Είναι ευρέως γνωστό ότι η Ιστορία διαγράφει ομόκεντρους κύκλους, παρουσιάζει δηλαδή παρόμοιες γεωπολιτικές, γεωστρατηγικές και κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις ανά διαστήματα συνήθως δεκαετιών.
Με αφορμή ομιλία του Γεωργίου-Στυλιανού Πρεβελάκη, καθηγητή Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο Paris I της Σορβόνης, στον «Παρνασσό» με θέμα «Επιστροφή στον Μεσοπόλεμο; Ο Ελληνισμός στα γεωπολιτικά του πλαίσια» θέσαμε ορισμένα ερωτήματα στον διακεκριμένο πανεπιστημιακό.
• Κύριε Πρεβελάκη, η ομιλία σας στον «Παρνασσό» είχε θέμα: «Επιστροφή στον Μεσοπόλεμο; Ο Ελληνισμός στα γεωπολιτικά του πλαίσια». Τι ακριβώς συμβαίνει; Tο ρωτώ αυτό γιατί στο τέλος τόσο του Μεσοπολέμου όσο και του Ψυχρού Πολέμου επικρατούσε το άγχος μιας επιστροφής στο «κακό» παρελθόν, δηλαδή σε νέες συρράξεις και εντάσεις. Τελικώς μήπως γυρίζουμε πίσω τον χρόνο στην προπολεμική εποχή, υπό την έννοια ότι παρατηρούνται κοινά σημεία, όπως η οικονομική κρίση και η άνοδος των εθνικιστικών ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη;
Το κεντρικό ζήτημα και στις δύο περιόδους πρέπει να αναζητηθεί στο άνοιγμα του κόσμου, με σημερινή ορολογία στην παγκοσμιοποίηση, και στις αποσταθεροποιητικές του συνέπειες. Οι οικονομικές κρίσεις αναπτύσσονται, διαδίδονται και γίνονται ανεξέλεγκτες, επειδή τα οικονομικά φαινόμενα διαδραματίζονται σε έναν ενοποιημένο χώρο. Επομένως, η κατανόηση και ο έλεγχός τους καθίστανται εξαιρετικά περίπλοκα ζητήματα.
Ταυτοχρόνως, η ελευθερία στην κυκλοφορία των κεφαλαίων, προϊόντων, ανθρώπων και πληροφοριών επιφέρει αλλαγές ταχύτατα, με αποτέλεσμα οι κοινωνίες να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν.
Οι εθνικισμοί εμφανίζονται ως διέξοδος, επειδή προτείνουν τον εκ νέου διαμερισμό του κόσμου και την παρεπόμενη επιβράδυνση των αλλαγών. Μπροστά στην έξωθεν αποσταθεροποίηση καταφεύγουμε στο κλείσιμο: οικονομικό, κοινωνικό, δημογραφικό, πολιτισμικό.
Ομως, ούτε το κλείσιμο προσφέρει λύση. Οδηγεί σε πολεμικές συρράξεις, όπως στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ή σε παρακμή και κατάρρευση, όπως με τη Σοβιετική Ενωση και, ακόμη εντονότερα, με την Αλβανία του Ψυχρού Πολέμου. Μόνη απάντηση αποτελεί το «μέτρον», η ισορροπία ανάμεσα στο άνοιγμα και το κλείσιμο.
Καθώς η παγκοσμιοποίηση των τελευταίων δεκαετιών την υπερκέρασε, ζούμε σήμερα την αντίδραση. Υπάρχουν ομοιότητες με τον Μεσοπόλεμο, αλλά βέβαια υπάρχουν και σημαντικές διαφορές. Κατά τον Μεσοπόλεμο, το πρότυπο του εδαφικού εθνικού κράτους διατηρούσε όλη την αίγλη του.
Σήμερα αμφισβητείται από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Στην αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα στο άνοιγμα και το κλείσιμο προστίθεται ο προβληματισμός ο οποίος αφορά τις μορφές και τις κλίμακες της νέας παγκόσμιας γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής.
Τα δίκτυα ανταγωνίζονται τα εδάφη ως μέσα για τον διαμερισμό του χώρου και την αναδιοργάνωση της κυκλοφορίας. Οι διασπορές και οι θρησκευτικές ταυτότητες, κατά συνέπεια, αναβιώνουν. Η γεωπολιτική ρευστότητα είναι πολύ μεγαλύτερη σήμερα από ό,τι κατά τον Μεσοπόλεμο.
