«Ανεξάρτητα από τις προθέσεις τους, ανεξάρτητα από τα κίνητρα τους, όταν οι μη ανάπηροι αναλαμβάνουν να κάνουν πράγματα για εμάς το κάνουν λάθος στο 100% των περιπτώσεων».
Mike Oliver, βρετανός ανάπηρος κοινωνιολόγος,
θεμελιωτής των μελετών για την αναπηρία
Ο νέος κανονισμός για τα δικαιώματα των επιβατών στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς περιέχει εξαιρέσεις που αφορούν στην επιβίβαση στα λεωφορεία, ΚΤΕΛ, ΜΕΤΡΟ κ.α. για τα εμποδιζόμενα και ανάπηρα άτομα. Δικαιολογημένα προκλήθηκαν αντιδράσεις από την αναπηρική κοινότητα που ανάγκασαν το υπουργείο Μεταφορών να βγάλει δελτία τύπου για να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Οι ειδήμονες μη ανάπηροι του υπουργείου τόνισαν εμφατικά ότι οι εξαιρέσεις αυτές στοχεύουν στην ασφάλεια και στην αποτροπή των κινδύνων για τους ανάπηρους και εμποδιζόμενους επιβάτες.
Τα ζητήματα «ασφάλειας» και «επικινδυνότητας» χρησιμοποιούνται παραδοσιακά για να δικαιολογήσουν διακρίσεις σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες με συνέπεια τον αποκλεισμό τους από δημόσια κοινωνικά αγαθά. Παράλληλα, οι της κυβέρνησης φρόντισαν με άρθρα και κείμενα στον φιλικό για εκείνους τύπο να μεταβιβάσουν τις ευθύνες και στην προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά και στους κανονισμούς της ΕΕ. Παρέλειψαν όμως να αναφερθούν σε ένα πολύ κρίσιμο δεδομένο: Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα δεν επικύρωσε την Ευρωπαϊκή Πράξη Προσβασιμότητας το 2017.
Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα αρνήθηκε την ένταξη της Πράξης Προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον, στα μέσα μεταφοράς, στον τομέα των οπτικοακουστικών και των ΜΜΕ, ενώ επέμεινε στην πλήρη εξαίρεση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων από τις υποχρεώσεις της Πράξης στο όνομα του «δυσανάλογου κόστους» και αρνήθηκε τη διεύρυνση της Πράξης Προσβασιμότητας και στα εμποδιζόμενα άτομα (ηλικιωμένοι, γονείς με παιδί σε καροτσάκι, προσωρινοί τραυματισμοί κ.α.) εκτός των αναπήρων.
Η τότε ομάδα των ευρωβουλευτών της ΝΔ, αποτελούμενη μόνο από μη ανάπηρους, καταψήφισαν κομβικής σημασίας άρθρα, που καθορίζουν την επίτευξη της «αλυσίδας προσβασιμότητας» η οποία αποτελεί και αναγκαία συνθήκη για την εκπλήρωση της ανεξάρτητης διαβίωσης των αναπήρων.
Η ανεξάρτητη διαβίωση επιδιώκει την πλήρη ένταξη των αναπήρων στην καθημερινή ζωή και την κοινωνία και η ανεμπόδιστη πρόσβαση στα ΜΜΜ (χωρίς αστερίσκους) αποτελεί προαπαιτούμενο. Η μονοσήμαντη παροχή Προσωπικών Βοηθών (υπό ασφυκτικούς όρους) αποτελεί τη διαχειριστική λογική της νεοφιλελεύθερης κυβέρνησης της ΝΔ στο πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς. Η ανεξάρτητη διαβίωση στην πραγματική της διάσταση δεν μπορεί να επιτευχθεί στο πλαίσιο του καπιταλισμού, διότι η επιτυχία του προϋποθέτει οικονομικές εξαρτήσεις από ένα κράτος πρόνοιας που οι κυβερνώντες έχουν εγκαταλείψει.
Ο μισαναπηρισμός και οι πρακτικές εφαρμογές του εντοπίζονται κυρίως στις θεσμοποιημένες πρακτικές της κοινωνίας και ο νέος κανονισμός αποτελεί τον ορισμό της διάκρισης, δίχως την πρόθεση της πολιτείας να τον τροποποιήσει.
