To ψάρεμα στα ακροδεξιά συνεχίζει η κυβέρνηση μέσω του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, προκειμένου να ανακτήσει την απήχηση που έχασε από τη σωρεία σκανδάλων και την τραγωδία των Τεμπών, με τον υπουργό Θ. Πλεύρη να φέρνει νομοσχέδιο στη Βουλή την περασμένη Τετάρτη, βάσει του οποίου ποινικοποιείται η παράτυπη διαμονή στη χώρα, καταργείται η άδεια παραμονής για εξαιρετικούς λόγους και αποκλείεται η δυνατότητα νομιμοποίησης πολιτών τρίτων χωρών που διαμένουν και εργάζονται στη χώρα για πάνω από 7 χρόνια. Σημειώνεται πως ήδη έχουν υπάρξει οι πρώτες καταδίκες για την πολιτική του «βίου αβίωτου» με διάφορους τρόπους που έχει εξαγγείλει και εφαρμόζει ο υπουργός, καταπατώντας το διεθνές δίκαιο, καθώς τόσο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, όσο και το Πρωτοδικείο Αθηνών αποφάσισαν κατά της υποχρεωτικής επιστροφής 4 σουδανών προσφύγων (απόφαση που είχε ληφθεί βάσει της τρίμηνης αναστολής ασύλου). Για την αντιμεταναστευτική πολιτική της κυβέρνησης και τις συνέπειές της, η «Εποχή» μιλά με τον Γιονούς Μουχαμμαντί, διευθυντή του Ελληνικού Φόρουμ Προσφύγων και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε θέματα Μετανάστευσης και Ασύλου.
Μετά και την τροπολογία του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για την τρίμηνη αναστολή εξέτασης ασύλου, πώς έχει διαμορφωθεί η κατάσταση στο πεδίο;
Βάσει της αναστολής οι άνθρωποι που φθάνουν οδηγούνται απευθείας στα κέντρα κράτησης. Αυτό που βλέπουμε, όμως, είναι ότι λόγω του φόβου που έχει δημιουργήσει αυτή η απόφαση, πολλοί πρόσφυγες που φθάνουν στα σύνορα της Ελλάδας προσπαθούν να μην εμφανισθούν στις αρχές και να βρουν άλλες διαδρομές για να φύγουν κατευθείαν από τη χώρα. Η κατάσταση αυτή δεν αφορά μόνο στη διαδρομή Λιβύης – Κρήτης, αλλά το βλέπουμε να συμβαίνει και στα άλλα συνοριακά νησιά. Αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι δεν σταμάτησαν προφανώς να έρχονται, αλλά ότι σπρώχνονται ακόμα περισσότερο στα χέρια των διακινητών, στην εκμετάλλευση και στην ευαλωτότητα.
Το υπουργείο έφερε στη Βουλή και νέο νομοσχέδιο, βάσει του οποίου ουσιαστικά ποινικοποιείται η παράτυπη μετανάστευση, με τους ανθρώπους που έρχονται να έχουν δύο προοπτικές «φυλακή ή επιστροφή», όπως απειλεί ο υπουργός Θ. Πλεύρης. Όλοι γνωρίζουμε, εν τω μεταξύ, πως οι επιστροφές πολύ σπάνια είναι δυνατόν να υλοποιηθούν. Τι θα σημαίνει αυτό το νομοσχέδιο για τους πρόσφυγες, αλλά και τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Έχουμε φθάσει σε ένα σημείο που πραγματικά δεν μπορούσαμε να φαντασθούμε: η Ελλάδα να ξεπερνά σε ακραίες πολιτικές ακόμα και την Ουγγαρία του Όρμπαν. Αυτό το νομοσχέδιο πρόκειται για ποινικοποίηση του ασύλου στην πραγματικότητα, αφού όποιος το αιτηθεί και δεν το λάβει, θα καταλήξει στη φυλακή. Παράλληλα, έχει δημιουργήσει πανικό και σε ανθρώπους που ήδη βρίσκονται εδώ πολλά χρόνια και μπορεί να μην έχουν χαρτιά. Υπάρχουν πολλά επίσης ερωτηματικά σε ό,τι αφορά τη φυλάκιση, πού και πώς θα φυλακίσει τόσους ανθρώπους, όταν ήδη υπάρχει ζήτημα υπερπληθυσμού; Παρότι η εξέταση ασύλου είναι βάσει των ευρωπαϊκών προτύπων, υπάρχουν