Αν οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι είχαν δίκιο (και δεν ήταν απλά απολογητές του συστήματος) και οι υπολογισμοί τους ήταν σωστοί, η κρίση του ’08 δεν θα είχε συμβεί ποτέ, ούτε σήμερα θα ζούσαμε την νέα Μεγάλη Ύφεση. Μια ύφεση άκρως επιβαρυμένη από την υγειονομική και την κλιματική κρίση, ως παράγωγα του ίδιου του συστήματος. Ήδη από τα μέσα του 2019, με την ύφεση προ των πυλών, οι διεθνείς οργανισμοί ζητούσαν την κρατική στήριξη για να μην καταρρεύσει το νεοφιλελεύθερο εποικοδόμημα. Άλλωστε ο νεοφιλελευθερισμός για να λειτουργήσει χρειάζεται ισχυρό κράτος, αλλά μόνο για να το απομυζεί.
Τα αποτελέσματα αυτής της μακρόχρονης πολιτικής έφεραν τοξικούς καρπούς: φτωχοποίηση των λαών, διεύρυνση των ανισοτήτων, αποδυνάμωση της δημοκρατίας, κρίση της πολιτικής, κυριαρχία των corporates, μείωση της δύναμης των συνδικάτων, τεράστια συγκέντρωση πλούτου σε λίγους και την άνοδος της alt.right.
Στην αγορά χρήματος, το απλοϊκό νεοκλασικό σύστημα, ανέπτυξε ένα μοντέλο δανεισμού «προσφοράς και ζήτησης» που ονομάζεται «Loanable Funds», όπου η απορυθμισμένη και ανεξέλεγκτη χρηματαγορά, καθορίζει τόσο την ποσότητα χρήματος δανεισμού όσο και τα επιτόκια, ενώ οι τράπεζες ενεργούν ως «μεσάζοντες», λαμβάνοντας καταθέσεις από αποταμιευτές και δανείζοντάς τις σε δανειολήπτες. Στο μοντέλο τους, εάν η κυβέρνηση εισέλθει στην χρηματαγορά ως δανειολήπτης, τότε αυξάνεται η ζήτηση για χρήματα, αυξάνοντας έτσι τα επιτόκια και «παραγκωνίζοντας» τις ιδιωτικές επενδύσεις, γεγονός που μειώνει το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Άρα «κακή» η κρατική παρέμβαση, ζήτω η αγορά!!!
Αλλά όπως είπε και ο Μαρξ, ο χρηματοπιστωτικός τομέας είναι μεν ένας καλός υπηρέτης, αλλά είναι ένας τρομακτικός αφέντης. Η κατάργηση του νόμου Glass-Steagall στις ΗΠΑ, επί Κλίντον, ήταν καθοριστική. Χωρίς δημόσιο έλεγχο οι τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα κατέληξαν να χρηματοδοτούν τρομακτικές φούσκες τιμών των περιουσιακών στοιχείων, κερδίζοντας αμύθητα ποσά. Η κρίση του ’08 είναι δημιούργημα τους. Ήδη από το 2014, η ίδια η Τράπεζα της Αγγλίας είχε δηλώσει κατηγορηματικά ότι το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ήταν λανθασμένο. Γιατί, στην πραγματικότητα, η αύξηση του τραπεζικού χρέους είναι αναγκαία επειδή δημιουργεί νέο χρήμα και προκαλεί αύξηση των δαπανών και επενδύσεων με συνέπεια την μείωση της ανεργίας, ενώ η πτώση του «καίει χρήμα» και αυξάνει την ανεργία. Γεγονός που αποδεικνύεται από τα δεδομένα της πραγματικότητας. Ο Steve Keen μάλιστα θα προχωρήσει ακόμα πιο πέρα και θα προτείνει μερική διαγραφή του ιδιωτικού χρέους, αδιαφορώντας από την αντίστοιχη αύξηση του δημόσιου χρέους, εφόσον θα αυξηθεί σημαντικά το ΑΕΠ, λόγω της αύξησης της ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήματος.