Αντίθετα, επιμένουν ότι η επιτήρηση των ανάπηρων σωμάτων και η αδειοδότηση για «κατ’ εξαίρεση» μη έκδοση εισιτήριου ή άρνηση επιβίβασης σε ανάπηρα/εμποδιζόμενα πρόσωπα στις περιπτώσεις που κρίνουν τη διαδρομή μη ασφαλή και προσβάσιμη θα ρυθμίσει το σοβαρό έλλειμα προσβασιμότητας με τρόπο μαγικό!
20 χρόνια αναμονής, ώστε να πάμε εκεί που οι «άλλοι» έφτασαν πρώτοι
Στην Ελλάδα, εμείς τα ανάπηρα άτομα περιμένουμε περισσότερα από 20 χρόνια για να τροποποιηθεί το δομημένο περιβάλλον που μας απαγορεύει την πλήρη και ανεμπόδιστη πρόσβαση.
Αναμέναμε από το μακρινό 2012 τα πρακτικά αποτελέσματα του Ν.Ο.Κ 4067/12 που όριζε το 2020 ως καταληκτικό έτος των απαιτούμενων προσαρμογών και αντί της άρσης των εμποδίων, η επικοινωνιακά επαρκής κυβέρνηση της ΝΔ επινόησε την «Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας», η οποία δεν είναι τίποτα λιγότερο ή περισσότερο από την αποτυχία του κράτους να κάνει πράξη όσα διαχρονικά εξαγγέλλει.
Εξιδανίκευση της κανονικότητας (ableism)
Οι νομοθετικές ρυθμίσεις που επιτρέπουν τις εξαιρέσεις αποτελούν παραδοχή και νομιμοποίηση της εξιδανικευμένης κανονικότητας.
Την εξιδανίκευση της κανονικότητας την συναντάμε σε θεσμούς (ευρωπαϊκούς ή τοπικούς) και πολιτικές της οργανωμένης κοινωνίας και συμβάλει αποφασιστικά στην διαιώνιση των αποκλεισμών, του στιγματισμού και της περιθωριοποίησης των αναπήρων.
Αρχιτεκτονικό απαρτχάιντ, στίγμα και μισαναπηρισμός
Σε κάθε περίπτωση λοιπόν οι «εξαιρέσεις» επικυρώνουν τα προνόμια των μη αναπήρων και τοποθετούν τα άτομα με βλάβες σε καθεστώς Απαρτχάιντ.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το δομημένο περιβάλλον που σχεδιάστηκε από μη ανάπηρους για μη ανάπηρους. Τα πρότυπα της δόμησης είναι τέτοια που όσοι έχουν κάποια βλάβη αποκλείονται από όλο το εύρος της κοινωνικής δραστηριότητας, η οποία θεωρείται αυτονόητη και δεδομένη για τους μη ανάπηρους.
Παράλληλα στην κυρίαρχη κουλτούρα επικρατεί η αντίληψη ότι οι βλάβες στα σώματα των αναπήρων ευθύνονται για τον κοινωνικό αποκλεισμό τους και επιπρόσθετα μας επιβάλουν το στίγμα της «μειονεξίας» και της «αντιπαραγωγικότητας».
Σε όλα τα παραπάνω αν προσθέσουμε τη νομιμοποίηση άρνησης «κατ’ εξαίρεση» στο αναφαίρετο δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση βάσει της σωματικής ικανότητας και ανάλογα με τη σοβαρότητα της βλάβης δεν μπορούμε παρά να συμπεράνουμε ότι αποτελεί μια πέρα για πέρα μισαναπηρική πρακτική την οποία αποδέχεται σιωπηλά η κυρίαρχη ομάδα.
Ο μισαναπηρισμός έχει πολλά πρόσωπα και εκδηλώνεται μέσω πρακτικών που αψηφούν τα δικαιώματα των αναπήρων, δηλαδή του 15% της κοινωνίας μας, και μας οδηγούν στην περιθωριοποίηση και στον διαχωρισμό από όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής.
Ο Αντώνης Ρέλλας είναι σκηνοθέτης – ανάπηρος ακτιβιστής
