Μπορεί η καθαρή ενέργεια να θίξει ζητήματα συμπερίληψης, δικαιοσύνης, μετακίνησης πληθυσμών και δημοκρατίας; Μπορεί η στροφή μακριά από τον λιγνίτη να λύσει το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας; Μπορεί η πράσινη μετάβαση να φέρει κοινωνικό μετασχηματισμό; Μπορούμε εμείς να παίξουμε ενεργό ρόλο σε όλα αυτά; Αν ναι, τι ακριβώς θα μπορούσαμε να κάνουμε για να ξεφύγουμε από την κλιματική κρίση και να δημιουργήσουμε καινούργια, βιώσιμα μοντέλα τρόπου ζωής και συμβίωσης στον πλανήτη Γη;
Τι είναι όμως μια ενεργειακή κοινότητα; Οι ενεργειακές κοινότητες (ΕΚΟΙΝ) είναι τοπικοί αστικοί συνεταιρισμοί, μέσω των οποίων οι πολίτες μπορούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στον τομέα της ενέργειας και να έχουν, μάλιστα, ευρεία γκάμα δραστηριοτήτων, αξιοποιώντας μόνο πηγές καθαρής ενέργειας, όπως ο ήλιος ή ο άνεμος. Έτσι, ενισχύονται όχι μόνο τα ατομικά και οικογενειακά εισοδήματα, αλλά και η τοπική επιχειρηματικότητα, η αλληλέγγυα οικονομία και η προώθηση της ενεργειακής δημοκρατίας. Μπορεί κανείς να δημιουργήσει δική του κοινότητα σε μόλις 8 βήματα ή να γίνει μέλος μιας ήδη υπάρχουσας.
Η Σοφία – Ξένη Καθαρείου, 26 χρονών, η οποία ολοκληρώνει τις σπουδές στα εφαρμοσμένα μαθηματικά και τη φυσική στο Πολυτεχνείο κι εργάζεται στο χώρο της τηλεόρασης ως βοηθός σκηνοθέτη, μπήκε στον Υπερίων γιατί έψαχνε τρόπους να κάνει τις καθημερινές της ενέργειες πιο φιλικές προς το περιβάλλον. «Όσο περισσότερα πράγματα μάθαινα για την κοινότητα, άρχισε να μου αρέσει όλο περισσότερο η ιδέα πίσω από αυτήν. Στην αρχή, ήταν απλά το γεγονός ότι θα μπορώ ό,τι καταναλώνω να προέρχεται από τον ήλιο, κι όχι από λιγνίτη ή φυσικό αέριο», δήλωσε στην Popaganda.
Πιστεύει ότι η πράσινη μετάβαση πρέπει να γίνει με όρους συμμετοχικούς. «Δεν μπορεί να γίνει με την αναπαραγωγή των ίδιων σχέσεων εξουσίας που είχαμε στο προηγούμενο σύστημα, δηλαδή ολιγαρχικές και συγκεντρωτικές σχέσεις. Με τη συμμετοχή των πολιτών, μπορεί να προκύψει πολύ μεγαλύτερος πειραματισμός και καινοτομία όσον αφορά τα διάφορα σχήματα και τις διάφορες κοινότητες».
«Χρειάζεται στήριξη για να ξεκινήσει κανείς κάτι. Υπάρχουν κι ευρύτερα οφέλη, όπως το γεγονός ότι μπορείς να δώσεις δωρεάν ρεύμα σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση, χωρίς να είναι μέλη της ενεργειακής κοινότητας. Προκύπτει έτσι κι ένας άλλος πυλώνας που είναι το κομμάτι της κοινωνικής ενεργειακής πολιτικής. Με τόσο ήλιο και ενέργεια που κυκλοφορεί και με τις τιμές να είναι πολύ χαμηλές, είναι παράλογο να μην το κάνουμε», πρόσθεσε κι ο Χρήστος έσπευσε να συμπληρώσει: «Ενεργοποιείς τον φίλο ή τη φίλη, δημιουργείς ένα δίκτυο και αρχίζει, έτσι, να γίνεται viral ένα καινούργιο μοντέλο που προτείνεις, στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν όλες, όλοι και όλα».
