Στις 23 Ιουλίου του 1974, το στρατιωτικό καθεστώς της Αθήνας, έντρομο μπροστά στο ενδεχόμενο να κατηγορηθεί για εσχάτη προδοσία, παρέδωσε την εξουσία στους πολιτικούς, με αντάλλαγμα την αμνήστευσή του για το πραξικόπημα στην Κύπρο.
Την επόμενη ημέρα ήρθε στην Αθήνα, από το Παρίσι, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και σχημάτισε κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, με σκοπό να οδηγήσει την χώρα σε εκλογές. Έτσι τερματίστηκαν 7 χρόνια στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, με έναν «ξαφνικό θάνατο», τον οποίο 10 μέρες νωρίτερα κανείς δεν θα μπορούσε να έχει προβλέψει. Αυτή είναι η Μεταπολίτευση από την οποία συμπληρώνονται φέτος 50 χρόνια.
Αυτό που συνέβη στην Μεταπολίτευση δεν είναι απλώς η επιστροφή της χώρας στον κοινοβουλευτισμό. Αυτό ήταν το λιγότερο. Στην πραγματικότητα, η Μεταπολίτευση είναι μια εξαιρετικά σημαντική τομή.
Από τις 24 Ιουλίου του 1974, κάποια πράγματα που ως τότε θεωρούντο στην Ελλάδα δεδομένα επί δεκαετίες, επρόκειτο να αλλάξουν οριστικά και αμετάκλητα. Στην μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας, ενδεχομένως μόνο η κρίση του 2010 θα μπορούσε να θεωρηθεί ιστορικός σταθμός ανάλογης σημασίας.
Οι μεγάλες αλλαγές
Τι είναι αυτό που επρόκειτο να αλλάξει στις 24 Ιουλίου 1974; Τέσσερα πράγματα. Το πρώτο ήταν ότι καταργήθηκαν μια σειρά από νόμους και διατάγματα, που ίσχυαν από την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου, δηλαδή τουλάχιστον τα προηγούμενα 25 – 30 χρόνια.
Η νομοθεσία αυτή διαχώριζε τους Έλληνες με βάση τα πολιτικά τους φρονήματα και έθετε σοβαρούς περιορισμούς στα συνταγματικά δικαιώματα όσων θεωρούντο αριστερών πεποιθήσεων. Η κατάργηση των νομοθετημάτων αυτών και η νομιμοποίηση του ΚΚΕ, μετά από τρεις δεκαετίες αχρείαστη παράταση του Εμφυλίου, ήταν ένα τεράστιο βήμα για την δημοκρατία στην Ελλάδα.
Η δεύτερη αλλαγή ήταν ότι σταμάτησε η ανάμειξη του Στρατού στην πολιτική – πράγμα που επίσης συνέβαινε από τον Εμφύλιο και μετά. Το 1974 λίγοι πίστευαν ότι ο Στρατός, προπύργιο της πλέον σκληρής Δεξιάς, μπορούσε να ουτετεροποιηθεί πολιτικά. Να όμως που συνέβη.
Η τρίτη αλλαγή ήταν η κατάργηση της Βασιλείας. Ο θεσμός αυτός υπήρχε στην χώρα από το 1832, και η δυναστεία των Γλίξμπουργκ, με μικρά διαστήματα ανάπαυλας, από το 1863. Ο θρόνος είχε ανακατευτεί ενεργά σε όλες τις πολιτικές έριδες, όλα τα αντιδραστικά πραξικοπήματα και όλες τις διχαστικές διαμάχες που είχαν συμβεί στην Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια.
Το δημοψήφισμα για το πολιτειακό που έγινε τον Δεκέμβριο του 1974, ήταν το πρώτο στην ελληνική ιστορία που έγινε με αδιάβλητο τρόπο, χωρίς νοθεία του αποτελέσματος και κάτω από ομαλές συνθήκες, με αποτέλεσμα, η πλειοψηφία υπέρ της κατάργησης της Βασιλείας να είναι ευρύτατη.
Τέλος, η τέταρτη αλλαγή ήταν η μετάβαση σε μια δημοκρατία που ήταν στέρεη και ανθεκτική σε κυβερνητικές εναλλαγές. Κάτι τέτοιο δεν είχε ξανασυμβεί στην Ελλάδα. Το 1964, θριαμβευτής των εκλογών αναδείχτηκε η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου. Όμως η κυβέρνηση εκείνη, που πολιτικά ήταν πανίσχυρη, είχε ανατραπεί πραξικοπηματικά τον Ιούλιο του 1965, με παρέμβαση των Ανακτόρων, που προκάλεσαν την περίφημη Αποστασία. Από εκεί είχε ανοίξει ο δρόμος προς την στρατιωτική δικτατορία.
Έτσι, το 1974, λίγοι πίστευαν πραγματικά ότι ένα τέτοιο πείραμα πολιτικής αλλαγής θα μπορούσε να επαναληφθεί και να επιβιώσει στην χώρα μας. Όμως, μόλις 7 χρόνια αργότερα, το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου θα κέρδιζε τις εκλογές χωρίς η ομαλότητα να διαταραχτεί στο ελάχιστο.
