Σ’ ένα τετράδιο στο οποίο κρατά σημειώσεις, η Ελένη Κωστοπούλου έχει κρατήσει δύο φράσεις από την «Ετυμηγορία», το εμβληματικό μυθιστόρημα του Τζον Γκρίσαμ, μετρ του δικαστικού θρίλερ, για ένα ρατσιστικό έγκλημα στον αμερικανικό Νότο, την εξέγερση που προκάλεσε και την απόδοση δικαιοσύνης. «Οι αποφάσεις των δικαστηρίων έχουν σκοπό να επιβάλουν ξανά τους κοινωνικούς κανόνες και τις αξίες και συγχρόνως να εμποδίσουν τη συμπεριφορά που αντίκειται σ’ αυτούς τους κανόνες και τις αξίες», η μία. Και η άλλη: «Κανείς δολοφονημένος δεν ανασταίνεται, ούτε επειδή διαδηλώσαμε ούτε επειδή κερδίσαμε ή χάσαμε μια δίκη. Όλοι όμως οι μελλοντικοί φόνοι που περιμένουν να διαπραχθούν, εξαρτώνται απολύτως απ’ το εάν αντιδράσαμε και αν αντιδράσαμε όπως και όσο έπρεπε στους προηγούμενους».
Η μητέρα του Ζακ Κωστόπουλου εργάζεται διδάσκοντας σε φροντιστήριο αγγλικών στην Ιτέα, όπου επέστρεψε μαζί με τον σύζυγό της εσπευσμένα από τη Νέα Υόρκη, μετά τον βάναυσο θάνατο του γιου της από λιντσάρισμα στις 21 Σεπτεμβρίου 2018, το μεσημέρι, στο κέντρο της Αθήνας. Τρία χρόνια μετά, στο Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο της Αθήνας, δικάζονται οι δύο δράστες του λιντσαρίσματος και τέσσερις αστυνομικοί που χειροπέδησαν βίαια τον αιμόφυρτο ακτιβιστή, λίγα λεπτά πριν πεθάνει.
Η «Εφ.Συν.» συνάντησε την κ. Κωστοπούλου στην Ιτέα, για μια εκ βαθέων συνέντευξη για τη σημασία της ετυμηγορίας του δικαστηρίου και την απόδοση δικαιοσύνης, για την προκλητική προσπάθεια των κατηγορουμένων να μετατρέψουν το θύμα σε κατηγορούμενο, για το μίσος προς το διαφορετικό, την έλλειψη μεταμέλειας και τη συγχώρεση, όπως και για τον περίεργο ρόλο μιας αστυνομίας που προστατεύει τους δράστες και στοχοποιεί το θύμα.
● Όπως κατέθεσαν αυτόπτες μάρτυρες στο δικαστήριο, υπήρχαν άνθρωποι που φώναζαν στους δράστες να σταματήσουν και προσπάθησαν να τους εμποδίσουν, όμως αυτοί συνέχισαν απτόητοι. Πιστεύετε ότι είχαν την πρόθεση να σκοτώσουν;
Ακούσαμε πράγματι από αυτόπτες μάρτυρες με τι δύναμη, θυμό και μίσος συνέχιζαν να χτυπάνε για ένα ολόκληρο λεπτό, ενώ τους φώναζαν ότι θα τον σκοτώσουν. Είμαι σίγουρη ότι και οι ίδιοι καταλάβαιναν πως αυτό που έκαναν, θα επέφερε τον θάνατο. Δε χτυπούσαν στα χέρια ή στα πόδια, αλλά στο πιο ζωτικό όργανο, στο κεφάλι, επανειλημμένα, χωρίς να κόβουν την ορμή τους. Κανείς νοήμων άνθρωπος δεν μπορεί να χτυπά έναν άνθρωπο στο κεφάλι με τέτοια ορμή και να θεωρεί ότι απλά θα τον τραυματίσει. Αυτά τα χτυπήματα δεν είχαν σκοπό να εμποδίσουν έναν τάχα επικίνδυνο άνθρωπο, ούτε να προστατέψουν τη ζωή τους και την περιουσία τους. Ήθελαν να συμβεί αυτό που συνέβη. Υπάρχει κάτι στην προσωπικότητά τους που ικανοποιείται και τους κάνει να θεωρούν ότι έκαναν κάτι αποδεκτό, που δεν θα έχει συνέπειες. Το γεγονός ότι χάθηκε μια ανθρώπινη ζωή από τα ίδια τους τα χέρια δεν τους αγγίζει, δεν τους προκαλεί κάποιο ανθρώπινο συναίσθημα.
