Είναι κάπως ανορθόδοξος για την Αριστερά ο τρόπος με τον οποίο έχει μεθοδεύσει την ίδρυση του νέου πολιτικού φορέα ο Αλέξης Τσίπρας. Με διαρροές που δεν διαψεύδονται, με κινήσεις στο παρασκήνιο, με παρατεταμένη αποχή από τις δραστηριότητες του πολίτικού φορέα του οποίου εξακολουθεί να είναι βουλευτής, με επιλεκτικές εμφανίσεις, όπως αυτή στο συνέδριο του Economist.
Ωστόσο, μετά την ομιλία της 4/9, δεν υπάρχει πλέον αμφιβολία. Η αυτονόμησή του Αλέξη Τσίπρα (στο εξής: ΑΤ) από τον ΣΥΡΙΖΑ και η έναρξη της διαδικασίας που θα οδηγήσει στην ίδρυση νέου πολιτικού φορέα είναι δεδομένη.
Οι υποστηρικτές του νέου φορέα υπό τον ΑΤ υποστηρίζουν ότι αυτή η κίνηση είναι αναγκαία προκειμένου να υπάρξει ένα ουσιαστικό αντίπαλο δέος στην σημερινή κυβέρνηση και ιδίως «απέναντι στον Μητσοτάκη».
Έχω την ακριβώς αντίθετη εκτίμηση: η κίνηση του ΑΤ δεν ενώνει και δεν μπορεί να ενώσει, αντιθέτως διασπά ακόμα περισσότερο την αντιπολίτευση. Εντείνει την σύγχυση στον ήδη απογοητευμένο κόσμο της Αριστεράς και δεν μπορεί να δημιουργήσει καμία κοινωνική δυναμική πέρα από μία μερίδα υποστηρικτών του ΑΤ. Κοινώς, δεν δημιουργεί καμία δυνατότητα νίκης.
Επιπλέον, ο ΑΤ από την εμπειρία της ήττας του 2023 φαίνεται να έχει βγάλει τα συμπεράσματά του, τα οποία κατά την ταπεινή μου γνώμη δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές αιτίες αυτής της συντριβής. Συγκεκριμένα, ενώ κατά το διάστημα 2019-2023 ο ίδιος αυτονομήθηκε από τις συλλογικές διαδικασίες του κόμματός του και επέβαλε σε αυτό έναν αυστηρά προσωποπαγή χαρακτήρα με τα γνωστά καταστροφικά για τον χώρο αποτελέσματα, σήμερα επανέρχεται με ένα εγχείρημα όπου αυτή η αυτονόμηση εντείνεται στο έπακρο. Τέλος, η αποτυχημένη πολιτική στροφή του προς το κέντρο και η απάλειψη κάθε ριζοσπαστικής διάστασης από την πολιτική του πρόταση ολοκληρώνεται, καθώς είναι φανερό ότι ο ΑΤ έχει επιλέξει το οριστικό διαζύγιο με την Αριστερά και την ριζοσπαστική πολιτική.
Δεν θέλω να μηδενίσω την διαδρομή και τις ικανότητες του ΑΤ. Ο ΑΤ υπήρξε (και προφανώς παραμένει) ένας εξαιρετικά ικανός πολιτικός, ένα σημαντικό πολιτικό ταλέντο, όπως αναγνώρισε έως και ο Άδωνις Γεωργιάδης. Θα ήθελα ωστόσο να παρατηρήσω ότι οι ικανότητές του συγκεντρώνονται περισσότερο στο επίπεδο της πολιτικής τακτικής και λιγότερο σε αυτό της στρατηγικής. Προφανώς είχε σημαντική συμβολή στην μετεωρική άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, που ωστόσο δεν ήταν μόνο δικό του έργο, όπως συχνά εσφαλμένα υποστηρίζεται. Κατά την διακυβέρνησή του αντιμετώπισε σίγουρα τεράστιες δυσκολίες και δεν μπορώ να αρνηθώ ότι η διακυβέρνησή του είχε θετικές πλευρές αν και νομίζω ότι ο τελικός απολογισμός είναι απογοητευτικός. Τέλος, η διαδρομή του δεν έχει σκιές σε επίπεδο ατομικής εντιμότητες.
Ωστόσο, ταυτόχρονα ο ΑΤ υπήρξε ο εκφραστής της διάψευσης της ελπίδας για μια ριζική αλλαγή πολιτικής. Η τετραετία 2015-2019 υπήρξε μια περίοδος όπου ο κυβερνητικός ΣΥΡΙΖΑ εγκλωβίστηκε στην λογική του εφικτού και δεν μπόρεσε (με δεδομένους τους καταναγκασμούς που είχε να αντιμετωπίσει) να δώσει πειστικά δείγματα μιας άλλης πολιτικής που θα ενίσχυε ουσιαστικά την θέση των εργαζομένων και θα δημιουργούσε μια ριζικά διαφορετική πραγματικότητα σε άλλους τομείς (όπως πχ στο περιβάλλον). Εδώ φάνηκε κατά την γνώμη μου και η έλλειψη στρατηγικής ικανότητας από την πλευρά της ηγεσίας του. Η ήττα του 2015-2019 ήρθε έτσι φυσιολογικά ως αποτέλεσμα μιας συμβατικής διαχείρισης χωρίς όραμα, χωρίς έστω σοβαρές μεταρρυθμίσεις, αλλά και χωρίς ένα προσωπικό παράδειγμα που θα έδινε στον κόσμο ελπίδα και έμπνευση.