Από τότε, πολιτικές εναλλαγές συμβαίνουν στην Ελλάδα, κάποτε και μέσα σε στιγμές πολιτικής οξύτητας, χωρίς ποτέ να αμφισβητηθεί η δημοκρατική σταθερότητα. Όσοι σήμερα θεωρούν κάτι τέτοιο αυτονόητο, θα πρέπει να ξέρουν ότι δεν ήταν πάντα.
Πότε κλείνει ο κύκλος της Μεταπολίτευσης;
Στα 50 χρόνια που μεσολάβησαν από τον Ιούλιο του 1974 μέχρι σήμερα, διάφοροι, με αφορμή διάφορα γεγονότα, έχουν κατά καιρούς διακηρύξει πανηγυρικά ότι «έκλεισε ο κύκλος της Μεταπολίτευσης».
Η Μεταπολίτευση έχει κηρυχθεί παρελθόν το 1989 – που η διακυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου έδωσε την θέση της σε μια κυβέρνηση συνεργασίας ΝΔ – Αριστεράς και σε μια οικουμενική κυβέρνηση, το 1996 – όπου τα ηνία της χώρας ανέλαβε το νέο ΠΑΣΟΚ του Κ. Σημίτη, με ελάχιστες ιδεολογικές διαφορές από την νεοφιλελεύθερη Δεξιά, αλλά και το 2010, που ο τόπος βυθίστηκε στην κρίση των μνημονίων.
Παρόλο που η συζήτηση αυτή έχει κάποια βάση, ιστορικά, με κριτήριο τα 4 πράγματα που άλλαξαν ριζικά στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 1974, η Μεταπολίτευση εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα. Δόξα τω Θεώ, 50 χρόνια τώρα, και το πολιτικό φρόνημα παραμένει ελεύθερο, και ο στρατός κοιτάει την δουλειά του και το πολίτευμα παραμένει Αβασίλευτη Δημοκρατία και το πολιτικό σύστημα λειτουργεί ομαλά. Άρα εξακολουθούμε να έχουμε Μεταπολίτευση.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο τόπος δεν χρειάζεται νέες ριζικές τομές. Σήμερα, μια σειρά από ώριμες και αναγκαίες αλλαγές που θα εδραίωναν το Κράτος Δικαίου, την διαφάνεια του πολιτικού συστήματος, την ελευθερία του Τύπου, την θωράκιση του κοινωνικού κράτους και των δημόσιων αγαθών και τον δημοκρατικό εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια «νέα Μεταπολίτευση». Αλλά αυτό δεν θα ακύρωνε την παλιά. Αντίθετα θα αναδείκνυε ακόμα περισσότερο την σημασία της.
Η «ιδεολογική ηγεμονία της Μεταπολίτευσης»
Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι η Μεταπολίτευση έφερε δεινά στον τόπο γιατί επέτρεψε την πολιτικοποίηση της νεολαίας και τις απεργίες. «Να ξεμπερδεύουμε με την ιδεολογική ηγεμονία της Μεταπολίτευσης» φωνάζουν, κάθε φορά που βλέπουν τα πανεπιστήμια να κατεβαίνουν στους δρόμους, τους ντελιβεράδες να κάνουν μοτοπορεία ζητώντας συλλογικές συμβάσεις ή παλαιστινιακές σημαίες να ξεδιπλώνονται στην Επίδαυρο.
Αλλά αυτά δεν είναι χαρακτηριστικό της Μεταπολίτευσης. Υπήρχαν πολύ πριν την Δικτατορία, κράτησαν μέχρι τις παραμονές της 21ης Απριλίου, και συνεχίστηκαν, με διάφορες μορφές και μετά την πτώση της Χούντας.
Δεν ήταν η Μεταπολίτευση που γέννησε τους κοινωνικούς αγώνες και την πολιτική διαμαρτυρία, είναι οι συνθήκες που τα προκαλούν. Όσο λειτουργική και αν παρουσιάζεται από το σύστημα μια δημοκρατία όπου οι πολίτες δέχονται παθητικά τη μοίρα τους, στην πραγματικότητα πάντα κάποιοι άνθρωποι θα διεκδικούν περισσότερη αξιοπρέπεια για τους ίδιους και τον κόσμο γύρω τους.
Το «να τελειώνουμε με την ιδεολογική ηγεμονία της Μεταπολίτευσης», δεν τίποτα περισσότερο από το «Ναι, αλλά η Χούντα έκανε δρόμους», διατυπωμένο με άλλα λόγια. Δεν δείχνει παρά μόνο δυσανεξία στην Δημοκρατία και δεξιά λαϊκίστικη κακομοιριά. Άσχετο αν με αυτά, σήμερα, χτίζεις πολιτική καριέρα. Αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.
Άγγελος Τσέκερης
