Τρακτέρ στους δρόμους, μπλόκα ξεπηδούν εδω κι εκεί, οι πάντα δυσαρεστημένοι αγρότες που διαμαρτύρονται, όλα συνθέτουν μια οικεία εικόνα, σχεδόν αναμενόμενη για τον ελληνικό χειμώνα. Ωστόσο, αν παρατηρήσουμε από λίγο πιο κοντά, μπορεί να βρούμε διαφοροποιήσεις που δεν περιμέναμε. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν, κάνοντας μια σύγκριση των κινητοποιήσεων σήμερα με αυτές που πραγματοποιήθηκαν κατά την μνημονιακή περίοδο 2010-2016.
Ο χρόνος των κινητοποιήσεων
Είναι παραδοσιακά η περίοδος που κινητοποιούνται οι αγρότες; Ναι και όχι. Αν εξετάσουμε τα στοιχεία που προκύπτουν από τη μελέτη για τις αγροτικές κινητοποιήσεις τα έτη 2010-2016 (Κουφίδη, 2023) οι διαμαρτυρίες πραγματοποιούνται σε συγκεκριμένους μήνες κάθε έτους, θα μπορούσαμε να πούμε σχεδόν τελετουργικά, ξεκινώντας από τον Ιανουάριο και λήγοντας στα τέλη Φεβρουαρίου ή στις αρχές Μαρτίου. Αυτό βέβαια δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός, καθώς συσχετίζεται σημαντικά με τις εποχικές αγροτικές εργασίες και υποχρεώσεις. Ακόμα, ο Δεκέμβριος και ο Ιανουάριος μπορούν να θεωρηθούν μήνες ανασυγκρότησης για τους αγρότες, καθώς τότε είναι σε θέση να ελέγξουν τα οικονομικά τους, τα έσοδα και τα έξοδα της χρονιάς που πέρασε και να φτιάξουν ένα πλάνο για την επόμενη. Παράλληλα, τους χειμερινούς αυτούς μήνες γίνονται οι καταβολές των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων. Φέτος, παρόλα αυτά, παρατηρούμε ότι οι κινητοποιήσεις ξεκίνησαν αισθητά νωρίτερα, ήδη από τα τέλη Νοεμβρίου και μάλιστα με μαζική συμμετοχή από την αρχή τους.
Ακόμα, την περίοδο των μνημονίων οι διαμαρτυρίες έχουν μια σταδιακή κλιμάκωση, τόσο στη μαζικότητα της συμμετοχής όσο και ως προς το ρεπερτόριο δράσης. Βλέπουμε δηλαδή, πρώτα να ξεκινούν με πιο ήπιες μορφές, όπως παραστάσεις διαμαρτυρίας και συμβολικές καταλήψεις δημοσίων κτιρίων, με τα μπλόκα να αποτελούν την κορύφωση των κινητοποιήσεων. Εδώ να τονίσουμε ότι τα μπλόκα είναι αποκλεισμοί δρόμων, δηλαδή καταλήψεις και ως μορφή διαμαρτυρίας απαιτεί πόρους για να επιτευχθεί, ειδικά όταν μιλάμε για πολυήμερα μπλόκα. Ως εκ τούτου δεν είναι μια εύκολη απόφαση και δεν αποτελεί πάντα την πρώτη επιλογή των διαμαρτυρόμενων. Σήμερα, βρίσκουμε σε δημοσιεύματα της 1ης Δεκεμβρίου αναφορές για 1500 τρακτέρ μόνο σε μπλόκο που έχει στηθεί στην Καρδίτσα και 1000 τρακτέρ στο μπλόκο της Νίκαιας στη Λάρισα, που αποτελεί σταθερά μέσα στο χρόνο σημείο συντονισμού των αγροτικών κινητοποιήσεων. Μέσα σε λίγες μέρες αυξάνονται οι αποκλεισμοί δρόμων σε όλη την ελληνική επαρχία, με τα μπλόκα να ξεπερνούν τα 50 την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου, ενώ παράλληλα πραγματοποιούνται κι άλλες δράσεις, όπως πορείες και παραστάσεις διαμαρτυρίας. Διαφοροποίηση παρατηρείται και ως προς τη συμμετοχή, η οποία φαίνεται να είναι σημαντικά αυξημένη σε σχέση με τα προηγούμενα έτη.
Τα αιτήματα
Ας περάσουμε όμως σε μια άλλη διάσταση, αυτή των αιτημάτων. Αν αντιπαραβάλουμε τη λίστα που κατέθεσαν οι αγρότες μερικές μέρες πριν θα δούμε ότι η πλειοψηφία των αιτημάτων τους επαναλαμβάνεται όλα τα προηγούμενα έτη, αποδεικνύοντας ότι σχετίζονται με πάγια και δομικά προβλήματα του αγροτικού τομέα, ενώ ταυτόχρονα τονίζει την έλλειψη κρατικών πολιτικών που να στηρίζουν τον πρωτογενή τομέα. Πιο συγκεκριμένα βλέπουμε ότι αιτήματα που σχετίζονται με τις τιμές και το κόστος παραγωγής (χαμηλές τιμές διάθεσης των αγροτικών προϊόντων, αυξημένο κόστος παραγωγής), τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης (καθυστέρηση ή μη καταβολή των ενισχύσεων ή/και αποζημιώσεων λόγω φυσικών καταστροφών), τη δημοσιονομική πολιτική (αφορολόγητο πετρέλαιο, πλαφόν στην τιμή του αγροτικού ρεύματος, μη αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών), τη λειτουργία της αγοράς και την προστασία των παραγωγών (κατώτερες εγγυημένες τιμές, έλεγχος “ελληνοποιήσεων” εισαγόμενων προϊόντων), την Κοινή Αγροτική Πολιτική (επιπτώσεις από τις εκάστοτε αλλαγές της ΚΑΠ) και κάποια γενικού χαρακτήρα (κλαδικά αιτήματα, έργα υποδομών) παραμένουν σταθερά στη λίστα του αγροτικού κινήματος (Νικολαίδης, Κουφίδη, 2018).
