Δεν ξέρω αν το κράτος μετριέται σε βάθος, σε ύψος, σε μήκος ή σε πλάτος, ώστε να υπάρχει ένα βαθύ και ένα ρηχό κράτος, ένα ψηλό κι ένα κοντό, ένα μακρύ κι ένα βραχύ, ένα πλατύ κι ένα στενό, με πιθανά ενδιάμεσα μεγέθη, αλλά ακόμη και ο θεωρητικά αμύητος μέσος πολίτης αντιλαμβάνεται πως όταν μιλάμε για «βαθύ κράτος» εννοούμε κάτι σκοτεινό, σκιώδες, ίσως εντελώς αόρατο, διαρκές, ισχυρό, συνωμοτικό, συντηρητικό, ενδεχομένως και επικίνδυνο, που υπερβαίνει σε επιδραστικότητα τις δημόσιες, ορατές διαδικασίες διακυβέρνησης. Εννοούμε έναν μηχανισμό διαχείρισης, ένα σύνολο ανθρώπων και ομάδων ισχύος που επηρεάζουν διαχρονικά τη στρατηγική διακυβέρνησης μιας χώρας, ανεξάρτητα από τη βούληση των πολιτών όπως εκφράζεται στις εκλογές, αλλά ανεξάρτητα και από τα προγράμματα των κυβερνήσεων που εναλλάσσονται στην πολιτική εξουσία.
Τι έχει στο μυαλό του ο Κυριάκος Μητσοτάκης, διακηρύσσοντας ξανά και ξανά ότι στόχος του αυτήν την τετραετία είναι να τα βάλει με το βαθύ κράτος; Είναι πιθανό, κατά τις σπουδές του στο Κολάμπια, να του έπεσε στα χέρια το θεωρούμενο κλασικό βιβλίο των Wise και Ross «Το αόρατο κράτος», το οποίο περιέγραφε κυρίως την υπεράνω πολιτικού ελέγχου εξουσία της CIA και όλων των μυστικών και στρατιωτικών υπηρεσιών των ΗΠΑ που καθόριζαν την εξωτερική πολιτική, τη διπλωματία, τις διεθνείς σχέσεις, ανεβοκατέβαζαν κυβερνήσεις άλλων χωρών, προκαλούσαν πολέμους, εμφυλίους, πραξικοπήματα, ακόμα και εν αγνοία της κυβέρνησης, του Κογκρέσου και της Γερουσίας.
Δεν ξέρω τι έχει συγκρατήσει από αυτό και από άλλα διαβάσματά του. Πάντως, αν άκουγε τους νεοφιλελεύθερους δημοσιολόγους που τον χειροκροτούν ως μεγάλο μεταρρυθμιστή της δημόσιας διοίκησης, θα έπρεπε να πιστεύει ότι «βαθύ κράτος» στην Ελλάδα δεν υπάρχει. «Η Ελλάδα δεν έχει “βαθύ” κράτος. “Βαθύ κράτος” έχουν μόνον οι σοβαρές χώρες. Στην Ελλάδα υπάρχει κομματικό κράτος. Το “βαθύ” κράτος αποτελεί τη βάση του κράτους, τον κλειστό πυρήνα του, που διαιωνίζει λειτουργίες, νοοτροπίες και συμπεριφορές. Το “βαθύ” κράτος έχει συνέχεια που την εξασφαλίζουν ελίτ και μηχανισμοί, οι οποίοι έχουν συγκροτηθεί για την υπεράσπιση των συμφερόντων του. Στην Ελλάδα ποτέ δεν είχαμε τέτοιες ελίτ και ποτέ δεν είχαμε μια κρατική οντότητα με ίδια συμφέροντα. Το κράτος το λεηλατούσαν τα κόμματα, τα οποία είχαν με αυτό μια ιδιοκτησιακή σχέση». Αυτά έγραφε, για παράδειγμα, πριν από έναν χρόνο ο αφοσιωμένος νεοφιλελεύθερος Σ. Μουμτζής («Καθημερινή», 23/3/2023). Και πολλοί της ίδιας πολιτικο-ιδεολογικής πατίνας έχουν διακηρύξει την ίδια πεποίθηση, εκφράζοντας απογοήτευση για το ότι τελικά δεν διαθέτουμε το πλεονέκτημα ενός βαθέος κράτους, που να εξασφαλίζει την προσήλωσή του στα ίδια ταξικά και γεωπολιτικά συμφέροντα που υπηρετούνται σε όλη τη μεταπολεμική ιστορία της χώρας, ανεξαρτήτως πολιτικού κύκλου και κυβερνητικών εναλλαγών.
Αν διαφωνεί, λοιπόν, ο Μεγάλος Χατμάνος του Μαξίμου με τους υποβολείς του για το τι είναι και τι δεν είναι βαθύ κράτος, θα πρέπει να μας εξηγήσει ποιο ακριβώς βαθύ κράτος έχει στο μυαλό του κι υπόσχεται να καταπολεμήσει. Μια αδρή ιδέα για την αντίληψή του μάς έχει δώσει με τα πεπραγμένα του παλιότερα ως υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και τα τελευταία πέντε χρόνια ως πρωθυπουργός.