● Σας έχουν ζητήσει συγγνώμη, έχουν δείξει ότι το έχουν μετανιώσει;
Όχι, και αυτό δείχνει ότι ήταν αποφασισμένοι, ότι ο θάνατος του Ζαχαρία δεν ήταν τυχαίο αποτέλεσμα. Μπορούσαν να ζητήσουν συγγνώμη στο δικαστήριο, μέσω τρίτων, μέσω των δικηγόρων τους, υπήρχαν πολλοί τρόποι. Δεν έχουμε ακούσει από τα χείλη τους ούτε μία συγγνώμη, δεν έχουμε δει τα μάτια τους να σκοτεινιάζουν. Αν έβλεπα μια μεγάλη και ειλικρινή μεταμέλεια, αν έβλεπα ότι αναγνωρίζουν το λάθος τους, η καρδιά μου θα έκλαιγε και γι’ αυτούς. Θα έφτανα σε αυτό το σημείο, γιατί θέλω να λέγομαι άνθρωπος και πιστεύω ότι η συγχώρεση είναι στη φύση του ανθρώπου. Βλέπω όμως το αντίθετο. Βλέπω την έπαρση και την περηφάνια επειδή σκότωσαν έναν άνθρωπο. Έχουμε δει χαμόγελα και γέλια, όταν γίνεται αναφορά στον θάνατο του παιδιού μας και στα ευρήματα της ιατροδικαστικής έκθεσης, έχουμε δει ειρωνεία και χλευασμό. Το δείχνει ο τρόπος που περνούν από δίπλα μας όταν βγαίνουμε από την αίθουσα, χωρίς να αισθάνονται την ανάγκη να κρατήσουν μια απόσταση, αντιθέτως, σαν να επιδιώκουν να μας προκαλέσουν. Σαν να μην έχουν καρδιά, συναίσθημα. Μόνο ένας ανάλγητος και κοινωνιοπαθής θα σκότωνε και δεν θα ένιωθε καμία τύψη, δεν θα αισθανόταν ότι έκανε κάτι κακό. Κι αυτό τους κατατάσσει στα χειρότερα και πιο επικίνδυνα πλάσματα πάνω στη Γη. Αν το κράτος και η Δικαιοσύνη δεν τους σταματήσουν, αν δεν εξαντλήσουν τα περιθώρια τιμωρίας, οι άνθρωποι αυτοί θα συνεχίσουν να κάνουν εγκλήματα και να καλύπτουν τις πράξεις τους με όποιον τρόπο μπορούν. Είναι καιρός να αντιληφθεί το δικαστήριο ότι δεν πρόκειται για θανατηφόρα βλάβη και να μετατρέψει την κατηγορία σε ανθρωποκτονία από πρόθεση.
