Ολοι μιλάνε για την πράσινη μετάβαση. Εγώ πιστεύω ότι αν δεν είναι κόκκινη -με άλλο παραγωγικό μοντέλο, με δημόσια ΔΕΗ, με ενεργειακές κοινότητες, με πιο ήπια ανάπτυξη- δεν θα είναι ούτε πράσινη. Μια Αριστερά, δηλαδή, του εικοστού πρώτου αιώνα που θα πιέζει την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία να πάει αριστερότερα και θα επιμένει στην ενότητα της Αριστεράς.
Λίγο πριν από την τελική ευθεία για τις εσωκομματικές εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ανοίγει τα χαρτιά του μιλώντας στην «Εφ.Συν.». Παρουσιάζει το όραμά του για το κόμμα και την Αριστερά του 21ου αιώνα, για την οποία λέει ότι πρέπει «να πιέσει τη σοσιαλδημοκρατία να πάει αριστερότερα», ενώ αναφέρεται και στα αίτια της βαριάς ήττας στις δύο πρόσφατες εκλογικές μάχες. Μιλάει και για τον Αλέξη Τσίπρα και απαντά σ’ εκείνους που λένε ότι διαχρονικά του «έσκαβε τον λάκκο». Τέλος, δεν παραλείπει να αναφέρει ότι υπήρξε περίοδος που σκέφτηκε να εγκαταλείψει την πολιτική, ενώ μοιράζεται μαζί μας τις ταινίες και τα βιβλία που αγαπάει.
● Υπάρχει μια αίσθηση σε πολύ κόσμο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε τις εκλογές επειδή ήθελε να είναι αρεστός σε όλους. Εδινε την εντύπωση ότι πατούσε σε πολλές βάρκες, για να το πω πιο απλά. Ηταν επικοινωνιακό λάθος αυτό ή πολιτικό σφάλμα; Αποτελούσε αποκλειστικά ευθύνη του Αλέξη Τσίπρα ή όλων σας;
Ενα κόμμα που θέλει να κυβερνήσει πάντα θα είναι ευάλωτο στο να πει κάτι παραπάνω. Είναι μέσα στη λογική της πολιτικής αντιπαράθεσης. Αλλά πάντα πρέπει να σκέφτεται κανείς την αξιοπιστία του χώρου, που δύσκολα κατακτάται και εύκολα χάνεται. Για αυτό εγώ επιμένω ότι το κόμμα μας πρέπει να έχει ισχυρή ταυτότητα, με βάση την οποία μπορεί να απευθύνεται σε μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Συγχρόνως είναι αναγκαίο η προγραμματική εμβάθυνσή μας να εμπεριέχει και προτεραιότητες. Ακόμα πιο αναγκαίο είναι να πείσεις τον κόσμο για τη λογική αυτών των προτεραιοτήτων.
Θεωρώ ότι όλη η ηγεσία, ο καθένας με το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί, δεν κατέληξε σε έναν πολιτικό σχεδιασμό που θα αντιμετώπιζε το έλλειμα αξιοπιστίας που είχαμε και σε ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο για την ταυτότητά μας, τις κοινωνικές μας αναφορές, ένα πρόγραμμα μακρόχρονης πνοής που θα έδειχνε το όραμά μας για την Ελλάδα τα επόμενα χρόνια. Αναλώσαμε πολλή ενέργεια στην καθημερινή πολιτική αντιπαράθεση, αναγκαία βέβαια, αλλά δύσκολα μπορεί να ξέρει κανείς τις βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες αν δεν έχει καθαρή εικόνα για το πιο μεσομακροπρόθεσμο. Αυτό είναι και το κλειδί για την ανάκαμψη του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. τα επόμενα χρόνια.
● Ποια ήταν η πρώτη σκέψη που σας πέρασε από το μυαλό όταν ο Αλέξης Τσίπρας είπε ενώπιόν σας τη λέξη «παραιτούμαι»;
Ανθρώπινο. Περάσαμε τόσα και τόσα μαζί, που δεν ήταν δυνατόν να μην κυριαρχήσει το συναίσθημα. Και η συζήτηση που ακολούθησε στο διευρυμένο συντονιστικό ήταν γεμάτη από συναισθήματα και αναμνήσεις.
● Τι απαντάτε σε όσους λένε ότι εδώ και καιρό «ο Τσακαλώτος έσκαβε τον λάκκο του Τσίπρα;» Πρόσφατα μπήκατε και πάλι στο στόχαστρο επειδή σε συνέντευξή σας είπατε ότι «καλώς παραιτήθηκε για χάρη της υστεροφημίας του».
