Τα ηθικά διλήμματα, η αμφιβολία, το υπαρξιακό άγχος, η αναζήτηση –συχνά μάταια– της ελπίδας επανέρχονται και σε αυτό το μυθιστόρημα του Γκριν, όπου παρατηρούμε τους ήρωες να παλινδρομούν ανάμεσα στην πίστη, την περίσκεψη και την απιστία.
Ο Γκράχαμ Γκριν (Berkhamsted 1904-Ελβετία 1991) είναι ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους συγγραφείς του 20ού αι. Μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, ο Γκριν δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο, μια ποιητική συλλογή, το 1925. Το 1926 ασπάστηκε τον καθολικισμό και άρχισε να εργάζεται στους Times από όπου θα παραιτηθεί το 1929 με τη δημοσίευση του πρώτου του μυθιστορήματος (The Man Within), για να αφιερωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή. Υπηρέτησε ως πράκτορας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Σιέρα Λεόνε, μια θητεία την επίδραση της οποίας εντοπίζουμε σε πολλά από τα μυθιστορήματά του.
To Καμένο χαρτί (τίτλος πρωτότυπου: A burnt-out case) γράφτηκε το 1960 και η υπόθεσή του διαδραματίζεται σε ένα λεπροκομείο καθολικού μοναστηριού στο επινοημένο Λικ του Βελγικού Κονγκό, τη δεκαετία του ’60. Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο Κερί, ένας διάσημος αρχιτέκτονας, καθολικός στο θρήσκευμα, με φήμη γητευτή των γυναικών, ο οποίος αποσύρεται στην αποκομμένη αυτή πλευρά του πλανήτη, «σ’ αυτήν την ήπειρο της δυστυχίας και της ζέστης», έχοντας «τελειώσει με όλα» όσα συνθέτουν το φανταχτερό παρελθόν του.
Στο λεπροκομείο θα συναντήσει τον άθεο γιατρό Κολέν, τον καλοκάγαθο ηγούμενο, καλόγηρους, καλογριές, λεπρούς, ανθρώπους βασανισμένους από τη σκληρότητα της αρρώστιας και της ανέχειας, αλλά και την «αριστοκρατία» των colon. Ο αναγνώστης ακολουθεί τον Κερί, άγνωστο μεταξύ αγνώστων, στην περιπλάνησή του στον έσω και έξω ανοίκειο κόσμο της λέπρας και του καθωσπρεπισμού μέχρι το απρόσμενο και βίαιο τέλος του.
Ο Γκριν αφιερώνει το ιδιαίτερο αυτό βιβλίο στον γιατρό Michel Lechat (1928-2014), Βέλγο επιδημιολόγο, ο οποίος το 1959 για αρκετές εβδομάδες φιλοξένησε τον συγγραφέα στο λεπροκομείο της Γιόντα, όπου υπηρετούσε από το 1953. Οπως αναφέρει ο Michel Lechat, ο Γκριν επικοινώνησε μαζί του, μέσω μιας κοινής φίλης τους από τις Βρυξέλλες, γράφοντας πως θα επιθυμούσε για τον σκοπό της συγγραφής ενός βιβλίου να περάσει κάποιες εβδομάδες σε νοσοκομείο τύπου Σβάιτσερ στην Αφρική, το οποίο να διοικείται από θρησκευτική αρχή.
Ο Lechat είχε σοβαρούς ενδοιασμούς για τη φιλοξενία αυτή, οι οποίοι κάμφθηκαν από τη διαβεβαίωση του Γκριν, όπως τη διατύπωσε στη μεταξύ τους αλληλογραφία, πως το πραγματικό θέμα του βιβλίου δεν είναι η επιφανειακή αποτύπωση της ζωής στο λεπροκομείο, δηλαδή η συγγραφή ενός roman à clef, αλλά η απόδοση δραματικής έκφρασης σε θεολογικά και ψυχολογικά ερωτήματα που ταλανίζουν τον Ανθρωπο.
Το μυθιστόρημα μεταφέρει τον αναγνώστη από τις πρώτες κιόλας αράδες του σε ένα δάσος γεμάτο υγρασία, μυρωδιές, οδύνη, όπου όλοι, ιθαγενείς και μη, αναζητούν το «πεντελέ» τους, τον δικό τους τόπο και χρόνο γαλήνης και ευτυχίας, μακριά από τις περιπλοκές της πολιτικής, της θρησκείας, των κοινωνικών καταναγκασμών και συμβάσεων. Τα ηθικά διλήμματα, η αμφιβολία, το υπαρξιακό άγχος, η αναζήτηση –συχνά μάταια– της ελπίδας επανέρχονται και σε αυτό το μυθιστόρημα του Γκριν, όπου παρατηρούμε τους ήρωες να παλινδρομούν ανάμεσα στην πίστη, την περίσκεψη και την απιστία. Ο καθολικισμός του Γκριν ταλαντεύεται ανάμεσα στην αποδοχή και την άρνηση, στη «βλάσφημη» στάση του αστυνόμου Χένρι Σκόμπι στο Η καρδιά των πραγμάτων (μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Πόλις, 2017) και την ανακάλυψη από τη Σάρα της απόλυτης αγάπης κοντά στον Θεό, παρά τον τραγικό θάνατο του συζύγου της (The end of the Affair, 1951). Στο Καμένο χαρτί οι άθεοι είναι οι πλέον συμπαθητικές μορφές, με χαρακτήρα ακέραιο και αφοπλιστική ειλικρίνεια, όπως ακριβώς ο γιατρός Κολέν, σε αντίθεση με τους ορθόδοξα πιστούς, θεοφοβούμενους colon που τους διακρίνει η υποκρισία, η εγωπάθεια και η κενολογία. Για τον ήρωα του Γκριν, τον Κερί, δεν μπορούν όλα να μπουν στο καλάθι της πίστης, μια και «η ευγένεια δεν είναι χριστιανική, η αυτοθυσία δεν είναι χριστιανική, η φιλανθρωπία δεν είναι, η μεταμέλεια δεν είναι». (σ. 110)
Στο μυθιστόρημα, την απόλαυση του οποίου χρωστάμε στην εξαιρετική και γλαφυρή μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, ο Γκριν με αφηγηματική δεξιοτεχνία μάς φέρνει αντιμέτωπους με οδυνηρές αμφιβολίες, διλήμματα και αρρώστιες του σώματος και της ψυχής, που έρχονται πάντα, αρκεί να τις ζητήσεις.
Δέσποινα Παπαστάθη
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις
