Πόσο απέχουμε από τη δημιουργία ενός κόσμου πραγματικά προσβάσιμου σε όλους; Εχετε αναλογιστεί πόσο συχνά συναντάτε ανθρώπους με αναπηρικά αμαξίδια στον δρόμο, στο γραφείο, στα θέατρα, στα σινεμά, στις τράπεζες, στα μπαρ, στα εστιατόρια; Μήπως έχουμε επιλέξει να κρύβουμε τους αναπήρους μας και να αναπαράγουμε τον μύθο περί αναπηρικής δυστυχίας που δεν βοηθά στη συγκρότηση μιας νέας αναπηρικής ταυτότητας;
Πριν από μερικές ημέρες, μετά την καταγγελία της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ) σχετικά με τις μετακινήσεις των μαθητών/τριών με αναπηρία από και προς τις σχολικές μονάδες επανήλθε στην επικαιρότητα ο αποκλεισμός των αναπήρων και των ατόμων με περιορισμένη κινητικότητα από τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και από τα ελληνικά σχολεία.
Την ίδια περίοδο η ΕΣΑμεΑ απέστειλε επιστολή διαμαρτυρίας στο υπουργείο με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό προσβλητικής συμπεριφοράς οδηγού λεωφορείου απέναντι σε επιβάτη χρήστη αναπηρικού αμαξιδίου. Και τα «συμβάντα» μάς υπενθύμισαν πως ζούμε σε μια κοινωνία αρτιμελιστικών αντιλήψεων που καθορίζει τον τρόπο που υπάρχουν τα ανάπηρα άτομα, τον τρόπο με τον οποίο κυκλοφορούν και ζουν.
Τι είδους αλλαγές έχουν συντελεστεί για την ενσωμάτωσή και την προσβασιμότητά των ανάπηρων ατόμων στο δομημένο περιβάλλον στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια; Εχετε σκεφτεί πως ως κοινωνία επιμένουμε να κρατάμε τα ανάπηρα άτομα κλεισμένα στο σπίτι και γι’ αυτό τον λόγο δεν τα βλέπουμε να κυκλοφορούν ανάμεσά μας; Εχετε αναλογιστεί πως η αναπηρία είναι μια κοινωνική κατασκευή, η οποία πηγάζει όχι από τη βλάβη του σώματος, αλλά από τα εμπόδια, είτε είναι αρχιτεκτονικά είτε είναι κοινωνικά;
Τι σημαίνει αυτό; Φανταστείτε μια πόλη όπου ο ηγεμονικός λόγος θα ανήκε στους χρήστες αμαξιδίου και τα ταβάνια των κτιρίων θα ήταν χαμηλά γιατί οι άνθρωποι θα κάθονταν στα αμαξίδιά τους. Συνεπώς σε αυτή την πόλη οι καρέκλες θα ήταν περιττές, άρα και ανύπαρκτες και τα πάντα θα ήταν γραμμένα σε μπράιγ, γιατί οι περισσότεροι κάτοικοι θα ήταν τυφλοί. Φανταστείτε πως επισκέπτεστε μια τέτοια πόλη, καθόλου φιλική και προσβάσιμη σε εσάς, καθώς θα πρέπει να βαδίζετε σκυμμένοι για να μη χτυπήσει το κεφάλι σας στις οροφές, ενώ δεν θα μπορείτε να διαβάσετε καμία πινακίδα στη «γλώσσα» σας.
Πόσο ανάπηροι θα νιώθατε; Και τι θα περιμένατε από τους άρχοντες αυτής της πόλης; Επιγονατίδες για να βαδίζετε στα τέσσερα ή ένα σπίτι με ψηλό ταβάνι;
Είναι περισσότερο από προφανές πως το σώμα μας προσδιορίζεται με γνώμονα τις περιρρέουσες αντιλήψεις περί σώματος στο πλαίσιο της κοινότητας στην οποία ζει το κάθε άτομο, συλλογισμός βασισμένος στη φουκοϊκή θεωρία. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι εξαιρετικά σημαντική η αναπαράσταση των αναπήρων στα ΜΜΕ. Μόνο που εμείς είμαστε γεμάτοι νομιμοποιημένα στερεότυπα που οδηγούν στην κατασκευή της εικόνας του ανάπηρου ως «μη κανονικού» και αναπαράγουμε τον μύθο περί αναπηρικής δυστυχίας.
