Η αποτίμηση για την κατάσταση της εγκληματικότητας γέμισε χαμόγελα τον αρμόδιο υπουργό Προστασίας του Πολίτη πριν από μερικές μέρες. Δικαίως; Δεν θα το έλεγα. Διότι είναι πασίγνωστο εδώ και πάρα πολλά χρόνια ότι τα επίσημα στοιχεία της εγκληματικότητας έχουν πολλά κενά εάν θελήσει κάποιος να φύγει από τη λαγνεία των αριθμών και να αρχίσει τις ερωτήσεις π.χ. του τύπου τι εννοείτε με τον όρο δείκτες και γιατί αυτοί οι δείκτες και όχι άλλοι κ.λπ.
Η γενική εικόνα που προέβαλε πάντως το αρμόδιο υπουργείο ήταν αυτή της μείωσης της εγκληματικότητας και ειδικότερα της εγκληματικότητας του δρόμου. Πράγματι, θα ήταν «τρελό» κάποιος να προσπαθεί να διαρρήξει ένα σπίτι ενώ οι ένοικοι είναι μέσα ή να ψάχνει για καμιά τσάντα να αρπάξει σε δρόμους όπου δεν κυκλοφορεί κανείς. Αναμενόμενο λοιπόν ότι μειώθηκε η εγκληματικότητα, αλλά όχι όλη, μόνον αυτή του δρόμου. Είναι όμως έστω έτσι;
Η ανακοίνωση της 3ης.1.2023 για την εγκληματικότητα διέπεται από μια πρωτοτυπία, για την όποια δεν είναι βέβαιο ότι κάποιος μπορεί να είναι υπερήφανος: συγκρίνονται στοιχεία του 2022 για κλοπές και διαρρήξεις αλλά και σε άλλα εγκλήματα (εντυπωσιακό ότι πρόλαβε η ΕΛ.ΑΣ. και έκανε λογικό και στατιστικό έλεγχο στα στοιχεία του 2022 που μόλις έληξε! Δεν έχει ξαναγίνει!). Συγκρίνονται λοιπόν τιμές εγκλημάτων του 2022 με τον μέσο όρο των στοιχείων για διαπραχθέντα εγκλήματα της περιόδου 2015-2019. Δηλαδή; Συγκρίνονται απόλυτες τιμές ενός έτους με τους μέσους όρους για στοιχεία εγκληματικότητας μιας τετραετίας (!). Πραγματικά δημιουργούνται πολλά ερωτήματα για τη θεώρηση αυτή. Αλλά εκεί που δημιουργούνται επιπλέον ερωτήματα είναι οι ανθρωποκτονίες: Η ανθρωποκτονία είναι έγκλημα που έχει το χαμηλότερο ποσοστό σκοτεινού αριθμού και κατά κανόνα μεγάλο ποσοστό εξιχνίασης, λόγω του είδους του εγκλήματος αυτού. Το 2022 διαπράχθηκαν 79 ανθρωποκτονίες, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., και εξιχνιάστηκε το 88,6% των διαπραχθέντων φόνων. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό δεν αντανακλά την πραγματικότητα από την άποψη της εκτίμησης της κατάστασης της εγκληματικότητας: να θυμίσω ότι το 2022 διαπράχθηκαν πάνω από 16 ανθρωποκτονίες γυναικών υπό αδιανόητες συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το καταληκτικό στάδιο μια διαπροσωπικής σχέσης πολλαπλών θυματοποιήσεων της γυναίκας. Να θυμίσω επίσης ότι το 2021 διαπράχθηκαν 17 γυναικοκτονίες και συνολικά φαίνεται να έχουμε μια έξαρση της διαπροσωπικής-ενδοοικογενιεακής βίας που δεν δικαιολογεί την αντιστάθμισή της από ενδεχόμενες μειώσεις σε άλλες κατηγορίες εγκλημάτων (π.χ. σε εγκλήματα του δρόμου). Επιπλέον, σε ό,τι αφορά τις ανθρωποκτονίες είναι αξιομνημόνευτα τα λεγόμενα συμβόλαια θανάτου, που έχουν αυξηθεί την τελευταία δεκαετία. Σύμφωνα με ρεπορτάζ αξιόπιστης εφημερίδας, την τελευταία εξαετία έχουν διαπραχθεί 25 διατεταγμένες ανθρωποκτονίες-συμβόλαια (έως τον Οκτώβριο του 2022), ενώ έχουν εξιχνιαστεί μόλις δύο. Κατόπιν τούτων, είναι μάλλον λογικό να υποθέσει κάποιος ότι οι ανακοινώσεις του υπ. Προ.Πο., παρά το γεγονός ότι αναφέρουν, υποθέτουμε, πραγματικά στοιχεία, εν τούτοις δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα: διότι σε κάθε μείωση της εγκληματικότητας του δρόμου πρέπει να εξετάζεται εάν έχουν αυξηθεί άλλα εγκλήματα και αν υπάρχουν ποιοτικές μεταβολές στο σύνολο της εγκληματικότητας για την οποία το υπ. Προ.Πο. δεν λέει κουβέντα.
Αντίθετα φαίνεται ότι η εγκληματικότητα τελευταία χαρακτηρίζεται από φαινόμενα ενδοταξικής ή ενδοομαδικής βίας, όπως γυναικοκτονίες και εγκλήματα με δράστες και θύματα ανηλίκους όπως και από κλιμάκωση εγκλημάτων με μεγάλο οικονομικά αντικείμενο. Εγκλήματα των ισχυρών, όπως λέγονται. Γι’ αυτό και κάθε εκτίμηση της εγκληματικότητας μέσα από ευφυολογήματα δεν συμβάλλει στην εμπέδωση του αισθήματος ασφάλειας των πολιτών, αλλά έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα: και η ευθύνη γι’ αυτό δεν αφορά τους δράστες εγκλημάτων αλλά τους διώκτες τους.
Η Σοφία Βιδάλη είναι καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
