Η άνοδος του Μελανσόν στην τρίτη θέση των δημοσκοπήσεων για τις προεδρικές εκλογές προκάλεσε μια εκστρατεία από τους υπερασπιστές του status quo, με στόχο να τον παρουσιάσουν σαν «κομμουνιστή επαναστάτη». Αφού αγνόησε για καιρό τον Μελανσόν, μέρος του Τύπου προσπαθεί τώρα να κλονίσει την αξιοπιστία του προγράμματός του και να το παρουσιάσει το οποίο παρουσιάζει ως «τρέλες του Γάλλου Τσάβες».
Χαρακτηρισμένος ως επικίνδυνος εξτρεμιστής, ο Μελανσόν δέχεται τις επιθέσεις όλων όσοι θεωρούν ότι δεν υπάρχει εναλλακτική πρόταση στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Γι αυτούς, η δημοκρατία απαιτεί την αποδοχή της «μετα-πολιτικής συναίνεσης» που δημιούργησαν τα κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα. Κάθε αμφισβήτηση αυτής της συναίνεσης δεν μπορεί παρά να είναι έργο λαϊκιστών δημαγωγών.
Γι αυτούς λοιπόν, η υπεράσπιση της δημοκρατίας ισοδυναμεί με την αναχαίτιση του λαϊκιστικού κινδύνου σε όλες του τις μορφές. Αν όμως η δημοκρατία βρίσκεται σήμερα σε κίνδυνο, αυτό συμβαίνει ακριβώς εξαιτίας της μετα-πολιτικής. Είναι αυτή η τελευταία που έχει οδηγήσει στη «μετα-πολιτική» κατάσταση που επικρατεί στις περισσότερες δυτικές χώρες. Τα ιδεώδη της λαϊκής κυριαρχίας και της ευρύτερης ισότητας έχουν εξαφανιστεί. Οι εκλογές δεν προσφέρουν πια στους πολίτες τη δυνατότητα της επιλογής ανάμεσα σε διαφορετικά πολιτικά σχέδια.
Όπως έλεγε ένα από τα συνθήματα του κινήματος των αγανακτισμένων στην Ισπανία, «Έχουμε ψήφο, αλλά δεν έχουμε φωνή». Αυτή η απόρριψη της μετα-δημοκρατίας εκφράζεται μέσα από τη «λαϊκίστικη στιγμή» που χαρακτηρίζει τη σημερινή συγκυρία. Μέσα σ’ αυτήν θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την απαίτηση για πραγματική συμμετοχή στις πολιτικές αποφάσεις.
Φυσικά, αυτή η απαίτηση μπορεί να πάρει πολλές μορφές, εξαρτάται από τη μορφή που αποκτά ο «λαός»-«εμείς», που απαιτούμε να αποκτήσουμε φωνή. Εκεί βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα στο «δεξιό λαϊκισμό» -αυταρχικός που προσπαθεί να περιορίσει τη δημοκρατία στους αυτόχθονες-, και στον «αριστερό λαϊκισμό» -που προσπαθεί να επεκτείνει και να ριζοσπαστικοποιήσει τη δημοκρατία. Αν ο δεξιός λαϊκισμός έχει πετύχει καλύτερα αποτελέσματα ως τώρα, αυτό συμβαίνει επειδή η Αριστερά είναι από καιρό φυλακισμένη σε ένα συναινετικό όραμα για την πολιτική, κι έχει αποτύχει να αναγνωρίσει τον αποφασιστικό ρόλο που παίζουν τα συναισθήματα στην κατασκευή πολιτικών ταυτοτήτων.
Η δύναμη ενός κινήματος όπως το France Insoumise, βρίσκεται ακριβώς στο ότι απέρριψε αυτό το όραμα, και προσφέρει μια οπτική ικανή να δημιουργήσει μια συλλογική βούληση, ένα «εμείς» που αποκρυσταλλώνει κοινά συναισθήματα και τα κινητοποιεί προς την κατεύθυνση της εμβάθυνσης της δημοκρατίας. Αυτός είναι ο στόχος του Μελανσόν: να φέρει τους ανθρώπους κοντά, να δημιουργήσει μια συλλογική βούληση γύρω από το σχέδιο της λαϊκής επανάστασης, για να γράψει ένα νέο σύνταγμα που θα δημιουργήσει περισσότερο διάλογο και θα διευκολύνει την έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας.
Αντίθετα με τους ισχυρισμούς των εχθρών του, το θέμα δεν είναι η καταστροφή των θεμελίων της δημοκρατικής τάξης και η εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού καθεστώτος, αλλά η πτώση του ολιγαρχικού καθεστώτος-προϊόντος της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας. Είναι σαφές ότι παρακολουθήσαμε τις κοινωνίες μας σε μια πορεία προς την ολιγαρχία τα τελευταία τριάντα χρόνια, υπό την πίεση του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού.
Αυτή η πορεία προς την ολιγαρχία εκδηλώθηκε από τη μία με την εμφάνιση μιας μικρής ομάδας υπερ-πλουσίων, κι από την άλλη με τη βαθιά υποβάθμιση των συνθηκών ζωής των λαϊκών τάξεων, και την αυξανόμενη φτωχοποίηση και πρεκαριοποίηση μεγάλου μέρους των μεσαίων τάξεων. Είναι αυτή η νέα μορφή πόλωσης που εξηγεί την επιτυχία κινημάτων στην Ευρώπη που δημιουργούν το μέτωπο εμείς/αυτοί με λαϊκίστικο τρόπο: οι κάτω ενάντια στους πάνω, ο «λαός» ενάντια στις «ελίτ».