Η αρχή
Tώρα που νομοθετήθηκε το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, δημιουργήθηκε και πρόσφορο έδαφος για τις ενεργειακές κοινότητες στη χώρα μας. Οι διεργασίες και οι πρώτες ζυμώσεις ξεκίνησαν το 2019, μας πληροφορεί ο Δημήτρης, και μέσα στο 2020 προχωρήσαν στο κομμάτι της δεσμευτικότητας απέναντι στο ίδιο το έργο. «Πληροφοριακά, έχουμε πάνω από 1.000 ενεργειακές κοινότητες σε όλη την Ελλάδα κι έχουν υλοποιηθεί κάτι παραπάνω από 200 megawatt έργων από ενεργειακές κοινότητες. Αρκετό κομμάτι από αυτό καταλαμβάνουν μικρομεσαίες επιχειρήσεις, βέβαια εμείς θέλουμε να δώσουμε έμφαση στον μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα, δηλαδή το να μπαίνουν πολίτες μαζί με Οργανισμούς Τοπικών Αυτοδιοικήσεων και να κάνουν τέτοιου είδους έργα. Υπάρχουν δήμοι που έχουν ξεκινήσει τέτοιες πρωτοβουλίες».
Υπάρχουν δύο τύποι ενεργειακών κοινοτήτων, ανάλογα με τον τρόπο που διαθέτουν τα πλεονάσματα χρήσης. «Στην περίπτωση που είναι μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα η κοινότητα, όπως η δική μας, αν στο τέλος του έτους έχουμε 1.000 ευρώ, ένα κομμάτι θα πάει σε ένα τακτικό αποθεματικό και δεν παίρνουμε πίσω αυτά που έχουμε εισφέρει, αλλά το ποσό αυτό επανεπενδύεται για τους σκοπούς της ενεργειακής κοινότητας. Υπάρχει και ο άλλος τύπος, πιο επιχειρησιακός, όπου πολίτες που θέλουν να συμμετέχουν στην αγορά της ενέργειας, φιλοδοξούν να μπουν με καλύτερους όρους. Απλά, είναι πιο απαιτητικός αυτός ο τύπος, όσον αφορά τον αριθμό των μελών και κάποιους επιπλέον περιορισμούς», δηλώνει ο Δημήτρης.
Τα άτομα που βιώνουν τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης περισσότερο, με αποτέλεσμα να γίνονται στις πιο ακραίες περιπτώσεις, κλιματικοί πρόσφυγες, είναι όσα ανήκουν στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. «Οι πιο ευάλωτοι είναι κι αυτοί που έχουν και το μικρότερο μερίδιο για τη δημιουργία της κλιματικής κρίσης. Πρέπει να δούμε τι σημαίνει κλιματική δικαιοσύνη, τι σημαίνει καθαρή ενέργεια και τι σημαίνει συμμετοχή και συμπερίληψη. Μόνο φέρνοντας, συμπεριλαμβάνοντας δηλαδή τους πάντες σε αυτή τη διαδικασία μπορούμε να τα καταφέρουμε», συμπληρώνει.
Η Σοφία παρατηρεί ότι μεγαλώνοντας, ήλπιζε ότι η τεχνολογία θα καταφέρει να μας σώσει από την κλιματική κρίση. Τώρα, νομίζει ότι το να αλλάξουμε τρόπο σκέψης, αλλά και τη σχέση που έχουμε ο ένας με τον άλλον, καθώς και τη σχέση μας με τον πλανήτη, είναι αυτό που έχει σημασία και θα φέρει την αλλαγή. «Ακόμη κι αν όλες οι κυβερνήσεις δηλώσουν υπεύθυνα ότι πάμε σε 100% πράσινη ενέργεια, αν αυτό γίνει με τον τρόπο που δρα το καταναλωτικό μοντέλο σήμερα, και πάλι δε νομίζω ότι θα κάνουμε καλό στη γη. Πρέπει να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε τη γη σαν απύθμενο πηγάδι, όπου συνέχεια μπορούμε να παίρνουμε και να δούμε ότι είμαστε μαζί σε αυτό. Πρέπει να συμβάλλουμε κι εμείς σε αυτή τη συμβίωση. Δεν μπορούμε όλοι να μπούμε σε διαστημόπλοια και να φύγουμε στο διάστημα.» Ενώ ο Χρήστος πιστεύει ότι με τη συμμετοχή των πολιτών στην παραγωγή ΑΠΕ, αυξάνεται δραματικά και η αποδοχή τους: «Έχει καταγραφεί και στη βιβλιογραφία χωρών όπως η Δανία και η Γερμανία.»
Βάσει της νεότερης νομοθεσίας, από το 2022, οι ενεργειακές κοινότητες για να συνδέονται στο δίκτυο, θα πρέπει να περνάνε από διαγωνισμούς, μαζί με τις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες. «Προφανώς, δεν γίνεται να εξισώσεις εμάς που είμαστε πέντε φτωχά νοικοκυριά με μια μεγάλη εταιρεία και να διαγωνιστούμε για το ποιός θα μπει στο δίκτυο. Δεν στέκει», λέει ο Χρήστος.