● Αρκετές φορές αντιδράσατε βγαίνοντας από την αίθουσα, ενώ ζητήσατε με επιστολή προς την έδρα να σας προστατέψει από τις προσβολές και τους απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς της υπεράσπισης. Τι συναισθήματα σας δημιουργεί ο τρόπος που εξελίσσεται η δίκη;
Η θλίψη είναι το κυρίαρχο συναίσθημα. Υπήρξαν στιγμές που νιώσαμε σοκ μ’ αυτά που ακούσαμε. Μας σόκαρε η αποκάλυψη ότι ο κοσμηματοπώλης μπήκε μέσα στο μαγαζί όσο ήταν μέσα ο Ζαχαρίας και μετά βγήκε και κλείδωσε την πόρτα. Μας σόκαραν οι βρισιές που ακούστηκαν από τους αστυνομικούς για τον Ζαχαρία αμέσως μετά, ενώ υποτίθεται ότι δεν είχαν ιδέα με ποιον είχαν να κάνουν. Μας συγκλόνισαν οι αυτόπτες μάρτυρες που κατέθεσαν ότι ένιωσαν τέτοια φρίκη, που χρειάστηκε να κάνουν θεραπεία πολύ καιρό για να συνέλθουν. Νιώσαμε επίσης αγανάκτηση και οργή για τα ψέματα που ειπώθηκαν για να καλύψουν τις ενέργειες των υπαιτίων και για τον τρόπο που αντιμετωπίζεται ο Ζαχαρίας, σαν να ήταν κατηγορούμενος και όχι το θύμα. Εισπράττουμε μια συνεχή απαξίωση της ζωής του παιδιού μας, μια προσπάθεια να του αποδοθούν ιδιότητες, ενέργειες και χαρακτηρισμοί που έχουν καταρριφθεί ήδη από το βούλευμα. Έφτασαν στο σημείο να πουν ότι ο Ζαχαρίας, αν δεν ήταν νεκρός, θα ήταν κατηγορούμενος. Το λιντσάρισμα του παιδιού μας συνεχίζεται στη δικαστική αίθουσα. Κάνουν πως ξεχνούν ότι μιλάνε για έναν άνθρωπο που δεν ζει και για μια οικογένεια που έχασε ένα μέλος της μ’ αυτόν τον φρικτό τρόπο και βρίσκεται στο δικαστήριο ανίσχυρη απέναντι στην εξουσία και στους μηχανισμούς της αστυνομίας. Ένας συνήγορος είπε ότι και για τους κατηγορουμένους γράφονται πολύ άσχημα πράγματα. Όμως, δεν τα γράψαμε εμείς. Έχουμε αντιμετωπίσει με αξιοπρέπεια και σεβασμό το γεγονός ότι υπερασπίζονται τους πελάτες τους. Θα θέλαμε να δείχνουν και αυτοί σεβασμό στο γεγονός ότι είμαστε εκεί και ακούμε. Να μείνουν στην υπεράσπιση, χωρίς να χρησιμοποιούν μεθόδους που πονάνε και εξοργίζουν.
● Οι αστυνομικοί υιοθέτησαν από την πρώτη στιγμή αυτό που τους είπαν οι δράστες, ότι ο Ζακ αυτοτραυματίστηκε βγαίνοντας από τη βιτρίνα, και επιμένουν και σήμερα να παίρνουν το μέρος τους. Μπορεί να είναι αυτός ο ρόλος της αστυνομίας σε ένα κράτος δικαίου;
Η αστυνομία, όπως σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες κατηγορείται, προσπαθεί να καλύψει τον εαυτό της και κατ’ επέκταση, σ’ αυτή την υπόθεση, και τους άλλους δύο κατηγορουμένους. Υπάρχει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο και ο λόγος είναι, κατά τη γνώμη μου, ότι δεν υπάρχει πραγματική τιμωρία. Όμως η αστυνομία δεν κερδίζει όταν καλύπτει τα λάθη των μελών της, αλλά όταν τα αναδεικνύει, ώστε να βελτιώνεται και να εμπνέει αίσθημα εμπιστοσύνης. Θα μπορούσα να δεχτώ ότι παρασύρθηκαν, ότι είχαν λάθος πληροφορίες, ότι δεν είχαν την απαιτούμενη ψυχραιμία και εκπαίδευση, ότι ήταν ένα πρωτόγνωρο περιστατικό, αλλά τότε θα έπρεπε να παραδεχτούν τα εγκληματικά λάθη τους, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να δεχτούν την τιμωρία, όπως κάθε άνθρωπος. Στο βίντεο και στις καταθέσεις των μαρτύρων έχουν αποτυπωθεί οι κλοτσιές, η χρήση κλομπ, το γεγονός ότι έσερναν από τα πόδια τον Ζαχαρία με το κεφάλι πάνω στα γυαλιά. Όχι μόνο δεν τον προστάτεψαν, αλλά πέθανε στα δικά τους χέρια. Αντιθέτως, προστάτεψαν τους δράστες και συνεχίζουν να τους προστατεύουν. Δεν εξέτασαν τίποτα, δεν βρήκαν μάρτυρες, άφησαν να φύγει ο χρόνος και να χαθούν πολύτιμα στοιχεία, απέρριπταν τα αιτήματά μας να διερευνήσουν την υπόθεση, δεν έψαξαν τι οδήγησε τον Ζαχαρία μέσα στο μαγαζί, γιατί του φέρθηκαν μ’ αυτόν τον τρόπο οι δύο κατηγορούμενοι πολίτες, τι άνθρωποι είναι, τι κρύβεται πίσω από το μίσος τους. Είπαν ότι «αυτή είναι η πρακτική». Δεν είναι πρακτική της αστυνομίας να βρίσκει στοιχεία, να αναζητήσει υλικό από τις βιντεοκάμερες, να κάνει άρση του απορρήτου των επικοινωνιών των κατηγορουμένων; Την πρακτική την επικαλούνται μόνο όταν τους βολεύει; Αντί να παραδεχτούν τα λάθη τους, αγκιστρώνονται στις καρέκλες τους για να μη χάσουν τα προνόμιά τους και πετούν λάσπη προς το θύμα για να βγουν αυτοί καθαροί.
