Το «επιτελικό κράτος» της ΝΔ έχει βρεθεί δικαίως στο στόχαστρο της πολιτικής και της κοινωνικής αντιπολίτευσης. Για να έχει νόημα αυτή η κριτική, όμως, δηλαδή να μην ισοδυναμεί απλώς με κριτική της κυβέρνησης που διατυπώνεται με σκωπτικό τρόπο, θα πρέπει να προσδιορίσουμε δύο πράγματα: α) τι είναι το επιτελικό κράτος που δεν θέλουμε και β) τι θέλουμε αντ’ αυτού. Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα θα επέτρεπε στην αντιπολιτευτική γραμμή να ξεφύγει από την καθημερινή διαχείριση της κοκορομαχίας, θα αποδομούσε το πολιτικό πρόταγμα της ΝΔ σε σχέση με την οργάνωση και το ρόλο του κράτους, και θα καθιστούσε σαφές στην κοινωνία ποιο είναι το αντίθετο του επιτελικού κράτους.
Φυσικά, δεν προτίθεμαι να κάνω κάποια ετυμολογική ανάλυση ούτε σταχυολόγηση δηλώσεων στελεχών της ΝΔ για το τι είναι το επιτελικό κράτος. Σημασία έχουν οι πολιτικές, η εφαρμογή των οποίων αποτελεί την έκφραση του επιτελικού κράτους. Σύμφωνα με τις πολιτικές που υποτίθεται ότι εκφράζουν το επιτελικό κράτος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό το τελευταίο είναι το μικρότερο κράτος, το κράτος-νυχτοφύλακας, και το κράτος στην υπηρεσία των εταιριών.
Το κράτος είναι επιτελικό, σύμφωνα με τη ΝΔ, όταν είναι μικρό και ευέλικτο. Γι’ αυτό προτάσσει τις απολύσεις και τις ιδιωτικοποιήσεις. Ήδη πριν την πανδημία και τις φωτιές, όμως, έγινε σαφές ότι το λιγότερο κράτος σημαίνει λιγότερες κοινωνικές υπηρεσίες, μη καθολικότητα των υπηρεσιών, έκθεση μεγάλων κομματιών της κοινωνίας σε κινδύνους κοινωνικής υποβάθμισης. Η πανδημία και οι φωτιές απέδειξαν ότι λιγότερο κράτος σημαίνει έκθεση ολόκληρης της κοινωνίας σε θανάσιμους κινδύνους.
Το κράτος είναι επιτελικό, πάλι σύμφωνα με τις κυβερνητικές πολιτικές, όταν περιορίζει το ρόλο του σε αυτό που η Δεξιά θεωρεί το πλέον κεφαλαιώδες στην πολιτική, τη διατήρηση της τάξης. Πρόκειται για την επιστροφή στο κράτος-νυχτοφύλακα του 19ου αιώνα, την περίοδο που προηγήθηκε της μαζικής δημοκρατίας. Αυτή είναι η σύγχρονη ονείρωξη της παγκόσμιας Δεξιάς. Στο πλαίσιο αυτό, η εικόνα του επιτελικού κράτους είναι οι αστυνομικοί που διώχνουν τον κόσμο από τα σπίτια του, αφού δεν υπάρχουν πυροσβέστες να υπερασπιστούν ούτε τα σπίτια ούτε τις περιουσίες ούτε τα δάση. Ή η ακύρωση προσλήψεων πυροσβεστών και η άρνηση πρόσληψης υγειονομικών, την ίδια στιγμή που προσλαμβάνονται άχρηστοι αστυνομικοί για τα πανεπιστήμια και τις διαδηλώσεις.
