Μετά την πρόσφατη εκκωφαντική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ, πληθώρα ερωτημάτων εγείρονται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα. Το πλέον κρίσιμο ερώτημα είναι αν το πρόγραμμα των προβεβλημένων κεντροαριστερών πολιτικών αντιστοιχεί στις ανάγκες της πλειοψηφίας της κοινωνίας. Απαντώντας με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία και τις μελέτες της μεταπολιτευτικής περιόδου, με έμφαση στην τελευταία δεκαετία, βλέπουμε ότι οι επιπτώσεις των κρίσεων έχουν προκαλέσει μετασχηματισμούς στην κατανομή των κοινωνικών στρωμάτων, με κύρια αναφορά στη διολίσθηση των κατώτερων μικροαστικών στρωμάτων (με ετήσιο εισόδημα μεταξύ 12.001 και 30.000) προς την προλεταριοποίηση και των ανώτερων μεσοαστικών προς τα κατώτερα μεσαία στρώματα (με ετήσιο εισόδημα από 30.001-75.000). Με άλλα λόγια, οι συσσωρευμένες και επάλληλες κρίσεις συμπίεσαν μέρος των μεσαίων στρωμάτων προς τη σταδιακή φτωχοποίησή τους, με σοβαρές απώλειες εισοδήματος και την αντικατάστασή του από πενιχρά φιλελεύθερα επιδόματα που έγιναν περιζήτητα για την επιβίωση αυτών των πληθυσμών. Αν και οι μελέτες μάς δείχνουν ότι αυτοί που υπέστησαν τη μεγαλύτερη συμπίεση είναι η ανώτερη μεσαία τάξη (δικηγόροι, γιατροί, μηχανικοί και μισθωτοί)1, η τελευταία κρίση μέσα από την ακρίβεια έπληξε σημαντικά και την κατώτερη μεσαία τάξη (μικροεπιχειρηματίες, αυτοαπασχολούμενους, αγρότες, κλπ.).
Πώς ψήφισαν
Στα στοιχεία που δημοσίευσε η Αυγή την επομένη των εκλογών (22/5/23)2 βλέπουμε ότι ο πρωτογενής τομέας ψήφισε σχεδόν στο μισό ΝΔ, με μοιρασμένα υπολειμματικά ποσοστά μεταξύ ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ (13,4%) και ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ (13%). Η ίδια εικόνα αποτυπώθηκε και στους ελεύθερους επαγγελματίες οι οποίοι ψήφισαν κατά 54% ΝΔ και μόνο το 17,3% ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Αντίθετα, πολύ καλύτερη εικόνα για τον ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζεται στους ιδιωτικούς υπαλλήλους που ψήφισαν στο 29,1% και στο 27,3% ΝΔ. Οι άνεργοι ψήφισαν και πάλι ΝΔ με το κραυγαλέο ποσοστό του 33,4% (προφανώς ένεκα επιδοματικών πολιτικών) με τον ΣΥΡΙΖΑ να παίρνει μόνο το 26%. Την ίδια στιγμή, και από τη γεωγραφική κατανομή των ψήφων3 αναδείχτηκε περίτρανα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε ακόμη και 25 μονάδες σε σχέση με το 2019 από τις δυτικές λαϊκές συνοικίες της Αττικής4 και από παραδοσιακούς δικούς του εκλογικούς παράδεισους ανά την Ελλάδα.
Μέσα από τα αναφερόμενα στοιχεία αναδεικνύεται ένα ταξικά παράδοξο σχήμα: από τα μεσαία στρώματα στα οποία κατά προτεραιότητα απευθύνθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ, τον ψήφισαν μόνο τα ανώτερα μεσαία, ενώ τα μικροαστικά και εργατικά στρώματα γύρισαν προκλητικά την πλάτη στο πρόγραμμά του. Η ερμηνεία αυτής της παράδοξης στάσης πρέπει να αναζητηθεί, πέραν των αυστηρά οικονομικών πολιτικών, σε δύο παράγοντες: στο μορφωτικό επίπεδο αυτών των στρωμάτων και στο ρόλο των επιδομάτων. Τα πιο μορφωμένα κατά κανόνα ανώτερα μεσαία στρώματα επένδυσαν, εκτός από την οικονομική τους ευρωστία τους, στην ποιότητα ζωής, στην εξασφάλιση των δημόσιων και κοινωνικών αγαθών με τα οποία μεγάλωσαν, στην εξασφάλιση του Κράτους δικαίου, των δικαιωμάτων και της ποιότητας της δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, επισημαίνεται ότι η πλειονότητα αυτών των τελευταίων πληθυσμών δεν ωφελείται από τις επιδοματικές πολιτικές του υπολειμματικού κοινωνικού κράτους της ΝΔ, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί αυτοί να μην νιώθουν εξαρτημένοι από την αγκάθινη αγκαλιά της αυταρχικής δεξιάς κυβέρνησης και να βλέπουν πιο καθαρά.