● Η υπεράσπιση των αστυνομικών επιδεικνύει στο δικαστήριο ένα κομμάτι γυαλί σαν επικίνδυνο όπλο και εκτοξεύει διαφορετικές κατηγορίες και στοιχεία κατά του Ζακ, που δεν υπάρχουν στο βούλευμα και πάντως έχουν καταρριφθεί. Πώς αντιμετωπίζετε αυτή την αγωνιώδη προσπάθεια να παρουσιαστεί ο Ζακ σαν αδίστακτος και επικίνδυνος παραβατικός;
Η συγκεκριμένη ενέργεια με εξόργισε πάρα πολύ, έδειξε πόσο προκλητικοί είναι. Αφού κατάφεραν να εξοργίσουν με τη στάση τους τους ιατροδικαστές της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών, έφεραν ένα αντίγραφο γυαλιού για να δημιουργήσουν εντυπώσεις. Εμείς τι έπρεπε να κάνουμε; Να φέρουμε τα παπούτσια των κατηγορουμένων που σκότωσαν το παιδί μας; Ο Ζαχαρίας δεν επιτέθηκε σε κανέναν ούτε εκείνη την ύστατη στιγμή. Ήταν μια ενστικτώδης προσπάθεια να σηκωθεί και να φύγει για να γλιτώσει από την επίθεση που είχε δεχτεί. Οι κατηγορούμενοι χρησιμοποιούν οτιδήποτε για να δικαιολογήσουν την πράξη τους. Όμως, όσοι γνώριζαν τον Ζαχαρία, δεν πίστεψαν ποτέ αυτά που ειπώθηκαν. Ο Ζαχαρίας είχε ανθρωπιά, αλληλεγγύη, συμπαραστεκόταν εθελοντικά στους αδύναμους, έγραφε και καυτηρίαζε τα κακώς κείμενα της κοινωνίας μας, ήθελε να ζει σε έναν κόσμο ελεύθερο και ανεκτικό, που περιλαμβάνει όλους τους ανθρώπους. Δυστυχώς, αυτά τα χαρακτηριστικά δεν άρεσαν σε κάποιους και βρήκαν την αφορμή να απαλλαγούν απ’ αυτόν. Όμως τα γραπτά του, τα λόγια του, οι πράξεις του εξακολουθούν να έχουν απήχηση σε πολύ κόσμο. Έστω και από κει που είναι τώρα, βοηθάει με τον τρόπο του να γίνουμε πιο ανοιχτοί στη διαφορετικότητα και να εξαλειφθεί η βαρβαρότητα.