Από το ’90 ως την κρίση του ‘08, το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε, αλλά ο πληθωρισμός δεν ανέβηκε. Ήταν άλλη μια απόδειξη ότι οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι ήταν λάθος. Η εμμονή των κυβερνήσεων στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, μετά και την κρίση του ΄08, δημιούργησε τεράστιες ανισότητες και ήταν η αιτία της συνέχισης της κρίσης, με αποκορύφωμα την επιφαινόμενη ύφεση του 2019. Η γνωστή νεοφιλελεύθερη λίστα συνταγών περιείχε την μείωση των δημόσιων δαπανών και του δημόσιου χρέους, τις ιδιωτικοποιήσεις (κοινώς ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας), τον δήθεν φόβο του υπερπληθωρισμού, την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και την ανεργία στα ύψη, με το επίπεδο των μισθών σε χαμηλό επίπεδο. Η πραγματικότητα απέδειξε ότι η νεοφιλελεύθερη διαχείριση της κρίσης, με αποκορύφωμα την κρίση του COVID-19 ήταν τραγική για τις κοινωνίες.
Στην αγορά εργασίας , η σχέση μεριδίου εργασίας/κεφαλαίου βαίνει συνεχώς εις βάρος της εργασίας. Τα τελευταία χρόνια το μερίδιο της εργασίας έχει μειωθεί κατά 7%. Με δεδομένο ότι η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά το παγκόσμιο ΑΕΠ περίπου στα 87 τρις δολάρια , η μείωση αυτή του μερίδιού εργασίας, σημαίνει για τους εργαζόμενους την απώλεια περίπου 6 τρις σε ετήσια βάση, υπέρ του κεφαλαίου.
Ενώ η κυβέρνηση Μητσοτάκη αυξάνει τις ώρες εργασίας, ο ΠΟΥ δηλώνει ότι 745.000 άνθρωποι πεθαίνουν λόγω υπερβολικής εργασίας, με βάση τα δεδομένα 37 μελετών σχετικά με ισχαιμική καρδιακή νόσο και τα δεδομένα 22 μελετών εγκεφαλικού επεισοδίου. Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Environment International και βασίστηκε σε δεδομένα από περισσότερες από 2.000 έρευνες που συλλέχθηκαν σε 154 χώρες από το 1970 έως το 2018, δείχνει ότι, λόγω της αύξησης του χρόνου που αφιερώνεται στην εργασία, ακόμη και έως 55 ώρες την εβδομάδα, ο κίνδυνος θανάτου του εργαζόμενου έχει αυξηθεί.
Στην covid εποχή, μόνο λόγω της χρήσης του smart working, ο αριθμός των ωρών εργασίας την εβδομάδα αυξήθηκε κατά μέσο όρο. Ορισμένες μελέτες, ήδη από την προ-πανδημική εποχή (Eurofound και ILO, 2017), έδειξαν ότι το smart working εντατικοποιεί ακραία την εργασία και αυξάνει τη σύγκρουση μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής, επηρεάζοντας αρνητικά την ευημερία και το επίπεδο άγχους των εργαζομένων.
Επίσης, έντονα αμφισβητείται ο άμεσος συσχετισμός μεταξύ ωρών εργασίας και παραγωγικότητας, όπως αποδεικνύεται από τα πειράματα μιας 4ήμερης εργάσιμης εβδομάδας (ενεργοποιήθηκε από τη Microsoft το 2019 και οδήγησε σε αύξηση της παραγωγικότητας κατά +40 %) ή της 6ωρης εργασίας (ξεκίνησε από την Toyota το 2002 και είχε ως αποτέλεσμα αύξηση των κερδών κατά 25%). Υπάρχουν ήδη πειραματικές εφαρμογές μείωσης των ωρών εργασίας σε Ισπανία και Φινλανδία.