Το επιτελικό κράτος, επίσης, είναι αυτό που ανοίγει το δρόμο για τα εταιρικά συμφέροντα. Αποστολή του έχει όχι να παρέχει υπηρεσίες υψηλού επιπέδου και χαμηλού κόστους, αλλά να ενορχηστρώνει την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών και του δημοσίου πλούτου της χώρας. Όπως το έχει ξεκαθαρίσει πολλές φορές ο Κυριάκος Μητσοτάκης, στόχος του κράτους πρέπει να είναι η προσέλκυση επενδυτών και όχι οι δημόσιες επενδύσεις, καθότι «το κράτος έχει αποτύχει» και «η αγορά έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματική». Επιθυμεί, δηλαδή, την επιστροφή σε μια εποχή όπου το κράτος ήταν το «όργανο της κεφαλαιοκρατικής τάξης» (Μαρξ). Για να γίνει, όμως, αυτό πρέπει να πάψει να αποτελεί τη «συμπύκνωση του ταξικού συσχετισμού δύναμης» (Πουλαντζάς). Εξ ου και η εμμονή του να αποκλείει όλες τις άλλες τάξεις από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και τα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Το επιτελικό κράτος, επομένως, θα πρέπει να καταγγελθεί ρητά, γιατί επιτελεί αυτούς ακριβώς τους ρόλους, και όχι να λοιδορείται ως σύνθημα. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι ότι απέτυχε ένα ευέλικτο σχήμα, αλλά γιατί εγκαθιδρύθηκε ένα μοντέλο διακυβέρνησης που επιδιώκει λιγότερο κράτος, ένα κράτος-νυχτοφύλακας, ένα κράτος στην υπηρεσία των εταιριών που δεν προσφέρει υπηρεσίες στην κοινωνία.
Η συζήτηση, όμως, περί επιτελικού κράτους έχει ανοίξει για ακόμα μια φορά τη συζήτηση περί κράτους, την οποία δεν μπορούμε να αποφεύγουμε. Από την «επανίδρυση του κράτους» του Καραμανλή μέχρι το «επιτελικό κράτος» του Μητσοτάκη, η Δεξιά δεν παραλείπει να θέτει το ζήτημα της μεταρρύθμισης του κράτους. Η ελληνική κοινωνία, από την άλλη, δεν έπαψε να θέτει το ζήτημα της μείωσης της γραφειοκρατίας και εσχάτως το ζήτημα του ψηφιακού κράτους. Η καθ’ ημάς Αριστερά δεν αντιτίθεται ρητορικά στην ιδέα του μικρότερου κράτους. Και αυτή της η αφωνία έχει αρνητικά παρεπόμενα παρά την αποτυχία του μητσοτακικού επιτελικού κράτους. Χωρίς αντίπαλο η ιδέα περί λιγότερου κράτους εγκαθιδρύεται ως αυτονόητη. Τη στιγμή που η ΝΔ με παρρησία εφαρμόζει την ιδέα της περί επιτελικού κράτους, η Αριστερά εμφανίζεται άτολμη ως προς την άρθρωση μιας αντίπαλης ιδέας. Αν υποθέσουμε όμως ότι, αντί για λιγότερο κράτος, κράτος-νυχτοφύλακα και κράτος στην υπηρεσία των εταιριών, θέλουμε περισσότερες παροχές από το δημόσιο, κοινωνικό και όχι κατασταλτικό κράτος, κράτος στην υπηρεσία της κοινωνίας και όχι ιδιωτικοποίηση των πάντων προς όφελος της πιο ισχυρής μερίδας της, τότε θα πρέπει να πούμε με παρρησία ότι το επιτελικό κράτος είναι μια καταστροφική για την κοινωνία ιδέα, ότι ισοδυναμεί με απουσία του κράτους, και ότι είναι το αντίθετο του κοινωνικού κράτους. Κοντολογίς, το αντίθετο του «επιτελικού κράτους» είναι το «ισχυρό δημόσιο» και το «ισχυρό κοινωνικό κράτος». Αυτά συνιστούν «πολιτική προστασία». Αντιθέτως, το «επιτελικό κράτος» ούτε πανδημίες μπορεί να αντιμετωπίσει ούτε την κλιματική κρίση.