Σε ένα πρόσφατο ταξίδι μου στη Χώρα των Βάσκων, διαπίστωσα πως τα αμαξίδια περιφέρονταν στα σοκάκια και τις λεωφόρους της πόλης και ότι τα ανάπηρα άτομα απολάμβαναν το ποτό ή το δείπνο τους στα μπαρ και στα εστιατόρια μεγαλύτερων και μικρότερων πόλεων. Στο Σαν Σεμπαστιάν υπήρχαν μάλιστα βιτρίνες με κούκλες που καθόντουσαν σε αμαξίδιο, μια αδιάσειστη απόδειξη πως η αναπηρία σε κάποιους τόπους δεν είναι ταμπού και πως η μόδα είναι δικαίωμα όλων.
Στην Αθήνα, ωστόσο, τα αναπηρικά δεν κυκλοφορούν στους δρόμους, δεν συχνάζουν στα μπαρ, δεν υπάρχουν στις βιτρίνες. Οι πολίτες δεν είναι εκπαιδευμένοι να συνυπάρχουν με τα ΑμεΑ και ο ορισμός της αναπηρίας παραμένει δυστυχώς σωματοκεντρικός.
Στο μυαλό μας οι έννοιες «αναπηρία» και «βλάβη» παραμένουν ταυτόσημες, ενώ παράλληλα αναπαράγουμε τον μύθο περί αναπηρικής δυστυχίας και εγκλωβιζόμαστε στον κυρίαρχο λόγο που υποτάσσει τα άτομα με αναπηρίες σε άνισες σχέσεις εξουσίας, επενεργώντας με αυτό τον τρόπο στην ταυτότητά τους. Αποτέλεσμα; Η αναπηρία καταλήγει να γίνεται μια βιολογική κατηγορία ετερότητας και όχι ένα σύνθετο κοινωνικό ζήτημα και κάθε ενδογενής βλάβη, σωματική ή ψυχοσυναισθηματική, οδηγεί αυτομάτως στον κοινωνικό αποκλεισμό τους.
Πόσο συχνά έχετε συναντήσει παιδιά με αναπηρία σε Μη ειδικά σχολεία; Τα περισσότερα γενικά σχολεία είναι απροσπέλαστα για τα άτομα με κινητικά προβλήματα. Δεν υπάρχουν ασανσέρ και ράμπες για άτομα με κινητικά προβλήματα, ούτε η κατάλληλη κατάρτιση εκπαιδευτικών. Η έννοια της προσβασιμότητας στην εκπαίδευση δεν περιλαμβάνει μόνο τη μεταφορά μέχρι τα εκπαιδευτήρια αλλά και την προσβασιμότητα στην ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία, δηλαδή την απρόσκοπτη πρόσβαση στους χώρους υγιεινής, στους χώρους παραδόσεων και εν γένει ανεμπόδιστη χρήση του κτιρίου. Κι ας γνωρίζουμε όλοι πόσο σημαντικό είναι για όλα τα παιδιά –τα ΑμεΑ και μη– να συνυπάρχουν και να κατανοούν πως όλοι έχουμε τα ίδια δικαιώματα στην ελεύθερη κυκλοφορία, στην ελευθερία επιλογής και στην ίση μεταχείριση.
Γιατί η αναπηρία δεν είναι ιατρική αλλά κοινωνική, μια κοινωνικά κατασκευασμένη έννοια, που συνδέεται με επιστημονικές, ιδεολογικές και πολιτικές αντιλήψεις. Κι αυτές οι αντιλήψεις -κατεξοχήν αρτιμελιστικές- καθορίζουν τον τρόπο που θα υπάρχουν τα ανάπηρα και τα μη ανάπηρα άτομα, το πώς και πόσο θα συμμετέχουν στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην ψυχαγωγία, το εάν θα έχουν δικαίωμα στην απόλαυση και στη δημιουργία.
Ας πάψουμε να προσεγγίζουμε την αναπηρία μέσα από το ιατρικό μοντέλο, ας πάψουμε να την ψυχιατρικοποιούμε και να τη θέτουμε σε μια κατάσταση αεργίας που αντιμετωπίζεται με προνοιακά επιδόματα. Και, τέλος, ας παραδεχτούμε πως ο τρόπος με τον οποίο αναπαράγονται τα στερεότυπα στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα.
Δήμητρα Αθανασοπούλου