Πρόσφατα, στην εξαμηνιαία έκθεση προοπτικών της, η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι η παγκόσμια οικονομία θα αυξηθεί φέτος στο 5,6%, αναβαθμίζοντας τις εκτιμήσεις που έκανε τον Ιανουάριο (4,1%), με προβλέψεις ανάπτυξης 6,8% των ΗΠΑ και 8,5% της Κίνας. Αλλά ο «διάβολος κρύβεται» στις λεπτομέρειες. Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ανάπτυξη μόνο 2,9% μεταξύ των χωρών με χαμηλό εισόδημα, την πιο αργή τα τελευταία 20 χρόνια (όταν παραμερίζεται η απότομη πτώση του 2020). Έτσι, η ανάκαμψη τροφοδοτείται αποκλειστικά από την ανάπτυξη χωρών με ισχυρές οικονομίες. Η Παγκόσμια Τράπεζα δήλωσε ότι περίπου το 90% των πλούσιων χωρών αναμένεται να ανακτήσουν τα επίπεδα προ-πανδημίας του ΑΕΠ έως τα τέλη του 2022. Στην πραγματικότητα ούτε το 50% των χωρών δεν θα τα καταφέρει, χωρίς αλλαγή των κανόνων του Washington consensus και η άνιση ανάκαμψη θα φέρει νέες ανισότητες. Οι μισές από όλες τις χώρες χαμηλού εισοδήματος αντιμετωπίζουν προβλήματα δημόσιου χρέους. Και το ρεκόρ του χρέους, ιδιωτικό και δημόσιο, σε όλο τον κόσμο αποτελεί απειλή για την οικονομική σταθερότητα, καθώς το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ευάλωτο σε μια ξαφνική αύξηση των επιτοκίων. Παρόλα αυτά στη σύνοδο των G7 δεν έγινε καμία αναφορά σε διαγραφή χρέους.
Ο πλανήτης κινείται σε τροχιά αμερικάνικου προστατευτισμού και μερικής κινεζό-γερμανικής παγκοσμιοποίησης. Η ψηφιακή και πράσινη οικονομία είναι ο νέος στόχος. Και αν μεν ο ψηφιακός στόχος είναι εύκολο να υλοποιηθεί, μέσω των εφαρμογών της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, ο πράσινος μετασχηματισμός θα χρειαστεί τουλάχιστον μια 10ετία για να υλοποιηθεί σε κάποιο βαθμό. Η κλιματική κρίση και η υπερθέρμανση του πλανήτη, όμως, επιταχύνονται σε τέτοιο βαθμό που απαιτούν άμεση εφαρμογή ριζοσπαστικών μέτρων για την αντιμετώπιση των φαινομένων. Ο νεοφιλελευθερισμός, του βραχυχρόνιου υπερκέρδους των ολίγων, εμποδίζει κάθε προοπτική λύσης ενός μακροχρόνιου προβλήματος που δεν αφορά το ατομικό κέρδος που ο ίδιος επαγγέλλεται, αλλά όλο τον πλανήτη. Ο «πράσινος» νεοφιλελευθερισμός είναι η μεγαλύτερη απάτη και αυταπάτη.
Τα καλά νέα είναι ότι γίνονται ραγδαίες αλλαγές στο πολιτικό και κινηματικό πεδίο. Οι νέοι τρόποι σκέψης και οι προοδευτικές πολιτικές συμμαχίες θα έχουν ως στόχο μια Κοινωνική και Πράσινη Συμφωνία, ανατρέποντας το νεοφιλελεύθερο status quo. Τα άσχημα νέα είναι ότι o νεοφιλελευθερισμός εξακολουθεί να κυριαρχεί στους διεθνείς υπερεθνικούς θεσμούς (Washington Consensus, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα) όπως και σ’ όλο το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ.
Η κευνσιανή πολιτική του Μπάιντεν και η απόρριψη του νεοφιλελεύθερου μοντέλου έχει φέρει την ευρωπαϊκή ελίτ σε αμηχανία. Το παγκόσμιο σύστημα είναι σε διαδικασία μετασχηματισμού και η γερμανική ΕΕ το ίδιο. Οι ρωγμές ανοίγουν, το νεοφιλελεύθερο Τhere Is No Alternative έχει τελειώσει, απομένει η δική μας ριζοσπαστική παρέμβαση.
Λευτέρης Στουκογεώργος
Πηγή: Freeda
