Το επίπεδο ανθρωπιστικών αξιών και βαθύτητας της δημοκρατίας μιας κοινωνίας φαίνεται από τον τρόπο που εμπεριέχει και εντάσσει τα ευάλωτα μέλη της. Μια ραγδαία αυξανομένη κατηγορία ευάλωτων ανθρώπων στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες τόσο σε αριθμό ατόμων, όσο και σε διαστάσεις παθολογίας (κατάταξη DSM) είναι αυτή που αφορά στην ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι φαίνεται ότι δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες της ζωής και της ύπαρξης στο μοντέλο κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης του δυτικού «ανεπτυγμένου» παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού κόσμου με τις συνθήκες της φτώχειας, της ανεργίας, της εργασιακής ανασφάλειας και της σύγχρονης εργασιακής δουλείας, του άκρατου ανταγωνισμού, της έλλειψης χρόνου για σύνδεση με τον εαυτό και τους άλλους, της κλιματικής αλλαγής, της μετανάστευσης… Νέες μορφές ψυχικών διαταραχών, πλήθος αυτοάνοσων παθήσεων, και επίπεδα κατάθλιψης υψηλοτέρα από ποτέ, καθιστούν την ανάγκη για ουσιώδη και αποτελεσματική κοινωνική πολιτική στο κομμάτι της ψυχικής υγείας επιτακτική και καθοριστική για τη διασφάλιση ενός επιπέδου επαρκούς κοινωνικής φροντίδας και συνολικότερης ευημερίας.
Στη χώρα μας η ήδη ελλειμματική πολιτική για τα θέματα ψυχικής υγείας, με τεράστιες ανάγκες σε προσωπικό και δομές, ώστε να μπορέσουν να απαντήσουν με τρόπο στοιχειωδώς επιστημονικό και ανθρωπιστικό στις ανάγκες των ψυχικά πασχόντων ατόμων, οδηγήθηκε σε περαιτέρω υποβάθμιση και αποδιοργάνωση με την ψήφιση του νομοσχεδίου περί «Ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης» τον Ιούλιο του ‘24. Ένα νομοσχέδιο που αντιμετώπισε τα προβλήματα στον χώρο της ψυχικής υγείας ως προβλήματα διοικητικής και οργανωτικής διαχείρισης κι όχι ως προβλήματα υποχρηματοδότησης, τεράστιας έλλειψης προσωπικού και δομών για την ουσιώδη και ποιοτική απάντηση στις ανάγκες των ανθρώπων με ψυχιατρική ευαλωτότητα και των οικογενειών τους. Και καθώς αυτό το νομοσχέδιο δεν συνδέθηκε ποτέ με την ουσία των κοινωνικών αναγκών για την φροντίδα και την αντιμετώπιση των προβλημάτων, διαμορφώθηκε χωρίς να γίνει καμιά απολύτως ζύμωση και συζήτηση με φορείς που ήδη ασχολούνταν στο πεδίο της ψυχικής υγείας και απεξάρτησης και άρα χωρίς καμία απολύτως αξιοποίηση της υπάρχουσας επιστημονικής εργασίας και εμπειρίας στη χώρα.
Αγνόησε αλαζονικά, προκλητικά και απαξιωτικά εργασία δεκαετιών σε επιστημονικό και ερευνητικό έργο στο πεδίο, τους ανθρώπους και τις κοινότητες που αφορούν τα προβλήματα της ψυχικής υγείας. Προφανώς στήθηκε σε γραφεία τεχνοκρατικής προσέγγισης μακριά από τις πραγματικές ανάγκες των ευάλωτων ατόμων και άρα ήταν προορισμένο να διαχειριστεί και να πέτυχει ανείπωτους στην καλογυαλισμένη βιτρίνα των ΜΜΕ στόχους για την ψυχική υγεία και την απεξάρτηση, στη λογική των απρόσωπων και μονοδιάστατων αριθμών που μεταφράζονται σε κέρδη.
Πάρα τις εκκλήσεις των φορέων για διάλογο, πάρα τις τοποθετήσεις που τεκμηριωμένα μιλούσαν για ένα υδροκέφαλο κακοσχεδιασμένο και συγκεντρωτικό εγχείρημα που θα καταστρέψει και θα διαλύσει ό,τι με κόπο και πολύτιμα χρήματα του ελληνικού λαού, λειτουργούσε μέχρι σήμερα, η κυβέρνηση ψήφισε με συνοπτικές διαδικασίες το νομοσχέδιο, μιλώντας για ενοποίηση και αποκέντρωση των δομών για αναδιάρθρωση του δικτύου των υπηρεσιών με επίκεντρο τον ασθενή. Έννοιες που φαντάζουν σαν μεγάλα παραφουσκωμένα από τα ΜΜΕ λαμπερά μπαλόνια, και εύκολα τραβούν το βλέμμα του πολίτη, αλλά δεν μιλούν για τίποτα πραγματικό.
