Στις γιορτές των Χριστουγέννων συνηθίζουμε να μιλάμε για την ανάγκη της αδελφοσύνης και της αλληλεγγύης. Θα σταθώ σε αυτό το αίτημα.
Λείπει η αλληλεγγύη
Ο Edgar Morin στην Ηθική του σημείωνε με έμφαση ότι από το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης, Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφοσύνη, ανάλογα με την εποχή οι άνθρωποι αποζητούν αυτό που τους λείπει. Και, όπως πολύ σωστά σημειώνει, ήδη από τις αρχές του αιώνα, αυτό που λείπει σήμερα όλο και πιο πολύ είναι η αδελφοσύνη. Προσωπικά, δεν θεωρώ ότι η ένταση ανάμεσα σε Ισότητα και ελευθερία στην οποία ο Νορμπέρτο Μπόμπιο απέδωσε την ένταση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς μπορεί να επιλυθεί γόνιμα χωρίς να ενισχυθεί το ιδανικό της αδελφοσύνης, κατά τον τρόπο που ο ανθρωπισμός δεν μπορεί να πάψει ποτέ να αποτελεί το θεμέλιο του Διαφωτισμού (αν φυσικά δεν θέλουμε να συνεχίσουμε να πηγαίνουμε από τραγωδία σε καταστροφή). Η θανάσιμη διελκυστίνδα μεταξύ των δύο έχει οδηγήσει σε εγκληματική απομείωση της μιας (στην περίπτωση πχ. της «δικτατορίας» της αγοράς, που ομνύει στο όνομα της ελευθερίας) ή της άλλης (στην περίπτωση πχ. κομμουνιστικών καθεστώτων, που ομνύανε στο όνομα της ισότητας). Η σοφία των γάλλων επαναστατών πήγαζε μεν από τον κοινοτισμό του προ-νεωτερικού κόσμου, μας τροφοδότησε δε με τη λύση στο πρόβλημα του νεωτερικού κόσμου: Μόνο η αδελφοσύνη μπορεί να περιορίσει τα λάθη που θα διαπραχθούν στο όνομα της ελευθερίας και της ισότητας.
Αποζητώντας την ανασυγκρότηση της Αριστεράς, σκοντάφτουμε πάλι στο έλλειμμα της αδελφοσύνης. Προσωπικά, θεωρώ ότι η έννοια του «συντρόφου» και της «συντρόφισσας» βγήκε τραυματισμένη και από αυτή τη διάσπαση της Αριστεράς. Ως έννοια ξεφτιλίστηκε, αφού στο πλαίσιο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ συνήθως εισήγαγε κάποια άκρως επικριτική πρόταση, για να μην αναφέρω ότι ούτως ή άλλως ανέκαθεν σε όλη την Αριστερά αναφερόταν στα μέλη μόνο της δικής μας γκρούπας. Ανασυγκρότηση, όμως, χωρίς συντροφικότητα δεν γίνεται. Και, δυστυχώς, απουσιάζει από τη σύνολη Αριστερά. Συχνά δεν γίνεται καν κατανοητό ότι δεν είναι δυνατόν να συνεννοηθείς/συνεργαστείς/συμμαχήσεις με κάποιον/α που φαίνεται ότι αποστρέφεσαι.
