Μια από τις πιο εξοργιστικές εμπειρίες της εξαιρετικά επώδυνης διαδικασίας απεμπλοκής από τον κατεστραμμένο ΣΥΡΙΖΑ του Στέφανου Κασσελάκη ήταν η απαίτηση που θρασύτατα διατύπωναν κατά καιρούς οι εναπομείναντες: πως πρέπει οι αποχωρήσαντες βουλευτές να παραδώσουν τις έδρες τους. Κατά την άποψή μου, η οργή που νιώθαμε όταν ακούγαμε τούτη την απαίτηση όσοι/ες είχαμε αποχωρήσει δεν ήταν απλώς ένας αυθόρμητος συναισθηματισμός – είχε μια πάρα πολύ συγκεκριμένη, ορθολογικά αδιαμφισβήτητη βάση.
Στο Προοίμιο του καταστατικού του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. υπήρχε η φράση: «Στρατηγικός στόχος του [του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.] παραμένει ο σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία όπως αυτός μπορεί να διεκδικηθεί στις σημερινές συνθήκες». Ο Κασσελάκης, από τότε που εμφανίστηκε ως υποψήφιος πρόεδρος, δεν έχανε την παραμικρή ευκαιρία να φανερώνει πολλαχώς και ποικιλοτρόπως ότι ο δικός του «στρατηγικός στόχος» είναι διαμετρικά αντίθετος προς τον σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία. Αν λοιπόν κάποιοι έπρεπε να παραδώσουν τις έδρες τους, τούτοι αναμφίβολα ήταν όσοι βουλευτές επέλεξαν να παραμείνουν στο κόμμα του οποίου ο νέος πρόεδρος παραβίαζε με την ίδια του την ύπαρξη την πιο θεμελιώδη καταστατική αρχή – του κόμματος με το οποίο είχαν εκλεγεί από τους πολίτες. Τόσο απλά.
Το ότι ο Κασσελάκης κατόρθωσε να εκλεγεί πρόεδρος ενός κόμματος με το οποίο, σύμφωνα και με το ίδιο του το καταστατικό, δεν είχε την παραμικρή ιδεολογική συνάφεια προφανώς οφείλεται στο ότι τα «μέλη του δίευρου» που ήρθαν και τον ψήφισαν πιθανότατα δεν γνώριζαν καν την ύπαρξη του καταστατικού – κι αν τη γνώριζαν, το αντιμετώπιζαν ως κουρελόχαρτο βουτηγμένο σε σάλτσα πουμαρό. Τι να πούμε όμως και για τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής που ενέκριναν την υποψηφιότητά του; Ούτε εκείνα γνώριζαν τη θεμελιώδη καταστατική αρχή; Μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε πως και να τη γνώριζαν δεν την είχαν πάρει και πολύ στα σοβαρά. Και ο λόγος για τον οποίο δεν την είχαν πάρει και πολύ στα σοβαρά ήταν μάλλον διότι πίστευαν πως στην πράξη πλέον είχε ήδη καταργηθεί τούτος ο στρατηγικός στόχος.
Σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία λοιπόν. Η θέσπισή του –με ανάλογη διατύπωση στο προοίμιο του καταστατικού– ως κεντρικού στρατηγικού στόχου ενός κόμματος είναι αναγκαία (έστω και αν όχι ικανή) συνθήκη για να μπορεί αυτό το κόμμα να θεωρείται αριστερό. Οι θρασύδειλες χυδαιότητες περί «αριστερόμετρων» και «αριστεριζουσών εκκρεμοτήτων» που είχαν αρχίσει να ακούγονται αρκετά χρόνια πριν εκλεγεί ο Κασσελάκης δεν ήταν παρά η ένδειξη πως αυτή η αντίληψη περί «ξεπεράσματος» στην πράξη του αριστερού χαρακτήρα του κόμματος υπήρχε ήδη από τότε στο μυαλό αρκετών από τα μέλη και τα στελέχη.
Η αλήθεια είναι πως ένας στρατηγικός στόχος, για να τον πάρει κανείς στα σοβαρά, πρέπει να είναι ακριβώς αυτό: στρατηγικός στόχος και όχι ευκαιριακό σύνθημα. Υπάρχει δηλαδή ριζική διάκριση μεταξύ του σοσιαλισμού της Αριστεράς και του «σοσιαλισμού της πλάκας». Για τον δεύτερο, θυμίζω εδώ το σύνθημα του ΠΑΣΟΚ πριν από τις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές, που έγιναν στις 17 Νοεμβρίου 1974: «Στις 18 σοσιαλισμός». Με δυο λόγια, ο σοσιαλισμός ως στρατηγικός στόχος ενός αριστερού κόμματος είναι αυτό που προσδιορίζει ολόκληρη την πρακτική τού εν λόγω κόμματος με τέτοιον τρόπο ώστε αυτή να εξυπηρετεί μακροπρόθεσμα την επίτευξη τούτου του στόχου. Πράγμα το οποίο ισοδυναμεί με τη συγκρότηση της αριστερής ιδεολογικής ταυτότητας του κόμματος και των μελών του – δεδομένου ακριβώς ότι η ιδεολογική ταυτότητα συγκροτείται διά μέσου πρακτικών, δεν είναι «ό,τι δηλώσεις».
Δύσκολο έως αδύνατο σε μικρό κείμενο να εξηγηθεί πιο συγκεκριμένα πώς ο στρατηγικός στόχος του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία προσδιορίζει τις πρακτικές του αριστερού κόμματος. Καλώς εχόντων των πραγμάτων, τούτο πρέπει να εξηγείται στο κείμενο των θέσεων του ιδρυτικού του συνεδρίου. Μπορεί όμως εδώ να αναφερθεί κάτι αυτονόητο, που έχει να κάνει με τι ΔΕΝ μπορεί να αποτελεί πρακτική ή λόγο ενός κόμματος με αυτόν τον στρατηγικό στόχο. Δεν μπορούν μέλη ή (πόσο μάλλον) ηγετικά στελέχη του να είναι πασιφανώς υπέρμαχοι του καπιταλιστικού συστήματος – όπως ήταν ο Κασσελάκης.
Κάτι που επίσης ορίζεται αρνητικά αλλά δεν είναι τόσο αυτονόητο, και που σχετίζεται με το δεύτερο σκέλος του στρατηγικού στόχου. Δεν μπορεί ένα αριστερό κόμμα να χαρακτηρίζεται από αυταρχισμό στον τρόπο λειτουργίας του – είτε πρόκειται για τον αυταρχισμό του αρχηγού είτε κάποιας ηγετικής ομάδας είτε των άτυπων ηγεσιών των «τάσεων». Αυτό βέβαια σημαίνει πως ο ΣΥΡΙΖΑ είχε πάψει ουσιαστικά να είναι αριστερό κόμμα πολύ πριν εμφανιστεί ο Κασσελάκης.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι Ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
