Από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 οι νέες γενιές αρχικά και οι άλλες στη συνέχεια άρχισαν να απομακρύνονται από τις παραδοσιακές συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα κόμματα, με προορισμό είτε την ιδιώτευση είτε την αναζήτηση άλλων τρόπων άσκησης της πολιτικής. Η ενίσχυση της κοινωνίας πολιτών και η ανάδυση των «νέων κοινωνικών κινημάτων» ήταν οι πλέον ενδεικτικές εκφράσεις αυτής της αναζήτησης. Η οικολογία, ο φεμινισμός, το κίνημα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, ο αντισπισισμός, τα δικαιώματα των μειονοτικών πληθυσμών εμπλούτισαν την κλασική πολιτική ατζέντα που στρεφόταν γύρω από τα εργασιακά/ταξικά ζητήματα, αμφισβητώντας όμως ταυτόχρονα τις παραδοσιακές μορφές εκπροσώπησης. Η γραφειοκρατική ιεραρχική οργάνωση σταδιακά έπαψε να θεωρείται η προφανής οργανωτική επιλογή. Στο γύρισμα του αιώνα το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα διέδωσε αυτή τη νέα πολιτική κουλτούρα. Η αυτονομία και η οριζόντια επικοινωνία καθιστούσαν το μοντέλο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και το πρωτείο των κομμάτων όλο και πιο παρωχημένα.
Δημήτρης Παπανικολόπουλος: Πολιτική ενεργοποίηση της κοινωνίας στον 21ο αιώνα
Η ψηφιακή επανάσταση όμως ήταν εκείνη που άλλαξε την κοινωνική οργάνωση για πάντα και η κουλτούρα της οριζοντιότητας στο πλαίσιο της «δικτυωμένης κοινωνίας» (M. Castells) έμελλε να μετασχηματίσει την πολιτική δραστηριότητα. Ακόμα και οι μικρές οργανώσεις έπαψαν να αποτελούν τα σημεία αναφοράς της κινητοποίησης ή τους προνομιακούς παραγωγούς πολιτικών ταυτοτήτων και νοημάτων. Ό,τι έκανε κανείς εντός των κομμάτων και των συνδικάτων στον 20ο αιώνα ή εντός μικρότερων οργανώσεων στο γύρισμα του αιώνα (κοινωνικοποίηση, ενημέρωση, ανταλλαγή απόψεων, συμμετοχή σε δράσεις και αποφάσεις κ.λπ) μπορούσε να το κάνει πλέον στον αχανή ψηφιακό χώρο με λιγότερο κόστος, στον χρόνο που επέλεγε. Έτσι, πήγαμε από τη συλλογική δράση στη «συνδετική δράση» (L. Bennett and A. Segerberg) ή και την «εξατομικευμένη συλλογική δράση» (M. Micheletti and A. McFarland). Τα κινήματα τύπου Occupy, οι μονοθεματικές πρωτοβουλίες, ο πολιτικοποιημένος καταναλωτισμός, τα προεικονιστικά εγχειρήματα ή οι αυθόρμητες κινητοποιήσεις καταδεικνύουν μια σταθερή μέριμνα για πολιτική «εδώ και τώρα», για εκφραστικότητα/δημιουργικότητα έναντι της εργαλειακότητας, για ισότιμη συμμετοχή έναντι των μελών δύο ταχυτήτων και του «σιδερένιου νόμου της ολιγαρχίας» (R. Michels) που συνεπάγεται συνήθως η διάρκεια.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τη δυνατότητα πολιτικής κινητοποίησης στον 21ο αιώνα; Πολλά, όμως εγώ θα σταθώ στα εξής: Ότι δεν πρέπει να ψάχνουμε λύσεις εκεί που πλέον δεν υπάρχουν και ότι δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τις δυνατότητες εκεί που πραγματικά υπάρχουν. Ότι όχι μόνο δεν υπάρχει η παραμικρή δυνατότητα τα κόμματα να καθοδηγούν την πολιτική δραστηριότητα της κοινωνίας, αλλά ότι τα κόμματα μπορούν να συνεχίσουν να παίζουν τον κεντρικό τους ρόλο στην πολιτική μόνο αν επιτρέψουν στην κοινωνία να τα αποικίσει. Ότι για να μαζικοποιηθούν εκ νέου τα κόμματα θα πρέπει να εξαλείψουν τις εσωτερικές τους ιεραρχίες και άνισες ευκαιρίες πρόσβασης, προσαρμοζόμενα στις ανάγκες και τις επιθυμίες των σύγχρονων πολιτών. Ότι τα κόμματα θα πρέπει να προσπαθούν να διευρύνουν το δημόσιο χώρο διαλόγου και όχι να τον περικλείσουν στα κομματικά τους τείχη. Ότι ο δημόσιος διάλογος (λ.χ. για την ανασυγκρότηση του αριστερού ημισφαιρίου) πρέπει να διεξάγεται σε ουδέτερους χώρους (εφημερίδες και site, εκδηλώσεις φορέων και πρωτοβουλιών κ.α.) με τη μέγιστη δυνατή ευρύτητα απόψεων και τον ελάχιστο δυνατό αποκλεισμό, ώστε να μη θεωρείται η συμμετοχή κάποιου/ας ως απόδειξη κομματικο-πολιτικής ταύτισης. Και φυσικά ότι οι μη ιεραρχικές πρωτοβουλίες πολιτών μπορούν –αναπόδραστα μαζί με το ψηφιακό καφενείο– να αποτελέσουν το ζωτικό χώρο όπου θα δοκιμαστούν νέες απόψεις και μορφές συντονισμού.
Δημήτρης Παπανικολόπουλος
