Ο εθνικισμός έχει δύο μορφές, την απλή και την αντεστραμμένη. Στην απλή μορφή του, αποτελεί υπερτίμηση του οικείου έθνους. Το δικό μου έθνος, φυλή, χωριό είναι το καλύτερο έθνος, η ανώτερη φυλή, το πιο ευλογημένο χωριό. Άλλα έθνη, άλλες φυλές έχουν να επιδείξουν επιτεύγματα, άλλα χωριά γεννούν έξυπνα και υγιή παιδιά. Όμως, για κακή τους τύχη, δεν φτάνουν στο μεγαλείο του έθνους μου, της φυλής μου, του χωριού μου. Το μέρος όπου γεννήθηκα είναι, κατά διαβολική σύμπτωση, ο ομφαλός του κόσμου.
Αυτός ο εθνικισμός είναι κάτι συνηθισμένο. Καταγράφεται με τον πιο αφελή τρόπο στο στρατιωτικό βιβλιάριο. Διαβάζω: «Ανήκεις στην εφεδρεία του ενδοξότερου στρατού του κόσμου». Αυτή η θέση προφανώς δεν αποτελεί αντικειμενικό πόρισμα συγκριτικής μελέτης. Το ότι αγαπώ το παιδί μου δεν το καθιστά εξυπνότερο από τα άλλα, το ότι αγαπώ τη χώρα μου δεν την καθιστά ανώτερη των άλλων, έτσι και το ότι ανήκω στον ελληνικό στρατό δεν τον καθιστά ενδοξότερο όλων.
Κάποτε όμως αντικαθιστώ την αυτοϋπερτίμηση με την αυτοϋποτίμηση. Το έθνος μου τώρα είναι το πιο διεφθαρμένο, η φυλή μου η πιο παρηκμασμένη, το χωριό μου το χειρότερο μέρος στον κόσμο. Ας σημειώσουμε πως ο αντεστραμμένος εθνικισμός είναι εξίσου συνηθισμένος με τον απλό. Την πιο αφελή εκδοχή του τη βρίσκουμε στην εξής φράση, που ανήκει οργανικά στην νεοελληνική ιδεολογία: «Στο εξωτερικό δεν γίνονται τέτοια πράγματα». Ούτε αυτή η θέση αποτελεί βέβαια αντικειμενικό πόρισμα συγκριτικής μελέτης.
Αλλά δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο μορφές εθνικισμού είναι εξίσου διαδεδομένες. Από τον απλό μεταπίπτουμε στον αντεστραμμένο, όποτε οι υπερβολικές προσδοκίες του αποδεικνύονται ανεδαφικές. Εξίσου εύκολα επανερχόμαστε όμως στον πρώτο, γιατί οι δύο στηρίζονται σε μια κοινή παραδοχή, σε μια κοινή πλάνη. Εκ πρώτης όψεως, βέβαια, η αντιστροφή του εθνικισμού δεν μοιάζει με εθνικισμό. Ενώ ο εθνικισμός υπό την απλή μορφή του οδηγεί σε ανηθικότητες, όπως πρόσφατα στον αποκλεισμό των προσφυγόπουλων από τα σχολεία, ο αντεστραμμένος δεν οδηγεί σε τέτοιες συμπεριφορές. Θεωρητικά θα έπρεπε να επιζητεί τη συναναστροφή των παιδιών μας με τα εξ ορισμού ανώτερα ξένα. Στην πράξη πάντως δεν την αρνείται.
Παραμένει όμως εθνικισμός διότι διατηρεί την ίδια δομή σκέψης, παρά την αντιστροφή των προσήμων. Από τη μια εμείς, από την άλλη όλοι οι άλλοι. Δεν έχει σημασία αν οι βάρβαροι είναι όλοι κατώτεροι ή ανώτεροί μας, αλλά ότι ο κόσμος διαιρείται σε Έλληνες και βαρβάρους. Στις δύο περιπτώσεις δεν είμαστε ένας λαός όπως οι άλλοι. Είμαστε μια εξαίρεση στον κανόνα.
Αυτοί οι δύο εθνικισμοί, διάχυτοι στην ελληνική ιδεολογία, συνυπάρχουν συνήθως στο ίδιο άτομο. Όμως δεν κάνουν αισθητή την παρουσία τους με τον ίδιο τρόπο σε όλο το πολιτικό φάσμα. Ο απλός εθνικισμός κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία του στο δεξιό άκρο του, ο αντεστραμμένος ευδοκιμεί στο Κέντρο. Αυτό συνιστά όμως πρόβλημα. Είναι λυπηρό ένας χώρος που ορθώς έχει αναδείξει την αρνητική σημασία τού εθνικισμού να πέφτει έτσι θύμα του.
Ένας επιφανής θεωρητικός τού Κέντρου, ο Στέλιος Ράμφος, άλλοτε υποστήριζε πως είμαστε οι προνομιακοί κληρονόμοι μιας παράδοσης που διατηρεί ζωντανή την έννοια της κοινότητας. Ήταν ηγετική φυσιογνωμία των λεγόμενων «νεορθόδοξων». Τώρα άλλαξε θέση. Υποστηρίζει πως υστερούμε σε σχέση με άλλους λαούς, γιατί είμαστε δέσμιοι μιας παράδοσης που αγνοεί την αυταξία του ατόμου. Υπάρχει όμως κάτι κοινό στις δύο αυτές, διαμετρικά αντίθετες θέσεις. Η αυτοϋπερτίμηση μετέπεσε σε αυτοϋποτίμηση, στις δύο περιπτώσεις, όμως, εμείς δεν είμαστε σαν τους άλλους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτός ο αντεστραμμένος εθνικισμός, καθώς μοιράζεται με τον εθνικισμό την αδυναμία να προβεί σε νηφάλια κρίση της πραγματικότητας, προσφεύγει σε παρόμοιου τύπου «εξηγήσεις». Ο κ. Ράμφος αποδίδει την πολιτική της κυβέρνησης στον «ελλειμματικό ανδρισμό» της (“Καθημερινή”, 29.2.16). Μια ανάλυση που προθύμως συνυπογράφουν πολλοί ακροδεξιοί.
Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Πηγή: Η Αυγή
