Ας πούμε όλη την αλήθεια για τα Εξάρχεια. Θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε το πρόβλημα. Ο σχεδιασμός της Γραμμής 4 είναι τόσο παλιός όσο και το Μετρό της Αθήνας. Σχεδιάζεται προκαταρκτικά από το 2006, ανακοινώνεται το 2008 και εγκαταλείπεται στα χρόνια του Μνημονίου. Ο σταθμός «Εξάρχεια» ως τότε ήταν απλώς μία κουκίδα σε έναν χάρτη της Αθήνας.
Μέχρι σήμερα οκτώ σταθμοί, οι «Κεραμεικός», «Αγία Παρασκευή», «Ιερά Οδός», «Μεταξουργείο», «Μανιάτικα» (πρώην «Ταμπούρια»), «Ευαγγελίστρια», «Δημοτικό Θέατρο» και «Πειραιάς» άλλαξαν ως προς τη μέθοδο κατασκευής, μετακινήθηκαν ή και καταργήθηκαν σε σχέση με την αρχική χωροθέτησή τους. Αυτά είναι τα λογικά στάδια ωρίμανσης των μελετών. Στα ενδιάμεσα υπάρχουν άπειρες συνήθως λογικές και επιβεβλημένες αλλαγές και διορθώσεις οι οποίες δεν γίνονται ευρέως γνωστές. Επομένως το επιχείρημα στη συγκεκριμένη περίπτωση, ότι ο σταθμός δεν αλλάζει, έχει σχέση με το πολιτικό στοίχημα των Εξαρχείων και όχι με τα τεχνικά ή με τα θεσμικά ζητήματα της κατασκευής του.
Το ξεχασμένο έργο της Γραμμής 4 αναθερμάνθηκε τον Σεπτέμβριο του 2014. Το 2017 η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ετέθη σε διαβούλευση και εγκρίθηκε τον Μάϊο του 2018. Εκεί, στη δημοσιευμένη περίληψη της μελέτης αναφέρεται ρητά: «Ο 7ος σταθμός «Εξάρχεια» χωροθετείται στην πλατεία Εξαρχείων.».
Γιατί κανείς δεν αντιδρά εκείνη την περίοδο; Οι λόγοι είναι τουλάχιστον τρεις:
Σχεδόν κανείς ως τότε δεν είχε δει τα ακριβή σχέδια του σταθμού τα οποία διέλυαν πλήρως την πλατεία. Το ότι ένας σταθμός μετρό γίνεται σε μία πλατεία δεν σημαίνει ότι η πλατεία διαλύεται όπως τελικά προέκυψε στα Εξάρχεια. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει. Παράδειγμα είναι ο σταθμός «Μοναστηράκι» όπου για τις εξόδους χρησιμοποιήθηκε κτίριο στην οδό Αθηνάς και όχι η πλατεία, στη δε πλατεία διατηρήθηκαν τα πάντα, ναοί, αρχαιότητες, τραπεζοκαθίσματα, μέχρι και τα περίπτερα.
Δεύτερη αιτία είναι ότι οι μαζικές αντιδράσεις κατοίκων απέναντι σε κάποιο μεγάλο έργο που αλλάζει τη ζωή τους, σε όλη την Ευρώπη και στην Ελλάδα ξεκινούν όχι «στα χαρτιά αλλά όταν εμφανίζονται εκσκαφείς σε γειτονιές.
Τρίτος λόγος και όχι αμελητέος ήταν η βίαιη παρακμασμένη κατάσταση στα Εξάρχεια. Επί χρόνια η συνοικία είχε βυθιστεί στο εμπόριο ουσιών. Οι κάτοικοι έδιναν μάχη για να σταματήσει η διακίνηση της ηρωΐνης. Δεν υπήρχε μυαλό για το μετρό. Και για να είμαστε ειλικρινείς, πολλές και πολλοί, σκέφτηκαν πως το μετρό ίσως ήταν μία κάποια λύση για να εκδιωχθούν οι συμμορίες διακίνησης από την πλατεία.
Το ίδιο πιο εμπλουτισμένο σενάριο, το σκέφτηκαν στη συνέχεια και οι ακροδεξιοί της ΝΔ. Η εκδίωξη όχι των εμπόρων ηρωϊνης, αλλά των πολιτικών ομάδων, των ακτιβιστών, των αναρχικών, των καταλήψεων στα Εξάρχεια θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με μία επιχείρηση «Σοκ και Δέος» και με εργαλείο το εργοτάξιο του Μετρό. Η «Αττικό Μετρό» προφανώς δεν ήταν αυτή που καθοδηγούσε ένα παιχνίδι με τόσο υψηλό κόστος καθυστερήσεων και δυσφήμισης.