Προγραμματικά λάθη
Εν κατακλείδι, ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε τρία σοβαρά λάθη στο πρόγραμμά του: α) δεν στόχευσε στην πληθυσμιακή πλειοψηφία, τα κατώτερα μικρομεσαία στρώματα και την εργατική τάξη, με ετήσιο εισόδημα από μηδενικό μέχρι 30.001 (πληθυσμοί της τάξης του 93%) υπερτιμώντας την κρίση της, β) δεν έλαβε σοβαρά υπόψη τη ζημιά που κάνουν τα επιδόματα στις παραπάνω δύο ομάδες θολώνοντας την αποσύνθεση των θεσμών του κοινωνικού κράτους και γ) οι συνέπειες της λάθος στόχευσης αύξησαν την αποχή, καθώς γνωρίζουμε ότι είναι οι φτωχοί πληθυσμοί που δεν πάνε να ψηφίσουν γιατί δεν πιστεύουν ότι οι πολιτικές θα καλυτερεύσουν τη ζωή τους. Στην πραγματικότητα, η αποχή δεν είναι υπεύθυνη για την εκλογική ήττα, όπως συνηθίζεται να λέγεται, αλλά η λάθος στόχευση του προγράμματος είναι υπεύθυνη για την αποχή.
Το παρόν και το μέλλον
Έχει μέλλον ο ΣΥΡΙΖΑ ως σοσιαλδημοκρατικό και αριστερό κόμμα ανεξαρτήτως του εκλογικού αποτελέσματος της 25 Ιουνίου; Η απάντηση εξαρτάται από τις επιλογές που θα κάνει μέσα στο επόμενο διάστημα. Αν περιμένει να αναδειχτεί μέσα από μία αρνητική ατζέντα και από τα λάθη του αντιπάλου, η απάντηση θα είναι αρνητική με σοβαρότατες απώλειες όχι μόνο δικές του, αλλά της ίδιας της κοινωνίας που θα στραφεί στην άκρα δεξιά, ήδη αποτυπώνεται σε όλα τα επίπεδα. Αν συνεχίσει να απευθύνεται μόνο στα μεσαία στρώματα, μία ακαθόριστη μάζα που κινείται και αλλάζει την ψήφο της ανάλογα με το τι θεωρεί «συμφέρον» της5, θα παραμείνει μ’ ένα μετέωρο βήμα πελαργού που την κερδίζουν οι γύπες της ΝΔ. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να μετατραπεί σε αγριοκάτσικο, να επικρατήσει στις βραχώδεις και απόκρημνες βουνοπλαγιές στα πέτρινα χρόνια που έρχονται και να ανασυνθέσει μία ατζέντα φιλολαϊκή με ξεκάθαρη στροφή στον καταπονημένο ελληνικό λαό που όλο και θα αυξάνεται σταδιακά, διορθώνοντας έτσι την ταξική κατάρρευσή του. Να διατυπώσει μία πρόταση πολιτικών με σταθερό προσανατολισμό στα κατώτερα μεσαία στρώματα για να τα προστατέψει από τη φτωχοποίηση και στην εργατική τάξη για να την προστατέψει από την εξαθλίωση. Για να αναδείξει την απάτη της ΝΔ πρέπει γίνει πολύ ουσιαστικός, πολύ συγκεκριμένος με σοβαρές αντιπροτάσεις και κοινωνικές δράσεις που να τοποθετούν την αδικημένη κοινωνία στο επίκεντρο. Αν στην τετραετία της διακυβέρνησής του θεώρησε ότι αδίκησε τα μεσαία στρώματα, με το πρόγραμμα του 2023 αδικεί τα κατώτερα μεσαία και τα χαμηλά στρώματα. Η ισορροπία και η ξεκάθαρη ταυτότητα είναι δείγματα ώριμου αριστερού προγράμματος. Η πλειονότητα της κοινωνίας εξακολουθεί να έχει ανάγκη από την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ, αρκεί να την επανεκπαιδεύσει ώστε να κοιτάζει ξεκάθαρα προς την σωστή κατεύθυνση.
Σημειώσεις:
1. Αρανίτου Β., 2019, Η Μεσαία τάξη στην Ελλάδα στην εποχή των μνημονίων. Μεταξύ κατάρρευσης και ανθεκτικότητας, Αθήνα, Θεμέλιο.
2. Αυγή, «Εκλογές 2023/ Πώς ψήφισαν οι πολίτες με βάση την ηλικία, το φύλο και το επάγγελμα», 23.05.23.
3. Παναγιωτάκης Μ., 2023, «Η ταξική κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ», Κοσμοδρόμιο, 23.05.23
4. Αλεξοπούλου Μ., 2023, «Οι λαϊκές γειτονιές μίλησαν και ‘μαύρισαν’ τις προοδευτικές δυνάμεις», Κοσμοδρόμιο, 24.05.23
5. Από προσωπική αναλυτική μελέτη όλων των εκλογικών αναμετρήσεων από το 1974 μέχρι σήμερα, αναδεικνύεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία του εκλογικού σώματος κινείται μεταξύ των εκάστοτε δύο μεγάλων κομμάτων, με τη ΝΔ να βλέπει τα χαμηλότερα ποσοστά της στο 18,85% (στην αναμέτρηση της 6ης/5/2012) και τα ψηλότερα στο 54,37% (στην αναμέτρηση της 17ης/11/1974), το ΠΑΣΟΚ τα ψηλότερα στο 48,07% (στην αναμέτρηση της 18ης/10/1981) και τα χαμηλότερα στο 4,68% (αναμέτρηση 25ης/1/2015), με το ΣΥΡΙΖΑ να κερδίζει τα ψηλότερά του αγγίζοντας το 36,34% στην αναμέτρηση της ίδιας ημερομηνίας. Κατά συνέπεια, τα τρία κόμματα μαζί καλύπτουν το 70% με 80% των ψήφων ανταλλάσσοντας ψηφοφόρους, ανάλογα με το ποιο κόμμα θεωρούν πιο κατάλληλο για τις ανάγκες τους.
Η Δέσποινα Παπαδοπούλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
