Η COP29 ολοκληρώθηκε με αποτελέσματα χαμηλότερα των προσδοκιών. Ο κύριος στόχος της χρηματοδότησης των ευάλωτων χωρών για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, δεν ικανοποίησε κανέναν. Ποιοι λόγοι δεν επέτρεψαν μια κοινά αποδεκτή συμφωνία;
Η χρηματοδότηση ήταν στο κέντρο των διαπραγματεύσεων καθόσον είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση των αναπτυσσόμενων χωρών σε χαμηλού άνθρακα και κλιματικής ανθεκτικότητας πορεία. Ο ακρογωνιαίος λίθος της συμφωνίας είναι ο χρηματοδοτικός στόχος ύψους 300 δισ. δολαρίων ετησίως έως το 2035, αυτό δε το ποσό θα προέρχεται από δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους. Ωστόσο, είναι πολύ μικρότερο σε σχέση με τις ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών. Επιπλέον, στην οικεία απόφαση της COP29 καλούνται όλα τα αναπτυγμένα κράτη να εργαστούν από κοινού προς την κατεύθυνση της δημιουργίας χρηματοδοτικών εργαλείων ύψους 1,3 τρισ. δολαρίων έως το 2035. Μένει αδιευκρίνιστο κατά πόσο οι εν λόγω χρηματοδοτήσεις θα γίνουν υπό μορφή επιδοτήσεων ή δανείων. Μια πρώτη εκτίμηση θα ήταν ότι η συγκεκριμένη απόφαση αν και δεν είναι στο ύψος των αναγκών των φτωχών χωρών, αποτελεί ένα, έστω και άτολμο, πρώτο βήμα.
Η συμφωνία των Μερών σχετικά με το άρθρο 6 της συμφωνίας του Παρισιού, επετεύχθη, μετά από 8 χρόνια διαπραγματεύσεων. Τι αυτό μπορεί να σημάνει για συντονισμένες και αποτελεσματικότερες δράσεις;
Όπως είναι γνωστό το άρθρο 6 της συμφωνίας του Παρισιού αφορά τις λεγόμενες αγορές άνθρακα (κάτι αντίστοιχο υπάρχει ήδη στην ΕΕ). Στη σχετική απόφαση της COP29 περιλαμβάνονται μέτρα αναφορικά με τις απορροφήσεις άνθρακα και τις μεθοδολογίες που αφορούν τις πιστώσεις και την κοινωνική και περιβαλλοντική προστασία. Αν και χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη επεξεργασία, εντούτοις η εν λόγω ρύθμιση επιτρέπει να πραγματοποιούνται διαπραγματεύσεις για τις πιστώσεις μεταξύ των κρατών. Να σημειωθεί ότι οι ρυθμίσεις του άρθρου 6 της συμφωνίας του Παρισιού έχουν εθελοντικό χαρακτήρα και, επιπλέον, το εμπόριο άνθρακα δεν μπορεί να γίνει σε βάρος των στόχων μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ).
Υπήρξαν άλλες αποφάσεις που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως σημαντικές;
Μπορώ να ξεχωρίσω τρεις. α) Στις αρχές του 2025 τα κράτη θα υποβάλουν στον ΟΗΕ τις εθνικά προσδιορισμένες συνεισφορές (δηλαδή τα μέτρα μείωσης των εκπομπών ΑτΘ) με στόχο τη μείωση των εκπομπών έως το 2035 και με αναφορά σε συγκεκριμένους τομείς (ενέργεια, μεταφορές, απόβλητα κλπ). Είναι σημαντική η συμφωνία διότι το άρθρο 4 της συνθήκης του Παρισιού που τις προβλέπει είναι νομικά δεσμευτικό. β) Υιοθετήθηκε, ένα διετές πρόγραμμα για την ανάπτυξη μέτρων προσαρμογής στο οποίο περιλαμβάνονται δείκτες για τη μέτρηση της προόδου του στόχου της προσαρμογής τόσο σε πλανητική όσο και σε εθνική κλίμακα. γ) Αναγνωρίστηκαν οι λεγόμενες “συνεργατικές πρωτοβουλίες” στις οποίες συμμετέχουν εθελοντικά τα κράτη. Κατά τη διάρκεια της COP29 τριάντα κράτη υπέγραψαν διακήρυξη για τη μείωση του μεθανίου από τα οργανικά απόβλητα. Επίσης, εκατό κράτη συμφώνησαν να εξαπλασιάσουν την αποθήκευση της συνολικής παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ. Τέλος, στα θετικά της διάσκεψης προσμετράται το ότι η προσπάθεια κρατών που στηρίζονται στα ορυκτά καύσιμα, για επαναδιατύπωση, με ασθενέστερους όρους, της απόφασης COP28 για “την προοδευτική απομάκρυνση από τη χρήση ορυκτών καυσίμων” αποφεύχθηκε και παραπέμφθηκε, όπως πολλά άλλα ζητήματα στην COP30 που θα διεξαχθεί το Νοέμβριο 2025 στο Μπέλεμ της Βραζιλίας.
