«Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών, Γ’ κύκλος: Η 3η Κομμουνιστική Διεθνής», B’ τόμος
Του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου
Εκδόσεις Τόπος
Εκείνες τις ώρες –τις μέρες, τα χρόνια-, όταν η Αριστερά σπαράσσεται, από την επέλαση εξωτερικών εχθρών και εγκλωβισμένη στις εσωτερικές αντιφάσεις της, ο αναστοχασμός κρίνεται απαραίτητος. Κατά μόνας ή συλλογικός, επιβάλλεται: η ανάγκη της διέγερσης της μνήμης δια των παθημάτων άλλων εποχών και του παραδειγματισμού δια των μαθημάτων της ιστορίας, ωθεί στη μελέτη. Πώς ήταν και πώς έδρασε το ιστορικό υποκείμενο σε δίσεκτους καιρούς, κάθε φορά δηλαδή που οι αγώνες καταντούσαν αγωνίες, κάθε φορά που η ματαίωση διέλυε κάθε αισιοδοξία, ακόμα κι αυτήν της βούλησης.
Οι επαναλαμβανόμενες διολισθήσεις των κομμάτων της εργατικής τάξης σε αστικά φιλελεύθερα κόμματα με τις αναμενόμενες διαψεύσεις των προλεταριακών αγώνων αλλά και η ταυτόχρονη ριζοσπαστικοποίηση με απεργίες, εξεγέρσεις καταλήψεις εργοστασίων κ.ο.κ., σημάδεψαν την ιστορία της Ευρώπης στα ταραχώδη χρόνια του μεσοπολέμου.
Η συγκρότηση των κομμουνιστικών κομμάτων σε ένα τέτοιο ιστορικό περιβάλλον, με τη φασιστική αντεπανάσταση μάλιστα σε ιστορικά πρωταγωνιστικό ρόλο, αποτελεί μια ιδιαιτέρως σημαντική πτυχή της ιστορίας: τη σημαντικότερη, για όσες/ους μελετούν και σκέφτονται από τη σκοπιά των από κάτω.
Το τιτάνιο έργο του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου, «Η άνοδος και η πτώση των εργατικών διεθνών», από το πρώτο βιβλίο, «Από τους πρόδρομους στην 1η Διεθνή», τη συγκρότηση του εργατικού κινήματος, στο δεύτερο, τη «2η Σοσιαλιστική Διεθνή», και τον πρώτο τόμο της «3ης Κομμουνιστικής Διεθνούς», της Κομιντέρν, φτάνει στον στο Β’ τόμο, όπου παρουσιάζεται η οργάνωση των κομμουνιστικών κομμάτων σε χώρες όπως οι Πολωνία, Φινλανδία, Αγγλία, Ισπανία, Βουλγαρία, ΗΠΑ, Κίνα. Και βεβαίως η Ελλάδα, για την οποία αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο.
Η πορεία της Διεθνούς εξετάζεται, και δοκιμάζεται, από επαναστατικά ξεσπάσματα και μαζικούς αγώνες, όπως η «Μαύρη Παρασκευή» του βρετανικού συνδικαλιστικού κινήματος (15/4/1921) και η ήττα της γενικής απεργίας στη Βρετανία (1926), η κινέζικη επανάσταση (1925-1927), η επανάσταση στην Αυστρία (1927 και 1934), και, φυσικά, «η μεγαλειώδης ισπανική επανάσταση η οποία τράνταξε την Ευρώπη και έληξε με μια τεραστίων διαστάσεων ήττα στις αρχές του 1939», επισημαίνει στην εισαγωγή ο συγγραφέας. Που εξιστορεί επίσης τις εσωτερικές εντάσεις, «τις καταστροφικές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις» της Σοβιετικής Ρωσίας που «σε συνδυασμό με την υποχώρηση του επαναστατικού κύματος σε όλη την Ευρώπη, οδήγησαν στην απομόνωση του πρώτου εργατικού κράτους».