Αυτού του τύπου οι λαϊκίστικες πολιτικές είχαν εμφανιστεί μέχρι τώρα περισσότερο σε βαθιά ολιγαρχικές χώρες, όπως η Νότια Αμερική. Εθνικά-λαϊκά κινήματα είχαν εμφανιστεί σε εκείνες τις χώρες προκειμένου να ενσωματώσουν τις λαϊκές τάξεις σε θεσμούς αντιπροσώπευσης. Η κατάσταση ήταν διαφορετική στην Ευρώπη, όπου, χάρη στη σοσιαλδημοκρατία, αυτή η ενσωμάτωση είχε ήδη εν μέρει πραγματοποιηθεί. Η νεοφιλελεύθερη ηγεμονία όμως έχει φέρει οπισθοδρόμηση, κι έτσι θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι κοινωνίες μας έγιναν εκ των υστέρων «Λατινοαμερικάνικες». Γι αυτό, ο λαϊκισμός ήρθε εδώ κατά παραγγελία. Το ενδιαφέρον του Μελανσόν για τη Λατινοαμερικάνικη εμπειρία προέρχεται από την πεποίθησή του ότι μπορεί να μας φανεί χρήσιμη, προκειμένου να κατανοήσουμε την πρόκληση μπροστά στην οποία βρισκόμαστε σήμερα.
Προφανώς, δεν επιδιώκεται να εφαρμοστούν Λατινοαμερικάνικα πρότυπα στη Γαλλία –κάτι για το οποίο ο Μελανσόν έχει συχνά κατηγορηθεί-, αλλά περισσότερο για να βρεθεί η πηγή της έμπνευσης προκειμένου να αμφισβητηθούν κάποιες από τις δικές μας βεβαιότητες, ειδικά όσο αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να συλλάβουμε τη σύγκρουση Αριστεράς/Δεξιάς. Με δεδομένες τις ειδικές συνθήκες της Ευρωπαϊκής ιστορίας δεν υπάρχει θέμα να εγκαταλειφθεί αυτή η αντίθεση. Είναι όμως σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι δεν είναι πια δυνατό να συνεχίσουμε να την αντιμετωπίζουμε με τους όρους με τους οποίους έχουμε συνηθίσει, ως τη σύγκρουση ανάμεσα σε κοινωνιολογικές ομαδοποιήσεις που ορίζονται από τα οικονομικά τους συμφέροντα. Με την ολιγαρχικοποίηση των κοινωνιών μας, το όριο εμείς/αυτοί -και πρόκειται για ένα όριο συστατικό της πολιτικής- θα πρέπει να μπορεί να περιγράψει την ποικιλία και την ετερογένεια των δημοκρατικών απαιτήσεων. Το ζητούμενο στον αριστερό λαϊκισμό βρίσκεται στο πώς μπορούμε να συναρθρώσουμε αυτές τις απαιτήσεις για τη δόμηση μιας συλλογικής βούλησης. Καθήκον του είναι να δημιουργήσει έναν λαό που να συνδέει τα αιτήματα των λαϊκών τάξεων και των πρεκαριοποιημένων μεσαίων τάξεων, με μια ολόκληρη σειρά από αξιώσεις που συνδέονται με άλλες μορφές κυριαρχίας, όπως αυτές που στοχοποιεί ο φεμινισμός, ο αντιρατσισμός και μια ποικιλία μειονοτήτων. Στόχος είναι να μπει τέλος στην κυριαρχία του ολιγαρχικού συστήματος: όχι μέσα από μια «επανάσταση» που θα καταστρέψει τους δημοκρατικούς θεσμούς, αλλά μέσα από αυτό που ο Ιταλός φιλόσοφος Αντόνιο Γκράμσι (1891-1937) αποκαλούσε «πόλεμο θέσεων», και θα οδηγήσει στο βαθύ μετασχηματισμό των υπαρκτών συσχετισμών ισχύος και την εγκαθίδρυση μιας νέας ηγεμονίας. Κι αυτό, μέσα από την ανάκτηση και τη ριζοσπαστικοποίηση του δημοκρατικού ιδεώδους.
Πράγματι, σκοπός του France Insoumise, και του σχεδίου της «επανάστασης των πολιτών» του Μελανσόν, είναι η επαναθεμελίωση της αριστερής πολιτικής, από μια σκοπιά που διαφοροποιείται και από τη σοσιαλδημοκρατία και από τη ριζοσπαστική Αριστερά (αριστερά της αριστεράς). Αντί να είναι απεικόνιση της άκρας Αριστεράς, θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την οπτική «ριζοσπαστική αναδιαμόρφωση» και να την τοποθετήσουμε μέσα στον ορίζοντα της μεγάλης δημοκρατικής παράδοσης. Είναι μάλλον ειρωνικό ότι αυτό το σχέδιο κατηγορείται από τους εχθρούς του ως αντι-πλουραλιστικό, ενώ είναι αυτοί που απορρίπτουν τον πλουραλισμό, αρνούμενοι κάθε πιθανότητα εναλλακτική στο νεοφιλελευθερισμό. Αυτοί είναι που θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατία.
Chantal Mouffe
Πηγή: Versobooks από Le Monde
Μετάφραση: Κώστας Ψιούρης