αρκετές δυσλειτουργίες στην υποδοχή και στην εξέταση ασύλου, που σημαίνει ότι πολλές φορές μπορεί να υπάρξει άρνηση ασύλου σε πρώτο βαθμό και η πλειοψηφία αυτών να προχωρήσει μετά σε προσφυγή. Αυτοί οι άνθρωποι τι θα γίνουν; Θα καταπατήσει ο υπουργός το δικαίωμά τους στην προσφυγή και θα τους φυλακίσει; Δεν μπορεί να υλοποιηθεί αυτό το νομοσχέδιο, ούτε να καταπατηθούν τόσα δικαιώματα, ούτε να εφαρμοστούν επιστροφές, όπως δεν έχουν συμβεί όλα τα προηγούμενα χρόνια που εξήγγειλαν τα ίδια οι προκάτοχοι του κ. Πλεύρη. Αυτό σημαίνει πως απλά θα γεμίσουν οι φυλακές, με τραγικές συνέπειες για τους ανθρώπους. Τα έχουμε ξαναζήσει αυτά το 2012-2014, που αιτούντες άσυλο είχαν μείνει σε κράτηση πάνω από δύο χρόνια, με αποτέλεσμα από βαριά ψυχικά τραύματα μέχρι και τον θάνατό τους μέσα στη φυλακή, χωρίς να έχουν διαπράξει κανένα έγκλημα. Αυτά θα δούμε και πάλι, αν συνεχίσει αυτή η πολιτική του «βίου αβίωτου». Ελπίζω ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, οι διεθνείς οργανισμοί και οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν θα επιτρέψουν να συμβεί τέτοια καταπάτηση και παραβίαση δικαιωμάτων.
Να πούμε λίγο περισσότερο για τη στάση της ΕΕ στο ζήτημα; Από τη μία, η Ελλάδα έχει πολλές ευρωπαϊκές καταδίκες για τις αντιμεταναστευτικές πολιτικές της (π.χ. για τις επαναπροωθήσεις, και πιο πρόσφατα για την απόφαση απέλασης σουδανών προσφύγων), και από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να κάνει τα στραβά μάτια στις μέχρι τώρα αποφάσεις του υπουργού Θ. Πλεύρη.
Λόγω ότι η Ελλάδα αποτελεί πύλη της Ευρώπης, βλέπουμε συχνά την αδιαφορία της Επιτροπής όταν γίνονται παραβιάσεις του δικαίου για τους πρόσφυγες, προσπαθώντας κι αυτή να ξεφύγει από τις ευθύνες της. Παρόλ’ αυτά, δεν μπορεί να συνεχίσει να το πράττει όταν εφαρμόζονται τόσο ακραίες πολιτικές, όπως αυτές που προετοιμάζει ο υπουργός Θ. Πλεύρης, καθώς αντίκεινται σε κάθε ευρωπαϊκή αξία και αρχή. Ούτε η Ελλάδα θα μπορέσει για πολύ καιρό ακόμη να αδιαφορεί για τις σωρεία καταδίκες που δέχεται από τα διεθνή δικαστήρια. Δεν πιστεύω ότι η κυβέρνηση μπορεί να συνεχίσει για πολύ σε αυτόν τον δρόμο, είναι εις βάρος της χώρας. Όντας άνθρωπος προσφυγικής καταγωγής, μπορώ να καταλάβω πως αυτές οι πολιτικές δεν έχουν ως στόχο τόσο τη μετανάστευση, όσο το χάιδεμα της ακροδεξιάς, καθώς μπορεί να δυσκολεύουν και να κάνουν πιο επικίνδυνες, πιο θανατηφόρες τις συνθήκες και τη διαδρομή, αλλά δεν πρόκειται να σταματήσουν οι άνθρωποι να έρχονται εξαιτίας αυτών. Ούτως ή άλλως οι πρόσφυγες είναι οι τελευταίοι που θα ήθελαν να αφήσουν τον τόπο τους και τη ζωή τους εκεί, αλλά δεν έχουν άλλη επιλογή. Όποιος ενδιαφέρεται να σταματήσει η προσφυγιά, θα έπρεπε να εστιάσει στις αιτίες που την προκαλούν –και η ΕΕ πολλές φορές συμβάλλει στη δημιουργία αυτών. Η Ελλάδα, λοιπόν, θα πρέπει να σκεφτεί πώς θα μπορούσε να επηρεάσει με τη στάση της για την αλλαγή αυτών. Όσα τείχη και αν φτιάξει η Ευρώπη, όταν γύρω υπάρχουν πολεμικές συγκρούσεις και πείνα, για πόσο θα αντέξει το κάστρο να κρατήσει τους ανθρώπους απ’ έξω;