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, λόγω της ιστορικής αναλογίας με το σήμερα, η ενότητα του βιβλίου για την επικράτηση του φασισμού στη Γερμανία και την αντιμετώπισή του από την Κομμουνιστική Διεθνή και το κομμουνιστικό κόμμα της Γερμανίας: σύμφωνα και με τα δυο, «η σοσιαλδημοκρατία αποτελούσε «αντικειμενικά» τη μετριοπαθή πτέρυγα του φασισμού». Η περιβόητη θεωρία του «σοσιαλφασισμού» είναι εδώ: «Στη 10η ολομέλεια της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΚΔ, τον Ιούλιου του 1929, ο Μανουίλσκι, εκφράζοντας τις αντιλήψεις της ηγεσίας τόσο του ρωσικού κόμματος όσο και της Διεθνούς, υποστήριξε ότι «οι σκοποί των φασιστών και των σοσιαλφασιστών είναι οι ίδιοι (…). Είναι φανερό ότι όσο αναπτύσσεται ο σοσιαλφασισμός τόσο φτάνει πλησιέστερα στον καθαρό φασισμό». Η αντιπολίτευση της Κομιντέρ, τόσο η Διεθνής Κομμουνιστική Αντιπολίτευση η προσκείμενη στις ιδέες του Μπουχάριν όσο και η Διεθνής Αριστερή Αντιπολίτευση υπό τον Τρότσκι, διαφώνησαν με την πολιτική της «τρίτης περιόδου», τις εκτιμήσεις για τον κίνδυνο του ναζισμού και τη θεωρία του σοσιαλφασισμού», μας θυμίζει ο συγγραφέας. Ο Τρότσκι έβλεπε διέξοδο στην αναπτυσσόμενη κρίση την πολιτική του Ενιαίου Μετώπου και θεωρούσε ότι η «λανθασμένη πολιτική του κόμματος που βρήκε την υπέρτατη έκφραση στην παράλογη θεωρία του σοσιαλφασισμού είναι αυτή που βοήθησε τη συνοχή της Σοσιαλδημοκρατίας».
«Το εργατικό κίνημα πέρασε επανειλημμένα από την παλίρροια της επανάστασης στην άμπωτη της αντίδρασης και στον κοινοβουλευτισμό της Βαϊμάρης»: ο σχολιασμός του Τ. Μαστρογιαννόπουλου στα στοιχεία που συνέλεξε και παραθέτει υποβοηθά τη διασύνδεση με το σήμερα δίχως εμφανείς συγκρίσεις του τότε με το τώρα. Βγαίνοντας έτσι από τη λήθη του ιστορικού, λησμονιά που οι καιροί του ύστερου καπιταλισμού επιβάλλουν δια των αναθεωρήσεων και των αποσιωπήσεων, καθίσταται ευκολότερο να στοχαστεί καμιά/νεις ιστορικά και το παρόν. Και να διδαχτεί.
Η Διεθνής διαλύθηκε το 1943:
«Μέσα στις βροντές του τρομακτικού πολέμου μα πάνω από όλα μπροστά σε ένα επαναστατικό κύμα αντίστασης που θα ξεπηδούσε σαν πυρκαγιά πάνω στα ερείπια της παγκόσμιας σφαγής και θα άλλαζε τη μορφή του πλανήτη η εργατική τάξη έμεινε ανυπεράσπιστη χωρίς μια μαζική και επαναστατική εργατική διεθνή που να καθοδηγεί τους αγώνες της.
Ο κόσμος ολόκληρος μετά τη συντριβή του φασιστικού άξονα και τη νίκη των συμμάχων πέρναγε σε μία νέα περίοδο στον αστερισμό των ζωνών επιρροής και του ψυχρού πολέμου ο οποίος σφράγισε μέχρι και το 1989 τις μεταπολεμικές διεθνείς σχέσεις», γράφει ο Τ. Μαστρογιαννόπουλος.
Η προσωπική και συλλογική ψευδαίσθηση της ουτοπίας και η πολιτική ενόραση μιας κοινωνίας ριζικά διαφορετικής, έρχεται εγγύτερα μέσα από την ιστόρηση, και τα παθήματα, του διεθνούς εργατικού κινήματος. Κι επειδή αναπότρεπτο είναι μοναχά το παρελθόν, η σημερινή, αλγεινή, εικόνα του κατακερματισμένου παγκόσμιου προλεταριάτου δύναται, πιθανώς, να διαφοροποιηθεί. Εντρυφώντας στο έργο του Μαστρογιαννόπουλου -το οποίο λόγω ύφους, γλώσσας κ.ο.κ. αποτελεί ένα εξαιρετικά προσιτό ανάγνωσμα-, έτσι όπως τα λάθη και οι παλινωδίες καταγράφονται και κατανοούνται, το επόμενο βήμα δύναται να γίνει κατά τι καλύτερα. Στην ελληνική ανανεωτική αριστερά τουλάχιστον –ή σε ό,τι από αυτήν έχει απομείνει.
Κατέ Καζάντη