Κατόπιν αυτών, για τον ΑΤ – δίκαια ή άδικα, εκ δεξιών ή εξ αριστερών – υπάρχει μια εμπεδωμένη αρνητική αξιολόγηση από ένα συντριπτικά μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας σύμφωνα με όλες τις μετρήσεις, αλλά και – νομίζω – σύμφωνα με την κοινωνική εμπειρία του καθενός μας. Αυτό είναι ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για κάποιον που έχει ήδη κυβερνήσει και επομένως δεν μπορεί να επενδύσει στο στοιχείο του αγνώστου και της ελπίδας.
Η αυταπάτη ότι ο ΑΤ μπορεί να ενώσει την αντιπολίτευση και να νικήσει την ΝΔ προσκρούει επιπλέον στα σημερινά δεδομένα στον χώρο της αντιπολίτευσης. Ο ΑΤ δεν έχει σοβαρά ερείσματα στην κοινωνική βάση του ΠΑΣΟΚ (το αντίθετο), ενώ οι τραγικοί του χειρισμοί το 2023 που οδήγησαν στην απαξίωση του κόμματός του, τον έχουν αποξενώσει από ένα μεγάλο τμήμα των ως τότε υποστηρικτών του. Επιπλέον, η σημερινή στελέχωση του ΣΥΡΙΖΑ είναι λογικά αμφίθυμη απέναντι σε μια τόσο απροκάλυπτη και ανορθόδοξη απόπειρα παραγκωνισμού της. Με αυτά τα δεδομένα, στην καλοπροαίρετη ερώτηση μήπως ο ΑΤ είναι εκείνος που «μπορεί να νικήσει τον Μητσοτάκη», η δυσάρεστη απάντηση φοβάμαι ότι είναι εμφατικά αρνητική. Δεν το έκανε το 2019 ούτε το 2023, δεν βλέπω με ποια λογική μπορεί να το κάνει τώρα.
Ωστόσο, τα παραπάνω, θα έλεγα ότι είναι τα λιγότερο σημαντικά προβλήματα σε σχέση με τα σημερινά σχέδια του ΑΤ. Η παρουσία και η ομιλία του στο συνέδριο του Economist αποδεικνύει ότι δύο από τα πιο προβληματικά στοιχεία της παρουσίας του τα τελευταία χρόνια, δηλαδή η αποστασιοποίηση από τις συλλογικές διαδικασίες και η στροφή του στο πολιτικό κέντρο, έχουν ενταθεί σε μέγιστο βαθμό.
Σε σχέση με το πρώτο, θα έλεγα ότι το πάθημα των καταστροφικών επιλογών του 2022 (με την αυτοκτονική συμβολή μεγάλου μέρους της στελέχωσης του τότε ΣΥΡΙΖΑ βέβαια) δεν έγινε μάθημα. Η αναγόρευση του ηγέτη σε αυτόνομη οντότητα παροξύνεται μέσα από την αποστασιοποίησή του από το κόμμα και την ιστορικότητά του. Για τον κυοφορούμενο νέο φορέα δεν ξέρουμε τίποτε εκτός από το γεγονός ότι θα ιδρυθεί από τον ΑΤ. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από τον ηγέτη, ούτε κόμμα, ούτε διαδικασίες, ούτε φυσικά μέλη και απόψεις..
Το που οδήγησε αυτή η λογική είναι γνωστό. Στις παρακμιακές εξελίξεις του 2023, και στην διάλυση ενός ιστορικού πολιτικού χώρου που περιλαμβάνει και τα διαλυτικά φαινόμενα στα μέσα του (Αυγή, Κόκκινο). Είναι εύγλωττη η σιωπή και η απουσία κάθε παρέμβασης του ΑΤ και στα ζητήματα αυτή. Και καθόλου κολακευτική. Η μεθοδολογία της επανόδου του ΑΤ ακολουθεί το ίδιο καταστροφικό manual και η παρουσία κάποιων αξιόλογων ανθρώπων στο επιτελείο του δεν αλλάζει κάτι.
