Ο Φαϊσάλ, ένας 30χρονος Παλαιστίνιος που ζει τα τελευταία είκοσι χρόνια στη Γαλλία, παίρνει ξαφνικά μια ειδοποίηση που τον ενημερώνει για τον θάνατο της θείας Ρίτας, για την οποία δεν θυμάται τίποτα, ούτε καν την ύπαρξή της. Παρ’ όλα αυτά, αποφασίζει να επιστρέψει για μερικές μέρες στο μακρινό Τζαμπαλέιν, το χωριό του στην Παλαιστίνη («χωριό-φάντασμα» πια), για να παραστεί στην κηδεία αυτής της άγνωστης θείας, αφήνοντας πίσω του τον Ζωρζ, τον εραστή του, και την Ευρώπη. Ξαναβλέπει έτσι, μετά από τόσα χρόνια, το αρχοντικό (το «παλάτι») πάνω στον λόφο όπου έζησε την παιδική του ηλικία και τώρα πια ρημάζει εγκαταλειμμένο: «πας στο στοιχειωμένο σπίτι εκεί πάνω;», τον ρωτάει ο ταξιτζής.
Μέσα σε αυτό το σιωπηλό σπίτι όπου επιστρέφει ο Φαϊσάλ, οι μνήμες από μια άλλη εποχή γίνονται ίσκιοι που ζωντανεύουν για να πουν την ιστορία μιας ανέφικτης ίσως επιστροφής. Καθώς ο Φαϊσάλ εισδύει, ή μάλλον βυθίζεται, σε αυτόν τον μυστηριακό και θολό κόσμο, στο φόντο τόσο της πραγματικότητας όσο και της μνήμης ζωντανεύουν οι έποικοι και το μόνιμο άγχος των Παλαιστινίων στα χωριά για το πότε θα έρθουν οι πάνοπλοι έποικοι να τους διώξουν («οι έποικοι θα έρθουν ούτως ή άλλως και θα καταλάβουν το σπίτι»), η υποχρεωτική εργασία των Παλαιστινίων στους εβραϊκούς οικισμούς, οι σφαγές και η προσφυγιά («αυτός ο τόπος… τι είναι χωρίς εμάς; Τίποτα. Ένα νεκρό κομμάτι γης»), ο διαρκής πόλεμος («είναι η ειρήνη που θέλουμε, αλλά όχι αυτή η άδικη ειρήνη που μας επιβάλλουν. Όχι αυτή η ειρήνη στα γόνατα») και άλλα πολλά.
Ο Φαϊσάλ αιωρείται σε έναν κόσμο γεμάτο ερωτηματικά, σε έναν κόσμο γεμάτο αναμνήσεις και φασματικές φωνές, σε έναν κόσμο απ’ όπου, συνειδητοποιεί, δεν «μπορεί» να φύγει: «ήμουν αποφασισμένος να φύγω, αλλά δεν μπορούσα να ξεκολλήσω τόσο γρήγορα από αυτό το μέρος». Έτσι, θα έρθει τελικά αντιμέτωπος με αυτόν που είναι και συνάμα δεν είναι πια ο τόπος του («Έχω το δικαίωμα να είμαι εδώ»!) και θα ψάξει τη «δική του» «μικρή εξέγερση», με ό,τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτή.
Το βιβλίο του Καρίμ Κατάν, που κινείται σε ένα κουίρ πλαίσιο, είναι ένα μυθιστόρημα χωρίς ευκολίες και αυτονόητα, που ισορροπεί διαρκώς στην κόψη μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, μεταξύ ρεαλισμού και ονείρου, στην γκρίζα ζώνη ανάμεσα στην προσωπική ιστορία και στην ιστορία ενός τόπου. Χωρίς «άγχος» να κλείσει τα ερωτήματα και να δώσει απαντήσεις, το βιβλίο σκαλίζει τη μνήμη και τη λήθη, την πληγή της εξορίας και της απώλειας, το βάρος της αποξένωσης και της μοναξιάς. Τα συναισθήματα που εναλλάσσονται, πολλά, αντιφατικά, κάποιες στιγμές οδυνηρά, από την αίσθηση αδυναμίας ή την άρνηση μέχρι τον απελπισμένο θυμό, τον θυμό της απόγνωσης.
Ο Καρίμ Κατάν γεννήθηκε το 1989 στην Ιερουσαλήμ, μεγάλωσε στη Βηθλεέμ, ζει στη Γαλλία, όπου παρεμβαίνει συχνά πυκνά για τα σημερινά τεκταινόμενα στην Παλαιστίνη, ενώ τα βιβλία του τα γράφει στα γαλλικά και στα αγγλικά.
Κλείνοντας το κείμενο εκεί απ’ όπου άρχισε, ο Καρίμ Κατάν αναφέρεται συχνά στο έργο του Γασάν Καναφάνι – μιλώντας, για παράδειγμα, σε μια συνέντευξή του για τους Ανθρώπους στον ήλιο, του Καναφάνι, ο Κατάν λέει πως η ιστορία του βιβλίου αυτού δεν απέχει πολύ από αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Μεσόγειο, που έχει μετατραπεί σε μαζικό τάφο για τους πρόσφυγες.
Κώστας Αθανασίου
Η ΕΠΟΧΗ