Υπάρχουν διαρροές το τελευταίο διάστημα, που θέλουν το υπουργείο να πρόκειται να διαγράψει ΜΚΟ από το μητρώο και να απαγορέψει την είσοδό τους στις προσφυγικές δομές, σε περιπτώσεις που πληροφορούν τους αιτούντες άσυλο για τα δικαιώματά τους και υπερασπίζονται τις προσφυγές τους στα δικαστήρια, δηλαδή όταν θα κάνουν ακριβώς τη δουλειά τους. Ποιο το σχόλιό σας;
Δεν μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο, κανένα δημοκρατικό κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την κοινωνία των πολιτών, χωρίς αυτές τις οργανώσεις. Προφανώς θα πρέπει να υπάρχει ένα πλαίσιο, διαφάνεια και ξεκάθαροι ρόλοι και για το κράτος και για τις οργανώσεις. Να θυμίσουμε ότι μέχρι και το 2015 ουσιαστικά το κράτος ήταν απών στην υποδοχή, εξέταση και ένταξη των προσφύγων και όλο το βάρος έπεφτε στις οργανώσεις των πολιτών. Τώρα έχουμε περάσει στο άλλο άκρο, όπου το κράτος γίνεται συγκεντρωτικό και αυταρχικό και δεν αφήνει τις οργανώσεις να κάνουν τη δουλειά τους. Δεν είναι βιώσιμη αυτή η κατάσταση για ένα δημοκρατικό, ευρωπαϊκό κράτος. Οι οργανώσεις έχουν τον ρόλο τους και μέρος αυτού είναι και να υποδεικνύουν τα λάθη και τις ελλείψεις του κράτους στο ζήτημα, προκειμένου να βελτιωθεί.
Ο Θ. Πλεύρης μίλησε και για το κομμάτι της ένταξης, λέγοντας πως θα κόψει τα επιδόματα και θα φτιάξει προγράμματα εκπαίδευσης και εργασίας. Πώς είναι τώρα η κατάσταση στον τομέα της ένταξης; Είχαν υπάρξει διάφορα προγράμματα κατά καιρούς, λειτουργούν ακόμα και πώς;
Ούτε η πολιτική που εξαγγείλει ο κ. Πλεύρης, ούτε των προηγούμενων χρόνων ήταν πολιτική ένταξης. Στην πραγματικότητα η Ελλάδα ποτέ δεν είχε πολιτική και στρατηγική ένταξης. Υπάρχει μια πολιτική αποθάρρυνσης των προσφύγων. Ένταξη σημαίνει να δίνεις δυνατότητα και προοπτική στους πρόσφυγες ότι θα μπορούν να γίνουν ισότιμα μέλη της κοινωνίας. Οι περισσότεροι πρόσφυγες αυτή τη στιγμή θέλουν να φύγουν από την Ελλάδα, παρότι κλιματικά και πολιτισμικά είναι πιο κοντά τους σε σχέση με τις βόρειες χώρες της Ευρώπης που σκοπεύουν να πάνε, γιατί δεν έχει πολιτική ένταξής τους. Δεν πρέπει να συγχέουμε την ένταξη με αποκομμένα, βραχυπρόθεσμα προγράμματα γλωσσομάθειας, στέγασης ή εργασίας, όπως π.χ. το Ήλιος που αφορούσε απλά τη στέγαση και τη γλωσσομάθεια για δύο μήνες. Αυτά μπορούν να βοηθήσουν συμπληρωματικά σε μια μόνιμη και ευρύτερη στρατηγική του κράτους για την ένταξη. Από μόνα τους δεν αρκούν. Θα πρέπει να υπάρξει μια κεντρική πολιτική ένταξης, που θα εφαρμόζεται μέσω αποκεντρωμένων υπηρεσιών στους δήμους και συνεργασίας κεντρικού κράτους, δήμων και οργανώσεων κοινωνίας των πολιτών. Και η δουλειά πρέπει να γίνεται και στους πρόσφυγες, αλλά και στις τοπικές κοινωνίες για το πώς θα τους εντάξουν.
Και τίθεται, άλλωστε, υπό μεγάλο ερωτηματικό κατά πόσο μπορεί να υπάρξει ένταξη των προσφύγων, όταν η ρητορική της κυβέρνησης τους δαιμονοποιεί και τους στοχοποιεί τόσο καιρό, ό,τι προγράμματα κι αν εφαρμόσει παράλληλα.
Ακριβώς. Βασική προϋπόθεση της πολιτικής ένταξης είναι να καταπολεμηθεί η αρνητική δημόσια αφήγηση και τα ρατσιστικά στερεότυπα κατά των προσφύγων. Η κυβέρνηση όχι μόνο δεν τα καταπολεμά, αλλά τα προωθεί, όπως επίσης και τα μίντια σε πολλές περιπτώσεις.