Ωστόσο, ας συμφωνήσουμε ότι τελικά το σημαντικότερο είναι η ουσία της πολιτικής πρότασης που διατυπώνεται. Κι εδώ τα πράγματα είναι νομίζω ξεκάθαρα και όχι λιγότερο ενθαρρυντικά. Δεν είναι μόνο η απουσία κάθε αναφοράς στην Αριστερά ούτε η ντροπιαστική έλλειψη κάθε αναφοράς στο Παλαιστινιακό, όσο η ίδια η ουσία της πολιτικής πρότασης του «εθνικής πυξίδας» και του «νέου πατριωτισμού».
Η νέα πολιτική πρόταση του ΑΤ μοιάζει με μια ανέφικτη προαναγγελία μιας πολιτικής χωρίς αντιθέσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, για παράδειγμα η πρόταση για την «πατριωτική εισφορά» βρίσκεται στα δεξιά της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατικής πρότασης της προοδευτικής φορολογίας. Το ίδιο και η αόριστη αναφορά σε έναν «αναπτυξιακό σοκ», που συνοδεύεται από τις μάλλον γκροτέσκες αναφορές στον Τρικούπη και τον Βενιζέλο, χωρίς να ορίζονται οι κοινωνικοί όροι και στόχοι της επιδιωκόμενης ανάπτυξης. Τέλος, σε καιρούς κλιματικής κρίσης η απουσία αναφορών σε συγκεκριμένες ενεργητικές πολιτικές αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης όχι μόνο δείχνει προχειρότητα, αλλά είναι και δηλωτική ενός συγκεκριμένου πολιτικού προσανατολισμού.
Συνολικότερα, πολιτικά η «εθνική πυξίδα» του ΑΤ κινείται στον χώρο που σήμερα καλύπτεται από το ΠΑΣΟΚ, ένα κόμμα με σοβαρά πολιτικά προβλήματα, που ωστόσο έχει δομή, ιστορία και σημαντικά ερείσματα στην αυτοδιοίκηση και τον συνδικαλισμό. Τι διαφορετικό έχει να πει και να προσφέρει η κίνηση του ΑΤ;
Η επανεμφάνιση του ΑΤ έχει πράγματι κινητοποιήσει μια μερίδα παλιών υποστηρικτών του ΣΥΡΙΖΑ, ανθρώπους απελπισμένους θα έλεγα από το σημερινό τέλμα. Σε ένα άλλο επίπεδο βέβαια, έχει κινητοποιήσει και κάποιους απροσδόκητους αλλά επιφανείς νέους υποστηρικτές του.
Λυπάμαι, αλλά δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να βγάλει κάπου. Η απελπισία δεν είναι καλός σύμβουλος στην πολιτική. Η κίνηση του ΑΤ φοβάμαι ότι απλώς θα εγκλωβίσει ένα μέρος του κόσμου της Αριστεράς σε ένα νέο αδιέξοδο κύκλο που θα διαρκέσει το περισσότερο δύο χρόνια, δηλαδή ως τις επόμενες εκλογές όπου η πρόσκρουση στα κράσπεδα της αλήθειας θα είναι οδυνηρή. Κυρίως όμως θα τον εθίσει ακόμα περισσότερο σε μια αδιέξοδη λογική ανάθεσης της ελπίδας σε έναν μεσσιανισμό χωρίς πολιτικό περιεχόμενο.
Η ανάγκη να ηττηθεί η σημερινή κυβέρνηση και η πολιτική της είναι σίγουρα επείγουσα, δεν θα επιχειρηματολογήσω καθόλου επ’αυτού. Το νέο εγχείρημα του ΑΤ ωστόσο περισσότερο υπονομεύει παρά διευκολύνει αυτό το αίτημα. Εξυπηρετεί ίσως μια προσωπική ανάγκη επιστροφής αλλά όχι μια πραγματική κοινωνική ανάγκη και κίνηση.
Μακάρι να κάνω λάθος, αλλά φοβάμαι ότι δεν κάνω.
Με δεδομένα τα πολιτικά προβλήματα στο χώρο της κατακερματισμένης αντιπολίτευσης και την αδυναμία συγκρότησης μετώπου, η πιο ουσιαστική συμβολή σε αυτή την αναγκαία διαδικασία, θα ήταν η συγκρότηση ενός πόλου ριζοσπαστικής αριστερής εναλλακτικής πολιτικής. Με δεδομένα τα όρια και τους υποκειμενισμούς των υπαρκτών φορέων, αυτή η ανάγκη θα ήταν σημαντικό να στηριχθεί πρωτίστως σε ένα δυναμικό χωρίς βεβαρυμένο ιστορικό και με στέρεες κοινωνικές εμπειρίες και αναφορές. Τα επιτελεία της Αριστεράς που ενδιαφέρονται για αυτή την εξέλιξη, οφείλουν να υπηρετήσουν και να διευκολύνουν αυτή την κατεύθυνση. Αυτά νομίζω ότι είναι τα ουσιαστικά πολιτικά καθήκοντα για την Αριστερά σήμερα και είναι φανερό ότι βρίσκονται πολύ μακριά από τους νέους σχεδιασμούς του Αλέξη Τσίπρα.