Σ’ αυτά έρχονται να προστεθούν νεο-εμφανιζόμενα ζητήματα, με πρωταρχικά αυτά που αφορύν την ευλογιά των αιγοπροβάτων και το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, πυροδοτώντας ακόμα περισσότερο την αγανάκτηση των αγροτών. Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι και στα προαναφερθέντα έτη βρίσκουμε στα αιτήματα των αγροτών αναφορές που σχετίζονται με την “εξυγίανση του ΟΠΕΚΕΠΕ”, καταδεικνύοντας ότι η λειτουργία του οργανισμού είχε ήδη προβληματικές διαστάσεις. Να αναφέρουμε επίσης, ότι στις φετινές κινητοποιήσεις οι κτηνοτρόφοι έχουν σαφώς πιο σημαντική εμπλοκή, κάτι που αποδεικνύεται από το ότι διατυπώνουν στον δημόσιο λόγο συγκεκριμένα κλαδικά αιτήματα και έχουν σταθερή παρουσία μαζί με τους αγροτικούς συλλόγους στα μπλόκα. Βλέπουμε λοιπόν, μια ακόμα διαφοροποίηση εδώ, που ξεπερνά τα δομικά ζητήματα και πάγια αιτήματα των αγροτών. Το σκάνδαλο και ο κυβερνητικός λόγος που αποδίδει ευθύνες στην αγροτιά συνολικότερα, τσουβαλιάζοντας όλους τους μικρούς και μεσαίους παραγωγούς, θέτει στο επίκεντρο κάτι βαθύτερο, την έννοια του δικαίου και της δικαιοσύνης.
Συγκρουσιακότητα
Για κλείσιμο ας εξετάσουμε μια τελευταία σημαντική διάσταση, τη συγκρουσιακότητα των γεγονότων διαμαρτυρίας. Το 2025 φαίνεται να ξεχωρίζει, με την αστυνομία να ασκεί άγρια καταστολή σε αρκετές περιπτώσεις και να προχωρά σε προσαγωγές και συλλήψεις διαμαρτυρόμενων. Αυτό δεν είναι ένα τόσο σύνηθες φαινόμενο για τις αγροτικές κινητοποιήσεις. Επιστρέφοντας στα έτη 2010-2016, φαίνεται ότι οι μορφές της διαμαρτυρίας είναι κυρίως συμβατικές ή αντιπαραθετικές -λόγω των μπλόκων ως μορφή διαμαρτυρίας- και σε λίγες περιπτώσεις καταγράφονται βίαιες πράξεις, κυρίως το 2014 και το 2016 (Κουφίδη, 2023). Θα ήταν εύλογο λοιπόν να αναρωτηθούμε από που προκύπτει αυτή η συγκρουσιακότητα. Παρατηρούμε μια άκαμπτη κυβέρνηση να εκφράζεται μέσα από την αστυνομία, η οποία βιαιοπραγεί εναντίον αγροτών και διαμαρτυρόμενους αγρότες έτοιμους να υιοθετήσουν ένα αισθητά πιο συγκρουσιακό ρεπερτόριο δράσης, προκαλώντας φθορές σε αυτοκίνητα της αστυνομίας και επιθέσεις προς αστυνομικούς. Να λοιπόν μια ακόμα διάσταση που μπορούμε να δούμε κάτι διαφορετικό να συντελείται.
Συνοψίζοντας και με την ελπίδα ότι δεν προτρέχω, διαφαίνεται πως η φετινή χρονιά ίσως δεν είναι μια ακόμα χρονιά όπου οι αγρότες βγαίνουν στους δρόμους για τις “καθιερωμένες τους διαμαρτυρίες”. Οι εργαζόμενοι του πρωτογενούς τομέα φαίνεται να συσπειρώνονται γύρω από κοινές ανάγκες και αιτήματα, αλλά και κάτω από την αδικία της ηθικής απαξίωσης που παράγει ο λόγος της κυβέρνησης, δομώντας μια συλλογική ταυτότητα μέσα στην οποία μπορούν να χωρέσουν περισσότεροι/ες.
Αναφορές:
Νικολαΐδης Ευ., Κουφίδη Μ. (2018) «Οι αγροτικές κινητοποιήσεις της περιόδου 2010-2016 στο πλαίσιο των δομικών, χρόνιων και νέων προβλημάτων του πρωτογενούς τομέα», στο Σερντεδάκις Ν. και Σ. Τομπάζος (επιμ.) Συλλογικές δράσεις και κοινωνικά κινήματα σε περιόδους κρίσης. Αθήνα, Gutenberg, σελ. 403-447.
Κουφίδη Μ. (2023). Οι αγροτικές κινητοποιήσεις την περίοδο των μνημονίων 2010-2016. (Διπλωματική εργασία) Πανεπιστήμιο Κρήτης.