Η συζήτηση άνοιξε όντως καθυστερημένα, μετά την έγκριση της ΜΠΕ για τη Γραμμή 4. Η «Ανάπλαση Αθήνας» ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 2018 με θεσμικό ρόλο τον αστικό σχεδιασμό και τον συντονισμό των συναρμόδιων υπουργείων που εμπλέκονται σε αυτόν. Από τον Σεπτέμβριο του 2018, ξεκίνησε τη διερεύνηση του προβλήματος των Εξαρχείων. Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού δημιουργήθηκε ομάδα εργασίας με τους επικεφαλής των μουσείων (Αρχαιολογικό και Επιγραφικό), των όμορων πανεπιστημιακών σχολών (Αρχιτεκτονική και Καλών Τεχνών) και της «Ανάπλασης Αθήνας» με αντικείμενο την αναβίωση της οδού Τοσίτσα η οποία επί χρόνια ρήμαζε. Παράλληλα η «Ανάπλαση» έθεσε για πρώτη φορά στην «Αττικό Μετρό» το θέμα του σταθμού. Αρχίσαμε να εξετάζουμε ξανά τα σενάρια. Τότε διατυπώνεται για πρώτη φορά η επιφύλαξη για τη λύση «πλατεία» και ο συνδυασμός με το πρόβλημα της Τοσίτσα. Τίθεται το ερώτημα γιατί δεν μετακινείται ο σταθμός στο Μουσείο, για λόγους κυκλοφοριακούς, πολεοδομικούς, λειτουργικούς, εμπορικούς. Εκεί θα εξυπηρετούσε δύο μεγάλους πόλους, το Πολυτεχνείο και τα δύο μουσεία. Θα ένωνε συγκοινωνιακά το Αρχαιολογικό με το Μουσείο Ακροπόλεως, θα κάλυπτε τον εμπορικό άξονα Πατησίων, θα συνδεόταν με δεκάδες λεωφορειακές γραμμές. Η πρώτη απάντηση της «Αττικό Μετρό» ήταν ότι τεχνικά δεν γίνεται λόγω της καμπυλότητας της χάραξης και της στενότητας των δρόμων.
Μέσω της «Ομάδας Τοσίτσα» του Υπουργείου Πολιτισμού και του Επιστημονικού Συμβουλίου της «Ανάπλασης Αθήνας» η διερεύνηση συνεχίστηκε. Αυτή η πολυεπιστημονική ομάδα έκατσε κάτω έλεγξε τις καμπυλότητες και όλη τη χάραξη και έβγαλε όχι μία αλλά τέσσερεις εναλλακτικές λύσεις.
Πρώτη λύση: η πλατεία παραμένει ως έχει μετά την ολοκλήρωση του έργου και οι έξοδοι βγαίνουν στη Στουρνάρη και στην Τοσίτσα με τούνελ όπως στον σταθμό «Σύνταγμα» και «Μοναστηράκι». Δεύτερη: Ο σταθμός μετακινείται Τρικούπη και Τοσίτσα. Τρίτη ο σταθμός μετακινείται Ζαϊμη και Τοσίτσα. Τέλος η βέλτιστη λύση με αρκετό χώρο λόγω της οδού Τοσίτσα είναι αυτή που προτάθηκε τον Μάϊο 2019. Ο σταθμός «Μουσείο-Εξάρχεια» με την πλατεία να απέχει δύο λεπτά με τα πόδια και τις εισόδους των μουσείων να βρίσκονται δίπλα στις εξόδους του μετρό. Στις τρεις από τις τέσσερεις λύσεις η πλατεία έμενε ανέγγιχτη, στην πρώτη η πλατεία καταστρεφόταν αλλά ανακατασκευαζόταν ως πλατεία μετά την ολοκλήρωση του έργου.
Η πολιτική ηγεσία της «Αττικό Μετρό» συμφώνησε. Έμενε να αναθεωρηθεί το σχέδιο του σταθμού. Όμως πλέον βρισκόμασταν στο τέλος της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας είχε άλλη ατζέντα.
Στην εικόνα το πρωτότυπο σχέδιο το οποίο προτάθηκε από την «Ανάπλαση Αθήνας» στην «Αττικό Μετρό» τον Μάιο του 2019. Με κόκκινο κύκλο ο σταθμός στην πλατεία Εξαρχείων, με πράσινο ο σταθμός και η νέα χάραξη με τον σταθμό στο Μουσείο (Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα).
Νίκος Μπελαβίλας