Η πράξη της εφαρμογής του νομοσχέδιου ξεπέρασε και τις πιο απαισιόδοξες προβλέψεις. Σε ό,τι αφορά τη απεξάρτηση στην Ελλάδα, συγχωνευτήκαν με την πρακτική του blending διαφορετικά μοντέλα θεραπευτικής παρέμβασης και ολοκληρωμένα προγράμματα απεξάρτησης, όπως το ΚΕΘΕΑ, το 18 Άνω, ο ΟΚΑΝΑ, το πρόγραμμα ΑΡΓΩ κ.ά. Διαλυθήκαν ολοκληρωμένα και παγκοσμίως αναγνωρισμένα για την αποτελεσματικότητα τους προγράμματα απεξάρτησης και μαζί με αυτά καταργήθηκαν ιστορικά και αναγνωρίσιμα για τους πολίτες ονόματα δομών (όπως Στροφή, Ιθάκη, Αργώ, Διάβαση, Άλφα), που είχαν την ιστορία, το βίωμα, την ταυτότητα και το αποτέλεσμα ολοκλήρων γενιών πολίτων που υποστηρίχθηκαν και φροντίστηκαν. Τη θέση αυτών των ιστορικών ονομάτων πήραν απρόσωπες ονομασίες υπηρεσιών, όπως «Μονάδα εφήβων Αθήνας Α». Σαν να ήταν αυτή η αποϊστορικοποίηση μια σοβαρή στόχευση πιότερο και από την ίδια την απεξάρτηση.
Έγιναν σε καθολική, σχεδόν, κλίμακα αδιαφανείς και βίαιες μετακινήσεις προσωπικού από τις μονάδες που εργαζόντουσαν, με επιζήμια για τη θεραπεία απότομη αποκοπή θεραπευτών από τους θεραπευμένους τους, και χωρίς να ληφθεί υπόψη η εμπειρία, η εκπαίδευση και ο τρόπος που μπορούν να αξιοποιηθούν στην υπηρεσία των εξαρτημένων και των οικογενειών τους. Ανυπαρξία σχεδιασμού και εφαρμογής ενός σταδιακού πλάνου αλλαγών επέφερε ένα γραφειοκρατικό χάος, με αποτέλεσμα να υπάρχουν για μεγάλο διάστημα σοβαρά ζητήματα: από τη λειτουργία τηλεφωνικών γραμμών, μέχρι τη δυσχέρεια σίτισης των μελών των δομών διαμονής, που συνεχίζονται ακόμη και σήμερα στη βάση ενός υδροκέφαλου συγκεντρωτικού οργανισμού, που παρεμποδίζει συνεχώς την αμεσότητα, την ευελιξία και την αυτονομία που χρειάζεται η θεραπευτική παρέμβαση για να ευοδώσει.
Μέσα σε αυτό το δυστοπικό τοπίο με τα συναισθήματα του θυμού, της απογοήτευσης, της απόγνωσης να φτιάχνουν ένα επιβαρυντικό μείγμα σε θεραπευτές και θεραπευμένους, κι όπου μονάδες ποιοτικής δωρεάν απεξάρτησής κλείνουν ή συγχωνεύονται και οδηγούνται σε μια πλήρη υποβάθμιση, ο υπουργός Υγείας παρουσιάζει περιχαρής τη νέα ιδιωτική δομή απεξάρτησης στα βόρεια προάστια, με πολυτελείς χώρους και πισίνα, και μιλάει για τη δυνατότητα που θα έχουν πλέον οι συμπολίτες μας (συμπολίτες με κάποιο οικονομικό επίπεδο βέβαια) να ξεφύγουν από τον κύκλο της εξάρτησης.
Η εξάρτηση είναι ένα πολυπαραγοντικό και δύσκολο φαινόμενο, που αλλάζει με τις εποχές (νέες ουσίες, νέες συνθήκες διαθεσιμότητας, διαδίκτυο, νόμιμες εξαρτήσεις κλπ). Χρειάζονται διαφορετικές και εναλλακτικές θεραπευτικές προτάσεις (στεγνά μοντέλα, φαρμακευτικά μοντέλα, οικογενειακή υποστήριξη, εκπαιδευτικές υπηρεσίες για επανένταξη, πρόληψη κ.ά) για τους ανθρώπους, ώστε να μπορέσουν να υποστηριχθούν. Η χώρα μας, πάρα τις δυσκολίες, διέθετε ένα τέτοιο μεγάλο αξιόλογο δίκτυο διαφορετικών μοντέλων δωρεάν υπηρεσιών. Το εν λόγω νομοσχέδιο εκ του αποτελέσματος δεν είχε, όπως επαγγέλλονταν, στόχο να βελτιώσει και να οργανώσει αυτό το δίκτυο, αλλά να το διαλύσει, υποβαθμίζοντας ραγδαία την ποιότητα της δημοσίας δωρεάν θεραπείας απεξάρτησης και στρέφοντας τους πολίτες σε αναζήτηση ιδιωτικών λύσεων.