Οταν ο πρόεδρος μας ανακοίνωσε την πρόθεσή του, μας είπε ότι ήταν αμετάκλητη και μας ζήτησε να τη σεβαστούμε. Αυτό και έκανα. Από εκεί και πέρα τον Αλέξη τον έχω στηρίξει σε όλες τις κρίσιμες φάσεις –στην υποψηφιότητά του για τον Δήμο Αθηναίων, για την προεδρία του κόμματος, στην κόντρα με τον Αλαβάνο και βέβαια στην κυβέρνησή μας και σε όλη τη διαπραγμάτευση. Μετά τις εκλογές του 2019 είχαμε κάποιες διαφωνίες για τις εσωτερικές διαδικασίες του κόμματος και το μίγμα κριτικής στην κυβέρνηση-θετική ατζέντα. Αλλά οι διαφωνίες, που ο ίδιος έχει αποκαλέσει πηγή πλούτου, δεν μπορούν να χαρακτηρίζονται υπονόμευση. Βεβαίως χρειάζεται μια κατεύθυνση που τη στηρίζουμε όλοι και όλες, αλλά υπάρχουν στιγμές που κριτικές φωνές πρέπει να ακούγονται, αλλιώς το κόμμα δεν θα παίρνει χρήσιμες πληροφορίες για άστοχες επιλογές και προβλήματα που προκύπτουν.
● Ο ΣΥΡΙΖΑ, από την παραίτηση Τσίπρα και μετά, δείχνει πως είναι ένα καζάνι που βράζει. Διαπιστώνονται πολλά «συντροφικά» μαχαιρώματα, έχουν υπάρξει οργανωμένες επιθέσεις από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κάποιοι σχεδόν δεν μιλιούνται μέσα στο κόμμα. Το σκηνικό δίνει μια αίσθηση πολιτικής παρακμής που επιδεινώνεται μέρα τη μέρα. Υπάρχει η δυνατότητα αντιστροφής του κλίματος και αν ναι, πώς μπορεί να γίνει αυτό;
Δεν συμφωνώ με τη διατύπωση της ερώτησης. Νομίζω και η Κεντρική Επιτροπή και η Πολιτική Γραμματεία και οι υποψήφιοι έχουν δείξει θετικά αντανακλαστικά. Οι χυδαίες διαδικτυακές επιθέσεις εναντίον εσωκομματικών αντιπάλων αφορούν μια μικρή μειοψηφία των μελών μας, οι οποίοι δεν μετέχουν της κοινής πολιτικής παιδείας μας. Παρ’ όλα αυτά αποτελούν ανησυχητικό φαινόμενο. Κατά την άποψή μου η αντιστροφή του κλίματος δεν θα γίνει με κινήσεις εντυπωσιασμού, ούτε με ευχές. Θέλει μακροπρόθεσμο σχέδιο, πολιτική ετοιμότητα και κυρίως ανταγωνιστική πολιτική απέναντι στη Ν.Δ. και τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Οι καιροί δεν περιμένουν.
● Για να είμαστε ειλικρινείς, η πολυπόθητη διεύρυνση δεν πέτυχε, τουλάχιστον στον βαθμό που το θέλατε. Εχετε μιλήσει και εσείς για την ανάγκη της διεύρυνσης. Οι επικριτές σας αναφέρονται σε «αριστερόμετρα». Ισχύει ότι για να έρθει κάποιος και να ενταχθεί στον ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να έχει αποστηθίσει τουλάχιστον τον Μαρξ;
Ο ΣΥΡΙΖΑ από την αρχή ήταν ένα εγχείρημα για την ενότητα της Αριστεράς. Οπότε η διεύρυνση είναι συστατικό στοιχείο. Και βέβαια επιθυμεί διεύρυνση ως μόνιμη διαδικασία και από αριστερά και από δεξιά. Αλλά ένα κόμμα πρέπει να έχει ταυτότητα, δεν μπορεί να αποτελεί το άθροισμα κεντρώων, κεντροαριστερών, αριστερών, ριζοσπαστικών, και άλλων απόψεων. Αν γίνει αυτό, το σύνολο θα είναι μικρότερο από το άθροισμα των επιμέρους μερών. Εμείς θέλουμε το σύνολο να είναι μεγαλύτερο. Και αυτό θέλει νέες συνθέσεις που να καταλήξουν κάπου.
Για παράδειγμα όλοι μιλάνε για την πράσινη μετάβαση. Εγώ πιστεύω ότι αν δεν είναι κόκκινη -με άλλο παραγωγικό μοντέλο, με δημόσια ΔΕΗ, με ενεργειακές κοινότητες, με πιο ήπια ανάπτυξη- δεν θα είναι ούτε πράσινη. Μια Αριστερά, δηλαδή, του εικοστού πρώτου αιώνα που θα πιέζει την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία να πάει αριστερότερα και θα επιμένει στην ενότητα της Αριστεράς. Συγχρόνως θέλει και δουλειά μυρμηγκιού η διεύρυνση –με προτεραιότητες σε κάποιους τομείς από συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους μέχρι την τοπική αυτοδιοίκηση. Με λίγα λόγια δεν γίνεται μόνο από τα πάνω.