Μέχρι πρότινος υπήρχαν κάποια προνόμια από το κράτος κι έτσι, πολλοί ιδιώτες επενδυτές έστηναν μια ενεργειακή κοινότητα στα χαρτιά. «Στην πραγματικότητα έκαναν ένα έργο που θα έκαναν ούτως ή άλλως και αποκόμιζαν τα οφέλη. Γι’ αυτό πολύς κόσμος νομίζει τώρα ότι οι ενεργειακές κοινότητες είναι ένας τρόπος να βγάλεις εύκολα λεφτά. Γίνονται όμως προσπάθειες για να διορθωθεί αυτό», συνεχίζει ο Χρήστος.
Υπάρχει η τάση να γίνονται επενδύσεις από μεγάλες εταιρείες, με όρους κερδοφορίας και αποτελεσματικότητας. «Οι κοινότητες δεν είναι εδώ για να κάνουν μόνο μικρές επενδύσεις. Δεν είναι απαραίτητο ότι θα γίνει ένα μικρό φωτοβολταϊκό πάρκο, από τη στιγμή που συμμετέχουν αρκετά άτομα στην κοινότητα. Μπορεί να κάνει και μεγάλα έργα. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι κυρίως μεγάλες εταιρείες φαίνεται ότι είναι στη διαδικασία να μονοπωλήσουν και να εδραιωθούν στην αγορά με αυτόν τον τρόπο, αγοράζοντας πολλά megawatt, πολλά στρέμματα, κάτι που πρέπει να αλλάξει άμεσα», συμπληρώνει.
Την ενημέρωση του κόσμου και σε νομικό επίπεδο κρίνει ως κλειδί η Σοφία, γιατί «υπάρχει πολύς κόσμος που θα ήθελε να συμβάλλει στην πράσινη ανάπτυξη και να αλλάξει κάποια πράγματα όσον αφορά δικές του συνήθειες και δική του κατανάλωση. Επειδή ακριβώς δεν υπάρχει ενημέρωση, μπορεί να ακούγεται άπιαστο και ακριβό, ενώ στην πραγματικότητα οι κοινότητες αυτές είναι πολύ συμφέρουσες. Προσωπικά, δεν έχω ειδίκευση ούτε σε περιβαλλοντικά, ούτε σε θέματα ενέργειας και, μέχρι πρόσφατα, την ενέργεια την έπαιρνα σαν κάτι πολύ δεδομένο, χωρίς να το σκέφτομαι. Ήταν απλά ένας λογαριασμός στο τέλος του μήνα.
Σκέφτηκα όμως: Εγώ τι λόγο έχω πάνω στην ενέργεια που καταναλώνω; Είναι η πολιτεία μόνο και οι εταιρείες που αποφασίζουν; Ο λόγος μας μετράει. Με τις ενεργειακές κοινότητες, παίρνουμε την ενέργεια στα χέρια μας. Οι καταναλωτικές μας ενέργειες είναι μια μικρή, καθημερινή ψήφος.
Πολλές φορές ακούγονται σχόλια για το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι πολύ μικρή και δεν μπορεί να συνεισφέρει τα μέγιστα. «Πρέπει, όμως, να αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί και όλοι να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε. Αν λειτουργούσαμε με αυτή τη λογική, δεν θα κινούνταν τελικά κανένας. Όλοι πρέπει να κινητοποιηθούν και μάλιστα, πρώτα τοπικά, μετά κινείσαι σε εθνικό επίπεδο, σε ευρωπαϊκό και μετά σε μεγαλύτερο επίπεδο, με όρους κλιματικής διπλωματίας», σχολιάζει ο Δημήτρης. Το ζήτημα της πράσινης μετάβασης είναι ένα ζήτημα που θα το βλέπουμε συνέχεια, καθώς οι καταστροφές θα είναι πιο έντονες και πιο συχνές. «Έχουμε μπει για τα καλά στην περίοδο της έντονης κλιματικής κρίσης, έχει διαταραχθεί πλέον το κλίμα, έχει αυξηθεί η θερμοκρασία παγκόσμια ήδη κατά 1,2 βαθμούς και όλες οι μελέτες μας δείχνουν ότι πάμε για καταστροφή.»