Πάντοτε, όμως, θα έχουμε τα κινήματα, έτσι δεν είναι; Όμως, κι εκεί τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Καλά κρατεί ο κοινωνικός αυτοματισμός, αφού συνήθως δεν κινητοποιούμαστε παρά μόνο αν κάποιο κυβερνητικό μέτρο μας αφορά. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το εργατικό κίνημα, όπου, όπως πολύ σωστά τονίζει ο Σεραφείμ Σεφεριάδης στο καινούργιο του βιβλίο, Για την πολιτική που διαμορφώνει. Εργατικό κίνημα και κράτος, η υποχώρηση του εργατικού κινήματος σχετίζεται ευθέως με την υποχώρηση της παραδοσιακής εργατικής αλληλεγγύης. Και, φυσικά, δεν είναι τυχαίο ότι οι νίκες των εργαζομένων στην Cosco και στην E-food στηρίχθηκαν, μεταξύ άλλων, στο κύμα αλληλεγγύης που σηκώθηκε. Ο Κεν Λόουτς το έχει θέσει περίφημα σε έναν Διάλογο για την τέχνη και την πολιτική που είχε με τον Εντουάρ Λουί: «Αυτή η μάχη δεν είναι ακριβώς δική μου, δεν με αφορά άμεσα, αλλά δεν θα πάω στη δουλειά μου σε ένδειξη αλληλεγγύης σε αυτό το κίνημα. […] τα προβλήματα που αντιμετωπίζετε τώρα θα τα βρούμε κι εμείς μπροστά μας, αν δεν πάρουμε την απόφαση να συμμετάσχουμε στον δικό σας αγώνα. Κι έτσι θα είμαστε σε θέση να χρησιμοποιήσουμε τη συλλογική μας δύναμη, ως τάξη». Αλλά και η διαθεματικότητα των κοινωνικών κινημάτων που αφορά κυρίως τις νεότερες ηλικίες δεν γίνεται να μπορεί να επιτευχθεί χωρίς το αίσθημα αλληλεγγύης προς τους «διαφορετικούς», όπως επίσης αριστοτεχνικά δείχνει πάλι ο Κεν Λόουτς στην τελευταία του ταινία, Η τελευταία παμπ.
Ας πάμε ακόμα παραπέρα. Χωρίς αλληλεγγύη δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παραγωγικό μας μοντέλο, καθώς είτε πρόκειται για Κοινωνική και Αλληλέγγυα (ωπ!) οικονομία είτε για τοπικές συνέργειες (clustering) το «κοινωνικό κεφάλαιο», οι σχέσεις εμπιστοσύνης δηλαδή, είναι εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση επιτυχίας. Το ίδιο ισχύει και με το αίσθημα της ανασφάλειας ή της μοναξιάς: Η αλληλεγγύη το καταλαγιάζει.
Δεν λείπει όμως τελείως
Σε αυτό τον κόσμο της εξατομίκευσης, οι άνθρωποι αποδεικνύουμε συχνά ότι θέλουμε ν’ αντιταχθούμε στην προοπτική να μείνουμε μόνοι μας απέναντι στη μοίρα. Πολλές φορές είναι συγκινητική η αλληλεγγύη προς συμπολίτες που επλήγησαν από κάποια φυσική καταστροφή, ακόμα και αν στον πυρήνα της έχει την προσπάθειά μας να ξορκίσουμε το κακό πριν έρθει να μας βρει (όπως οι άνθρωποι που κλαίνε στις κηδείες των άλλων) ή την ευγνωμοσύνη του επιζώντα/της επιζήσασας. Και μιας και είπα «επιζήσασας», συγκινητική είναι και η αλληλεγγύη που επιδεικνύουν κινηματικοί δρώντες προς κακοποιημένες γυναίκες, μετανάστες/τριες και πρόσφυγες, κρατούμενους, λαούς υπό κατοχή κ.λπ. Πρόκειται για ένα σεβαστό ποσοστό της ετήσιας κινηματικής δραστηριότητας που λαμβάνει χώρα συνήθως μακρυά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που διαχέει τον ανταγωνισμό, την εμπορευματοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων και τη μετατροπή του κάθε ατόμου σε επιχειρηματία του εαυτού του, δεν μπορούμε να την αντιπαλέψουμε, αν δεν λέμε με στεντόρεια φωνή και δεν συμπεριφερόμαστε ωσάν η γενναιοδωρία να είναι κουλ και το να βοηθάς τους άλλους ανθρώπους και/ή να φροντίζεις ζώα ή δέντρα το πιο κουλ πράγμα που μπορείς να κάνεις μέσα στην ημέρα σου.
Δημήτρης Παπανικολόπουλος