Υποθέτουμε πως βαθύ κράτος ήταν οι 595 καθαρίστριες του υπουργείου Οικονομικών που έσπευσε να απολύσει το 2013, αλλά κατάφεραν να επιστρέψουν στις δουλειές τους ύστερα από επίμονο αγώνα τους, αποδεικνύοντας την κρατική ισχύ τους. Βαθύ κράτος, κατά Μητσοτάκη, είναι οι αγκιστρωμένοι στη μονιμότητα δημόσιοι υπάλληλοι, που δεν επιτρέπουν να μετατρέψουμε όλες τις κρατικές υπηρεσίες σε ψηφιακά καταστήματα σελφ σέρβις. Προφανέστατα βαθύ κράτος είναι οι συνδικαλιστές που επιμένουν να ανθίστανται στις ιδιωτικοποιήσεις, οι φοιτητές και οι εκπαιδευτικοί που δεν θέλουν ιδιωτικά πανεπιστήμια κι ετοιμάζονται να ακυρώσουν δικαστικά τον πρόσφατο νόμο. Φυσικά και οι πολίτες και οι συλλογικότητες που αντιδρούν στη σπορά ανεμογεννητριών ή φωτοβολταϊκών σε όποια βουνοκορφή, όποιο βιότοπο, όποια περιοχή NATURA έχει σωθεί από τις φωτιές.
Βαθύ κράτος είναι οι απεργοί και οι διαδηλωτές που παρακωλύουν τις συγκοινωνίες, οι κάτοικοι των γειτονιών που προσπαθούν να σώσουν τις πλατείες τους και τις ελάχιστες γωνιές πρασίνου από τον κατασκευαστικό ολετήρα.
Φυσικά βαθύ κράτος είναι οι δημόσιοι λειτουργοί που προσπαθούν να κάνουν καλά τη δουλειά τους και αρνούνται να προσυπογράψουν αντισυνταγματικές υπουργικές αποφάσεις, όπως και οι δικαστές που ακυρώνουν αντισυνταγματικούς νόμους και, σχετικά σπάνια είναι η αλήθεια, δικαιώνουν εργαζόμενους και πολίτες που έχουν αδικηθεί από την εργοδοτική ή κρατική αυθαιρεσία.
Κι είναι ακόμη οι φορολογούμενοι και φοροτεχνικοί που δυσφορούν με την έσχατη «μεταρρύθμιση» που τους καθιστά υπαλλήλους αόρατων πια φορολογικών υπηρεσιών. Οι ηλικιωμένοι στα απομακρυσμένα και έρημα χωριά που δυσκολεύονται να γίνουν ψηφιακά ξεφτέρια κι επιμένουν στον ταχυδρόμο τους, στο τραπεζικό κατάστημα, σε μια ελάχιστη φυσική παρουσία του κράτους στον τόπο τους. Γενικώς, θαρρούμε πως αν απαριθμήσουμε όλους τους θυλάκους βαθέος κράτους που έχει στο μυαλό του ο πρωθυπουργός θα πρέπει να περιμένουμε την εξουδετέρωση περίπου της μισής ελληνικής κοινωνίας.
Κι αφού υποθέσαμε τι είναι βαθύ κράτος κατά Μητσοτάκη, ας δούμε και τι δεν είναι. Προφανώς δεν είναι η ΕΥΠ και οι μηχανισμοί παρακολούθησης πολιτών και πολιτικών αντιπάλων, δεν είναι οι προμηθευτές και εργολάβοι του Δημοσίου που μονοπωλούν έργα και προμήθειες μέσω απευθείας αναθέσεων και καλά στημένων διαγωνισμών, δεν είναι οι περίπου 40 μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι που παίρνουν το 80% των δανείων του Ταμείου Ανάκαμψης, δεν είναι οι τράπεζες μέσω των οποίων ρέει όλο το δημόσιο και ιδιωτικό χρήμα, δεν είναι οι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι προμηθευτές εξοπλισμών που δεν υπηρετούν πραγματικές αμυντικές ανάγκες, αλλά φουσκώνουν το χρέος, δεν είναι τα νομικά γραφεία που ετοιμάζουν τα κυβερνητικά νομοσχέδια.
Φυσικά και δεν είναι η αστυνομία της καταστολής («Το κράτος είστε εσείς», τους είχε πει ο πατήρ Μητσοτάκης, αλλά δεν είχε βάλει μπροστά το επίθετο «βαθύ»), επ’ ουδενί δεν είναι η διορισμένη από την κυβέρνηση δικαστική ηγεσία, ούτε η πολιτικά φυτεμένη στρατιωτική ηγεσία, ούτε ο νεποτισμός που επιτάσσει πολιτική και κυβερνητική καριέρα σε κάθε μέλος των οικογενειών Μητσοτάκη, Καραμανλή, Κεφαλογιάννη, Σκρέκα, ούτε οι κληρονομούμενες από γενιά σε γενιά βουλευτικές έδρες, ούτε η μεγάλη επετηρίδα της εξουσίας που τροφοδοτεί και ανακυκλώνει τα ίδια πρόσωπα, τη μια φορά σε υπουργική θέση, την επόμενη σε ΔΕΚΟ, την τρίτη σε θέση CEO ιδιωτικού ομίλου (σταθερού προμηθευτή του Δημοσίου), και ύστερα αντιστρόφως.
Τελικά, το βαθύ κράτος που θέλει να πολεμήσει ο Μητσοτάκης είμαστε εγώ, εσείς, εμείς. Γιατί αν εννοούσε κάτι άλλο, θα έπρεπε να πολεμήσει τον εαυτό του. Γιατί αυτό που καταλαβαίνουμε εμείς ως βαθύ κράτος, ή τουλάχιστον ένα σημαντικό μέρος του, είναι αυτός. Αλλά πώς θα τα βάλει με τον εαυτό του;
ΚΙΜΠΙ