• Κινδυνεύει τελικώς λόγω των παραπάνω και σε ποιο βαθμό η χώρα μας να βρεθεί σε ένα σταυροδρόμι εντάσεων και συγκρούσεων;
Σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα κινδυνεύει περισσότερο. Βρίσκεται αντιμέτωπη, όχι μόνο με την ευρωπαϊκή και την ευρωατλαντική κρίση, αλλά και με την κατάρρευση του ιδανικού του εξευρωπαϊσμού, έστω και με αυταρχικές μορφές, στις χώρες που προήλθαν από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τη Συρία και τη Λιβύη, απειλείται τώρα και η Τουρκία.
• Ποιοι είμαστε τελικώς εμείς οι Ελληνες και πού οδεύουμε με δεδομένη την περιφερειακή αστάθεια και ένα κλίμα αναθεωρητισμού που πλέον δεν αφορά τη Γερμανία αλλά τη Ρωσία; Υφίστανται ομοιότητες με το τότε; Και κατά πόσο είναι ίδια τα διακυβεύματα;
Από τον Εμφύλιο ώς την οικονομική κρίση, ζήσαμε μια μοναδική περίοδο σταθερότητας και ευμάρειας. Η περίοδος αυτή αναδιαμόρφωσε την ελλαδική κοινωνία και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας – δηλαδή την ταυτότητά μας. Καθώς η μακρά αυτή περίοδος φαίνεται να λήγει, χρειάζεται να προσαρμοστούμε στις νέες πραγματικότητες: να αναθεωρήσουμε την εικόνα του εαυτού μας, καθώς και τις συμπεριφορές μας.
Προβάλλεται η ανάγκη για αλλαγή στην οικονομική μας οργάνωση και λειτουργία. Δεν αρκεί όμως αυτό· αποτελεί ένα μικρό τμήμα της γενικότερης απαιτούμενης αναθεώρησης. Σε αντίθεση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του κλεισίματος, χρειάζεται να ανοιχτούμε, να ξεπεράσουμε την εσωστρέφεια και τον συγκεντρωτισμό ο οποίος καλλιεργήθηκε κατά την προηγούμενη περίοδο.
Στοιχεία της παράδοσής μας, τα οποία έχουμε υποβαθμίσει στην αυτογνωσία μας, όπως η διασπορά, η ναυτιλία, η τοπική ταυτότητα, η θρησκεία και η παιδεία, πρέπει να αναβαθμιστούν. Αποτελούν σημαντικά εφόδια για την νέα εποχή. Οπως κατά τον Μεσοπόλεμο, όταν κατέρρευσε η Μεγάλη Ιδέα, έτσι και τώρα, με το τέλος των ψευδαισθήσεων για τον «εξευρωπαϊσμό», είναι ανάγκη να διαμορφώσουμε ένα νέο ιδανικό, ένα όραμα, σε συνάρτηση με το νέο παγκόσμιο περιβάλλον. Αυτή την ιδέα προσπάθησα να διερευνήσω στο δοκίμιο με τίτλο «Ποιοι είμαστε. Γεωπολιτική της ελληνικής ταυτότητας». Μολονότι η πρόταση αυτή αφορά τις μακροπρόθεσμες προοπτικές του Ελληνισμού, έχει ευθεία επίπτωση στην αντιμετώπιση των άμεσων διακυβευμάτων, όπως η οικονομική κρίση ή οι γεωπολιτικές απειλές.
Ποιος είναι
Ο Γεώργιος-Στυλιανός Πρεβελάκης είναι τακτικός καθηγητής Πολιτικής και Πολιτισμικής Γεωγραφίας στη Σορβόνη (Paris I). Παραλλήλως, διδάσκει Γεωγραφία και Γεωπολιτική της Τουρκίας στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών στο Παρίσι (INALCO) και είναι συνδιευθυντής του επιστημονικού περιοδικού Anatoli το οποίο εκδίδει το Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας (CNRS Editions).
Εχει εργαστεί ως καθηγητής και ερευνητής στο ΕΜΠ, στο Πάντειο, στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι (Sciences Po), στο Johns Hopkins University, στο Boston University και στο London School of Economics και έχει συγγράψει πολλά βιβλία.
Τη συνέντευξη πήρε ο Δημήτρης Φαναριώτης
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
