουν αυξηθεί αισθητά.
Το Σάββατο, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βουνού, οργανώνουμε δράση καθαρισμού και βελτίωσης του μονοπατιού. Το παλιό μονοπάτι δεν έχει υποστεί ζημιές.
Τα προβλήματα εντοπίζονται στα σημεία όπου έχουν μπει μπουλντόζες: καταπτώσεις, πέτρες στον δρόμο, πτώσεις δέντρων. Επίσης, υπάρχει πρόβλημα με την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών των επισκεπτών. Όταν βρίσκονται 1.000-1.500 άτομα στη χαράδρα, είναι αδύνατο να διαχειριστείς το θέμα.
Όσον αφορά τη χλωρίδα και την πανίδα, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει σοβαρή όχληση. Αν όμως ανοίξει δρόμος, σε βάθος χρόνου θα υπάρξει πρόβλημα. Σήμερα μπορείς να δεις αγριόγιδα και αρκούδες ακόμη και το καλοκαίρι, καταγεγραμμένα από τους ίδιους τους επισκέπτες.
Ποιος έχει δώσει άδεια για την είσοδο βαρέων μηχανημάτων;
Τον τελευταίο χρόνο μπαίνει κυρίως μηχάνημα του Δήμου Κόνιτσας. Υπάρχει απόφαση του 2012 που επέτρεπε την είσοδο μόνο σε πυροσβεστική, αστυνομία, ΕΜΑΚ και δασαρχείο. Τον Μάρτιο του 2025 η απόφαση διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε τη Μονή Στομίου και τον δήμο.
Παράλληλα, υπάρχει και σκαπτικό μηχάνημα εντός της Μονής Στομίου, αγνώστου ιδιοκτησίας, το οποίο χρησιμοποιείται για τη διάνοιξη του δρόμου όταν προκύπτει πρόβλημα. Αυτό θα δημοσιοποιηθεί το επόμενο διάστημα.
Πώς αξιολογείτε τη στάση των τοπικών Αρχών;
Έχουμε χάσει τις ελπίδες μας σε τοπικό επίπεδο. Δήμος και περιφέρεια, σε συνεργασία με την Εκκλησία, θα κάνουν ό,τι μπορούν για να ανοίξει ο δρόμος.
Η ελπίδα μας είναι η δημοσιότητα σε εθνικό επίπεδο, η παρέμβαση του υπουργείου Περιβάλλοντος και των κεντρικών οργάνων του ΟΦΥΠΕΚΑ, καθώς και η προσφυγή στην UNESCO, αφού η περιοχή είναι γεωπάρκο. Κατά την τελευταία αξιολόγηση, πέρσι το καλοκαίρι, οι επιτροπές δεν οδηγήθηκαν καν στη χαράδρα.
Με ποιες περιβαλλοντικές οργανώσεις συνεργάζεστε;
Υπάρχει καλή συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο MedINA, το οποίο δραστηριοποιείται για την προστασία του Αώου και την αποτροπή υδροηλεκτρικών έργων. Έχουμε κάνει επαφές και με άλλες οργανώσεις, αλλά πρώτα θέλουμε να συγκεντρώσουμε πλήρη φάκελο τεκμηρίωσης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η επιστημονική κοινότητα της Ηπείρου, παρότι αναγνωρίζει το πρόβλημα, σιωπά. Σε αντίθεση με άλλες περιοχές της χώρας, εδώ αποφεύγει να πάρει θέση.
Ποια είναι τα επόμενα βήματά σας;
Δύο εκδηλώσεις:
– 26 Δεκεμβρίου στην Κόνιτσα
– 4 Μαρτίου στα Ιωάννινα
Παράλληλα, η συγκρότηση πλήρους φακέλου με αποφάσεις, πορίσματα και δικαστικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαπέντε ετών, ώστε να απευθυνθούμε στο υπουργείο Περιβάλλοντος και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βασίλης Γλέζος