● Υπάρχει θέση στην εξουσία για μια συλλογική Αριστερά ή κάτι τέτοιο είναι ουτοπία; Η πραγματικότητα -όχι μόνο εδώ, αλλά παγκόσμια- θέλει ηγέτες να οδηγούν τα κόμματα, προσωποπαγείς πολιτικούς οργανισμούς με συγκεκριμένη δομή και δράση.
Η Αριστερά έχει αναλύσεις, αξίες και προτάσεις για την κοινωνία. Συγχρόνως δουλεύει και με το εναλλακτικό παράδειγμα. Εχετε δίκιο, ο κυρίαρχος λόγος προτάσσει το αρχηγικό μοντέλο. Μόνο που δεν είναι δυνατόν εσύ να στηρίζεις τον σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία, μια πιο συλλογική και συνεργατική κοινωνία, και το ίδιο σου το κόμμα να μη στηρίζεται σε αυτές τις αρχές. Με λίγα λόγια τα κόμματα της Αριστεράς έχουν και έναν εκπαιδευτικό ρόλο, έμπρακτα, όχι μόνο διακηρυκτικά –κατά κάποιο τρόπο το μέσον είναι και το μήνυμα.
● Υπήρξε κάποια περίοδος που να αισθανθήκατε μπουχτισμένος από την πολιτική και σκεφτήκατε να τα παρατήσετε και να αφοσιωθείτε αποκλειστικά στην ακαδημαϊκή καριέρα;
Κάποιες φορές ναι. Ανθρώπινο δεν είναι; Αλλά εκ των υστέρων ποτέ δεν μετάνιωσα που εγώ, και τόσοι άλλοι και άλλες εξάλλου, δεν τα παρατήσαμε. Για παράδειγμα τον Σεπτέμβριο του 2015 δεν πίστευα ότι θα καταφέρναμε να βγούμε από το Μνημόνιο με την κοινωνία όρθια (μείωση των ανισοτήτων και της φτώχειας, αύξηση δαπανών στην υγεία κ.λπ.), ούτε ότι θα πετυχαίναμε μια τόσο καλή ρύθμιση για το χρέος. Και παρά τους συμβιβασμούς, που μας κόστισαν πολιτικά και εκλογικά, νομίζω ότι ήταν μια παρακαταθήκη για το μέλλον. Και τώρα αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα σχέδιο που θα πείσει ότι μπορούμε να αλλάξουμε την οικονομία, την κοινωνία, το κράτος, που θα αναδιανέμει τον πλούτο και θα δημιουργεί νέο με άλλο παραγωγικό υπόδειγμα –δεν χρειαζόμαστε τόσους πολλούς εκατομμυριούχους και ταυτόχρονα τόσους πολλούς που δεν έχουν τίποτα.
● Πώς περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας; Φαντάζομαι ότι η ζωή σας δεν είναι μόνο οι αριθμοί….
Πριν μπλέξω με την πολιτική έβλεπα τουλάχιστον 30 κινηματογραφικά έργα τον χρόνο. Τώρα είμαι τυχερός αν δω ένα-δύο και άλλες δύο θεατρικές παραστάσεις! Αυτό που έχω κρατήσει είναι το διάβασμα, από μυθιστορήματα μέχρι δοκίμια φιλοσοφίας και από περιοδικά βιβλιοκριτικής μέχρι αστυνομικά whodunnit. Και βέβαια, όπως παρατηρούν και εκθειάζουν πολλοί ξένοι, υπάρχει η ελληνική παρέα –φαγητό, ποτό και κουβεντούλα (και όχι μόνο για την πολιτική!).
● Ενα βιβλίο, ένας δίσκος και μια ταινία που σας σημάδεψαν;
Το βιβλίο είναι το «Γράμματα από τη φυλακή» του Γκράμσι, που έχει σημαδέψει όλη μου τη σκέψη για ιδεολογία, ηγεμονία και πολλά άλλα. Ο καλύτερος δίσκος όλων των εποχών είναι το «Kind of Blue» του Miles Davis. Για ταινία θα μπορούσα να διαλέξω μια πολύ έντεχνη, ας πούμε του Αγγελόπουλου ή του Μπέργκμαν, αλλά δεν θα ήμουν εντελώς ειλικρινής. Διαλέγω το «Casablanca», με τους Humphrey Bogart και Ingrid Bergman, για τη μάχη που έχουμε όλοι και όλες ανάμεσα στον καθήκον και το πάθος.
Δημήτρης Τερζής