Είναι πολύ σημαντική η δικτύωση σε επίπεδο εθνικό, βαλκανικό, ευρωπαϊκό και διεθνές. «Μέσω της δικτύωσης, μπορούμε να αρχίσουμε να φτιάχνουμε δίκτυα αλληλοϋποστήριξης που μας δημιουργούν μία σχετική ανεξαρτησία από αυτές τις πιο καπιταλιστικές σχέσεις. Για παράδειγμα, όταν ξεκινήσαμε crowd investment, μας βοήθησε ο μεγαλύτερος συνεταιρισμός ενέργειας στην Πορτογαλία, ο Copernico, βάζοντάς μας 5.000 ευρώ. Κι ο Copernico, αντίστοιχα, είχε υποστηριχθεί από έναν συνεταιρισμό στο Βέλγιο. Άρα, το Βέλγιο βοηθάει την Πορτογαλία, η Πορτογαλία βοηθάει την Ελλάδα και σιγά-σιγά δεν θα χρειάζεται να πάμε στην τάδε συστημική τράπεζα», δηλώνει ικανοποιημένος ο Χρήστος.
Υπάρχει και το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας. «Η ενεργειακή φτώχεια μπορεί να λυθεί κατεξοχήν μέσα από τέτοια σχήματα. Για παράδειγμα, στο WWF έχει βγει μία μελέτη, η οποία λέει ότι αν αξιοποιήσουμε ένα μικρό κομμάτι του Ταμείου Ανάκαμψης και ο κάθε δήμος στην Ελλάδα, με σύνολο 332 δήμων, φτιάξει κατά μέσο όρο 4 MW φωτοβολταϊκά, σημαίνει συγκεντρωτικά περίπου 1,2 GW. Πρακτικά, θα μπορούσαμε να εξαλείψουμε την ενεργειακή φτώχεια άμεσα, την επόμενη μέρα. Δεύτερον, θα δημιουργηθούν και 7.000 – 9.000 θέσεις εργασίας. Αυτή η φιλοσοφία μπορεί να προσφέρει λύσεις, εφόσον κάποιος έχει και την πολιτική βούληση να το κάνει».
«Είμαστε εντός ενός συστήματος, το οποίο έχει δημιουργήσει αυτή την κατάσταση και το ίδιο το σύστημα σου υπόσχεται ότι μπορεί και να το λύσει. Ένα σύστημα το οποίο υπόσχεται να εκμεταλλευτεί όλους τους πόρους του πλανήτη αενάως για τη δημιουργία κέρδους. Άρα, εδώ πρέπει να συζητήσουμε και για πιο συστημικές αλλαγές πλέον, όχι μόνο για το καλαμάκι που, ναι, δεν θέλω να είναι πλαστικό, αλλά πρέπει να πούμε ότι είναι οι λίγοι όμιλοι που παράγουν το 70% των εκπομπών παγκοσμίως», λέει ο Δημήτρης και η Σοφία συμφωνεί:
Τα ανεπτυγμένα κράτη έχουν μία επιπλέον υποχρέωση, λόγω των ιστορικών εκπομπών τους, να είναι ακόμη πιο φιλόδοξα.
Κι ο Δημήτρης αναρωτιέται: «Μπορείς να ζητήσεις από έναν Ινδό, ο οποίος υπέφερε μια ζωή, να μην έχει ψυγείο και να μην έχει κατανάλωση; Μπορείς να του ζητήσεις να μην χαρεί, να μην πάρει το αυτοκίνητο ή όλα αυτά που κάνει; Τα ανεπτυγμένα κράτη έχουν μία επιπλέον υποχρέωση, λόγω των ιστορικών εκπομπών τους, να είναι ακόμη πιο φιλόδοξα και να είναι ακόμη πιο επιθετικά ως προς τους στόχους του κοινωνικού μετασχηματισμού, αλλά κυρίως ως προς το κομμάτι της πράσινης μετάβασης.»
Η Σοφία εξηγεί: «Στην αρχή, πήρα τα εκκαθαριστικά του προηγούμενου χρόνου, όπου αναγραφόταν πόσες κιλοβατόρες έχω καταναλώσει κάθε φορά. Έκανα την πρόσθεση για να βρω την κατανάλωση μέσα σε ένα χρόνο και μου είπαν για να καλύψεις το 100% της ενέργειάς σου αντιστοιχούν τόσα KW, βάζοντας στον παρονομαστή την ισχύ του πάρκου. Έτσι, το μερίδιο της επένδυσής μου υπολογίζεται σε ένα συγκεκριμένο ποσό. Σκέφτηκα ότι δεν μπορούσα να καλύψω εύκολα το 100%, οπότε είπα ότι θα καλύπτω πρώτα το 80% και μετά, το βλέπω ξανά. Τώρα, νιώθω σαν να έχω πληρώσει προκαταβολικά πάρα πολλούς λογαριασμούς ρεύματος. Γιατί στην ουσία μέσα σε 6-7 χρόνια, κάνω απόσβεση και μετά, έχω δωρέαν ρεύμα.
Αναστασία Βαϊτσοπούλου