Ποια η γνώμη σου για τη διαδικασία συγκρότησης του προεδρείου των COP και πως αυτό επηρεάζει τις αποφάσεις;
Για πρώτη φορά τέθηκε επί τάπητος το ζήτημα των όρων επιλογής των κρατών που διοργανώνουν τις COP μετά τη λήξη των εργασιών της COP28, με μεγαλύτερη όμως ένταση μετά τη λήξη της COP29. Αφορμή, εν προκειμένω, αποτέλεσε η αδυναμία του προέδρου της διάσκεψης να συντονίσει τις εργασίες με τρόπο αμερόληπτο. Γνωρίζουμε π.χ. την ανεμπόδιστη προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας να παραποιήσει σχέδιο απόφασης, όπως επίσης τη δήλωση του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν ότι “το φυσικό αέριο είναι δώρο θεού”. Το ζήτημα τέθηκε εμφατικά από τον εκτελεστικό διευθυντή του ΟΗΕ για το κλίμα και αναμένεται να ληφθούν σχετικές αποφάσεις που θα υπηρετούν την προστασία του κλίματος και όχι εθνικά συμφέροντα.
Πώς μπορεί θεσμικά να βελτιωθεί η δεσμευτικότητα και η λογοδοσία των Μερών στην υλοποίηση των αποφάσεων;
Αυτό είναι η μεγάλη αδυναμία του διεθνούς δικαίου περιβάλλοντος. Δεν υφίσταται οργανισμός ο οποίος θα λαμβάνει νομικά δεσμευτικές αποφάσεις σχετικά με την τήρηση των συμφωνιών, κάτι που διαθέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. Ευτυχώς το κενό το αναπληρώνουν -σε πολύ μικρό βαθμό βέβαια- τα διεθνή δικαστήρια, τα οποία εξέδωσαν αποφάσεις για την προστασία του κλίματος (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου [2024], το Δικαστήριο του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας [2024]) ή που πρόκειται να εκδώσουν αντίστοιχες αποφάσεις, όπως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Οι αποφάσεις των COP αποφεύγουν να συνδέουν/αναγνωρίζουν αμέσα την αλληλεξάρτηση της κλιματικής κρίσης με την κοινωνική- κλιματική ανισότητα και φτωχοποίηση, που από κοινού, βάζουν σε κίνδυνο την «πλανητική σταθερότητα». Πως αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί;
Σε όλες τις αποφάσεις των COP υπάρχει πάντοτε ένα κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στη σύνδεση της κλιματικής αλλαγής με την κοινωνική ανισότητα και τη φτώχεια. Ωστόσο, η εμβέλεια της ως άνω σύνδεσης είναι ρητορική καθόσον λείπουν οι νομικά δεσμευτικές αποφάσεις για την από κοινού επίλυση του διπλού αυτού προβλήματος. Νομίζω ότι μόνο η παρέμβαση των κοινωνικών-περιβαλλοντικών κινημάτων με τη στήριξη, βέβαια, των πολιτικών κομμάτων μπορεί να συμβάλει στην επίλυση του.
Η COP29 ολοκληρώθηκε με αποτελέσματα χαμηλότερα των προσδοκιών. Ο κύριος στόχος της χρηματοδότησης των ευάλωτων χωρών για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, δεν ικανοποίησε κανέναν. Ποιοι λόγοι δεν επέτρεψαν μια κοινά αποδεκτή συμφωνία;
Η χρηματοδότηση ήταν στο κέντρο των διαπραγματεύσεων καθόσον είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση των αναπτυσσόμενων χωρών σε χαμηλού άνθρακα και κλιματικής ανθεκτικότητας πορεία. Ο ακρογωνιαίος λίθος της συμφωνίας είναι ο χρηματοδοτικός στόχος ύψους 300 δισ. δολαρίων ετησίως έως το 2035, αυτό δε το ποσό θα προέρχεται από δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους. Ωστόσο, είναι πολύ μικρότερο σε σχέση με τις ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών. Επιπλέον, στην οικεία απόφαση της COP29 καλούνται όλα τα αναπτυγμένα κράτη να εργαστούν από κοινού προς την κατεύθυνση της δημιουργίας χρηματοδοτικών εργαλείων ύψους 1,3 τρισ. δολαρίων έως το 2035. Μένει αδιευκρίνιστο κατά πόσο οι εν λόγω χρηματοδοτήσεις θα γίνουν υπό μορφή επιδοτήσεων ή δανείων. Μια πρώτη εκτίμηση θα ήταν ότι η συγκεκριμένη απόφαση αν και δεν είναι στο ύψος των αναγκών των φτωχών χωρών, αποτελεί ένα, έστω και άτολμο, πρώτο βήμα.
Ιωσήφ Σινιγάλιας