Φοβάστε για τον αντίκτυπο αυτής της ρητορικής; Μπορεί να οδηγήσει σε επιθέσεις ρατσιστικού μίσους πάλι, κατά τη γνώμη σας;
Στο Δίκτυο Καταγραφής Ρατσιστικών Περιστατικών βλέπουμε να υπάρχει αύξηση τέτοιων πρακτικών. Στις συζητήσεις μας με διάφορες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, όλοι μας φοβόμαστε πως η κυβερνητική ρητορική μπορεί να προετοιμάσει το έδαφος για περιστατικά έκφρασης ρητορικής μίσους εν γένει στην κοινωνία. Και όταν υφίσταται γενικευμένα τέτοιος λόγος, συνήθως βλέπουμε έπειτα και επιθέσεις μίσους. Το έχουμε δει και παλαιότερα και ανησυχούμε πως θα το δούμε και πάλι.
Το δικαίωμα στο άσυλο δεν μπορεί να ανασταλεί
Δύο δικαστικές αποφάσεις κατά της τροπολογίας για την 3μηνη αναστολή εξέτασης ασύλου μετρά ήδη η κυβέρνηση.
Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με το δελτίο Τύπου του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες: «Μετά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών χορηγεί αναστολή απομάκρυνσης από τη χώρα σε Σουδανούς πρόσφυγες που υπάγονται στην τροπολογία της 3μηνης αναστολής του ασύλου. Στις 25 Αυγούστου 2025, το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών έκανε δεκτά τα αιτήματα 4 Σουδανών προσφύγων, οι οποίοι στερούνται του δικαιώματός τους στο άσυλο λόγω της πρόσφατης 3μηνης αναστολής ασύλου του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, και χορήγησε προσωρινή διαταγή κατά των αποφάσεων επιστροφής τους, διατάσσοντας την αναστολή της απομάκρυνσής τους από τη χώρα. Συγκεκριμένα, οι 4 Σουδανοί πρόσφυγες, κρατούμενοι στο κέντρο κράτησης (ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α) Αμυγδαλέζας προς επιστροφή στο Σουδάν ή στη Λιβύη λόγω της πρόσφατης τροπολογίας του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, εκπροσωπούμενοι από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ), είχαν καταθέσει Αιτήσεις Ακύρωσης και Αιτήσεις Αναστολής ενώπιον του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών, με αίτημα προσωρινής διαταγής/αναστολής κατά των αποφάσεων επιστροφής τους και κατά της άρνησης/παράλειψης της διοίκησης να καταγράψει τα αιτήματα ασύλου τους κατ’ επίκληση της 3μηνης αναστολής ασύλου (άρθρο 79 ν 5218/2025), σύμφωνα με την οποία για διάστημα τριών μηνών “αναστέλλεται η υποβολή αιτήσεων χορήγησης ασύλου από άτομα που εισέρχονται στη χώρα παράνομα με οποιοδήποτε πλωτό μέσο που προέρχεται από τη Βόρεια Αφρική. Τα άτομα αυτά επιστρέφονται, χωρίς καταγραφή, στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής”. Χθες, το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών έκανε δεκτά τα αιτήματα των προσφύγων για χορήγηση προσωρινής διαταγής κατά των αποφάσεων επιστροφής τους, και διέταξε την προσωρινή αναστολή της απομάκρυνσής τους από τη χώρα μέχρι την έκδοση αποφάσεων επί των εκκρεμών, ενώπιόν του, Αιτήσεων Αναστολής. Προηγούμενα, στις 14 Αυγούστου 2025, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) είχε χορηγήσει ασφαλιστικά μέτρα (Rule 39) για τις υποθέσεις των ίδιων 4 Σουδανών προσφύγων, εκπροσωπούμενων από το ΕΣΠ, υποδεικνύοντας στην Ελληνική κυβέρνηση να μην απομακρύνει τους πρόσφυγες από τη χώρα. Υπενθυμίζουμε ότι, μεταξύ άλλων, ο Συνήγορος του Πολίτη, η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η Ένωση Διοικητικών Δικαστών, ο Επίτροπος για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης καθώς και 109 Οργανώσεις υπεράσπισης δικαιωμάτων του ανθρώπου, μεταξύ αυτών και το ΕΣΠ, έχουν υπογραμμίσει ότι η πρόσφατη τροπολογία, που αναστέλλει την πρόσβαση στο άσυλο για 3 μήνες, δεν είναι σύμφωνη με το διεθνές προσφυγικό δίκαιο, το διεθνές δίκαιο δικαιωμάτων του ανθρώπου και το δίκαιο της ΕΕ, που δεσμεύουν την Ελλάδα, χωρίς να προβλέπεται καμία δυνατότητα παρέκκλισης από την εφαρμογή τους».
Τζέλα Αλιπράντη
Η ΕΠΟΧΗ