● Έχει αναπτυχθεί ένα δυναμικό κοινωνικό κίνημα που απαιτεί δικαιοσύνη. Γίνονται διαδηλώσεις, το πρόσωπό του το βρίσκει κανείς σε γκράφιτι και σε γιγαντοοθόνες της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, έχουν γραφτεί τραγούδια, στίχοι και συνθήματα, έχουν κάνει εκστρατεία περισσότεροι από 70 καλλιτέχνες της πρώτης γραμμής από διαφορετικές γενιές. Είναι για σας μια δικαίωση;
Είναι αυτό που μου δίνει ελπίδα και αισιοδοξία ότι δεν έχουν χαθεί όλα, όχι μόνο ως μητέρας του Ζαχαρία, αλλά ως μέλους της κοινωνίας. Συνειδητοποιούμε ότι υπάρχει μια μεγάλη μερίδα κόσμου που είναι ευαισθητοποιημένη, που έχει ανθρωπιά, που παίρνει το μέρος των θυμάτων, χωρίς ανταλλάγματα, επειδή έτσι τους λένε η καρδιά τους και η ψυχή τους, επειδή θέλουν να μη χαθεί η ανθρωπιά και να μην υπερισχύσει η πλευρά του κακού, ή ίσως επειδή βάζουν τον εαυτό τους στη θέση του Ζαχαρία και καταλαβαίνουν ότι θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα, στους ίδιους, στα παιδιά τους και στα εγγόνια τους. Χρωστάμε τεράστια ευγνωμοσύνη σε όλους αυτούς τους ανθρώπους. Ξέρουμε ότι είναι δίπλα μας γράφοντας τραγούδια, με την παρουσία τους έξω από το δικαστήριο, με την οικονομική τους στήριξη, με τα καλά τους λόγια, με ένα τους βλέμμα, με ένα νεύμα. Νομίζω ότι αυτό το κύμα θα συνεχίσει να στηρίζει και άλλους ανθρώπους. Είναι παρήγορο για όλη την ανθρωπότητα, είναι ο λόγος που αξίζει να ζει κανείς.
● Ο Ζακ είχε δεχτεί και παλιότερα ομοφοβικές επιθέσεις και μπούλινγκ λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού του, των χαρακτηριστικών φύλου, της οροθετικότητας. Ως μητέρα και εκπαιδευτικός τι θα θέλατε να πείτε στους άλλους γονιούς;
Να μεγαλώσουν τα παιδιά τους ανοιχτόμυαλα, να τα αποδέχονται και να τα μάθουν να σέβονται τα άλλα παιδιά, να κοιτάνε την καρδιά και το βάθος που έχει ένας άνθρωπος και όχι την εξωτερική του εμφάνιση. Να κοιτάνε τον χαρακτήρα, τους τρόπους και το τι δίνει αυτός ο άνθρωπος στους συνανθρώπους του. Αν αυτό επιτευχθεί, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς που παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο, ίσως μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία που ο καθένας να έχει τη θέση του και δεν περιθωριοποιείται ούτε παραγκωνίζεται, γιατί κάθε άνθρωπος έχει να προσφέρει κάτι στην κοινωνία.
● Τι σημαίνει για σας δικαιοσύνη στην υπόθεση του Ζακ;
Όταν σου στερούν έναν άνθρωπο, η ζωή σου από κει και πέρα είναι μαύρη. Δεν μπορείς να γιορτάσεις, δεν μπορείς να γελάσεις, να χαρείς. Και 100 χρόνια φυλακή να πάνε, αυτό δεν αλλάζει: ο Ζαχαρίας δεν θα είναι εδώ. Ένα από τα παιδιά που φέραμε στον κόσμο, μάς το πήραν πριν την ώρα του. Ήταν ένας άνθρωπος που πρόσφερε, που πάσχιζε, που έτρεχε, που έβαλε τον εαυτό του μπροστά, που αποκάλυψε τον εαυτό του και εκτέθηκε σε όλο τον κόσμο. Λείπει από την οικογένειά του, αλλά λείπει και από πολύ άλλο κόσμο. Η Δικαιοσύνη πρέπει να κάνει το καθήκον της αντικειμενικά, όπως κάνει πάντα, να δώσει ιδιαίτερη έμφαση σ’ αυτό το φρικαλέο έγκλημα, να προσπαθήσει να βρει τον πραγματικό λόγο γιατί αυτοί οι άνθρωποι φέρθηκαν με τόση μανία και μίσος και με τη δίκαιη απόφαση που θα βγάλει, να αποτρέψει παρόμοια εγκλήματα και να προστατέψει κάθε αδύναμο και διαφορετικό άνθρωπο, κάθε άνθρωπο που υπόκειται σε ακραία βία. Εάν δεν γίνει αυτό, θα δοθεί το μήνυμα πως είναι απροστάτευτος κάθε άνθρωπος που δεν έχει εξουσία και τελικά αυτό θα γίνει μπούμερανγκ εναντίον όλης της κοινωνίας, που θα συνεχίσει την κατηφόρα της, όταν θα κινδυνεύουμε όλοι να πέσουμε θύμα κάθε εγκληματία, αν δεν πληρούμε τις προδιαγραφές που έχει στο μυαλό του.
Δημήτρης Αγγελίδης
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
