Μάιος 2011. Η «αράβικη άνοιξη» εμπνέει τους νέους δικτυωμένους μορφωμένους στη βόρεια πλευρά της Μεσογείου, το κίνημα των πλατειών σε Ισπανία και Ελλάδα εμπνέει τους ομολόγους τους στην Βόρεια Αμερική, και όλοι μαζί εμπνέουν τους νέους σε μια σειρά από χώρες σε ολόκληρο τον πλανήτη (Ισραήλ, Τουρκία, Αρμενία, Βραζιλία, Χονγκ Κονγκ, κ.α.). Στις περισσότερες των περιπτώσεων, η κοινωνική συμμαχία διευρύνεται, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, για να συμπεριλάβει στρώματα του πληθυσμού που πλήττονται από τη λιτότητα, τη διαφθορά και το έλλειμμα πραγματικής δημοκρατίας. Η πανσπερμία αυτή διαμαρτυρόμενων ομάδων, που στον πυρήνα της είχε παντού τους μορφωμένους νέους, προσεγγίστηκε από πολλούς επιστήμονες και διανοουμένους με όρους «λαϊκισμού» ή «πλήθους». Οι πρώτοι είχαν δίκιο στο ότι δημιουργήθηκε ένας ενιαίος νοηματικός χώρος και μια νέα διαχωριστική γραμμή, οι δε είχαν δίκιο στο ότι δεν δημιουργήθηκε καμία ενιαία ταυτότητα και στο ότι η οριζόντια αυτή κινητοποίηση ήταν αδύνατο να αντιπροσωπευθεί (άλλωστε εξέφραζε την κρίση αντιπροσώπευσης). Ένα πάντως ήταν σίγουρο: η πρόσκαιρη αυτή συμμαχία λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων, μετριοπαθών και ριζοσπαστών, των ηττημένων της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, ενός πολιτισμικού μεσαίου χώρου που υποχωρούσε οικονομικά στη θέση του «λαού», θα έφερνε σε δύσκολη θέση τις κατεστημένες ελίτ και τους πολιτικούς τους εκπροσώπους. Το σοσιαλδημοκρατικό συμβόλαιο είχε σπάσει και η μάχη που θα ακολουθούσε θα ήταν ιστορική.
Η γεφύρωση αριστερού και πατριωτικού λόγου
Η αλλαγή διαχωριστικής γραμμής, στην ελληνική τουλάχιστον περίπτωση, στηρίχθηκε σε μια εξόχως απαιτητική νοητική διεργασία που στη σύγχρονη θεωρία των κοινωνικών κινημάτων έχει ονομαστεί «ερμηνευτική και αξιακή γεφύρωση» (frame bridging). Άνω και κάτω πλατεία συνυπήρξαν στην πλατεία Συντάγματος, αριστερόστροφες ερμηνείες για τη λιτότητα γεφυρώθηκαν με πατριωτικές αναλύσεις για την επιβολή της από την τρόικα των δανειστών. Οικονομικά και ταυτοτικά αιτήματα συναιρέθηκαν σε έναν κοινό στόχο: την υπεράσπιση της δημοκρατίας από την τρόικα εξωτερικού και εσωτερικού. Τα τείχη μεταξύ αριστερόστροφων και δεξιόστροφων πολιτών που αντιστρατεύονταν τη μνημονιακή πολιτική έπεσαν, ενώ υψώθηκαν μεταξύ όλων αυτών, από τη μια, και των πολιτικών, οικονομικών, και μιντιακών ελίτ, καθώς και των ευνοημένων από τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, από την άλλη. Η αντιμνημονιακή παράταξη ήταν σαφώς πολυπληθέστερη της μνημονιακής, όπως φάνηκε από τη μαζικότητα και διάχυση των κινητοποιήσεων, καθώς και από την κατίσχυση της αντιμνημονιακής ρητορικής. Ένα πρόβλημα υπήρχε μόνο: η οριζόντια οργάνωση και επικοινωνία που επέτρεψε την καθηγεμόνευση του αντιμνημονιακού μπλοκ είχε τα όριά της. Δεν είχε ενιαία εκπροσώπηση και αδυνατούσε να διατηρήσει την (ή να μεταφράσει τη δυναμική της σε) πολιτική ισχύ.
Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ και οι δεξιές πλατείες
Ο ΣΥΡΙΖΑ, καλύτερα τοποθετημένος στο εσωτερικό της νεότευκτης κοινωνικο-πολιτικής συμμαχίας και σεβόμενος την αυτονομία της, κατάφερε να επωφεληθεί από το πρόβλημα της ασυμβατότητας μεταξύ ακηδεμόνευτης δράσης και εκπροσώπησης: η αριστερόστροφη πτέρυγα της αντιμνημονιακής κοινωνικής συμμαχίας πρόσφερε εν είδη outsourcing την πολιτική της εκπροσώπηση στο ΣΥΡΙΖΑ, ενώ η δεξιά εμπιστεύτηκε τους ΑΝΕΛ και τη ΧΑ (σχηματικά μιλώντας). Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ήρθε να επιβεβαιώσει τη σύγκλιση αριστερόστροφης αντινεοφιλελεύθερης ρητορείας περί λιτότητας και πατριωτικού λόγου περί εθνικής αξιοπρέπειας. Η σύγκλιση αυτή, όμως, υπήρξε πρόσκαιρη. Όχι μόνο λόγω της συνθηκολόγησης της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ το καλοκαίρι του 2015, αλλά και γιατί σε διεθνές επίπεδο οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των υποστηρικτών ή μη του νεοφιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης, οι οποίες έχουν αναδιατάξει το πολιτικό και κομματικό τοπίο στον 21ο αιώνα, αναφέρονται σε δύο διαφορετικές ατζέντες, μία οικονομική και μία ταυτοτική, που σπάνια συγκλίνουν ή ταυτίζονται. Η συνθηκολόγηση του 2015 μείωσε τη σημασία της οικονομικής διαχωριστικής γραμμής, τη στιγμή που η έξαρση του μεταναστευτικού και η ανακίνηση του Μακεδονικού αύξησε κατακόρυφα τη σημασία της ταυτοτικής διαχωριστικής γραμμής. Και, καθώς οι δεξιόστροφοι πολίτες είχαν αποκτήσει το know how της ακηδεμόνευτης οριζόντιας δράσης του κινήματος των πλατειών, κατάφεραν να οργανώσουν τα δικά τους μαζικά συλλαλητήρια. Η οριζόντια διαδικτυακή επικοινωνία, ζύμωση και προπαγάνδιση δεν ήταν πλέον κτήμα αποκλειστικά των αριστερών, παρόλο που δεν πρέπει να υποτιμήσουμε και την αμέριστη συμπαράσταση των θεσμικών χορηγών των συλλαλητηρίων. Οι δεξιοί «αγανακτισμένοι» βοήθησαν στην επιστροφή της ΝΔ στην εξουσία όσο είχαν βοηθήσει οι αριστερόστροφοι «αγανακτισμένοι» στην άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ.
Το φάντασμα των «αγανακτισμένων», οι ψηφιακές πλατείες, ο ρόλος της Αριστεράς
Η ΝΔ, ωθούμενη από τις προεκλογικές της υποσχέσεις στους χορηγούς της, από την άνοδο της Alt Right σε πολλές χώρες του κόσμου, και από το ανέλπιστο 40% που έλαβε το 2019, οργάνωσε μια μακρά επίθεση σε όλους τους πυλώνες του σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου (Αριστερά, κινήματα, συνδικάτα, δημόσια αγαθά, δημοκρατικά δικαιώματα) προκειμένου να εγκαθιδρύσει (και όχι συνομολογήσει) ένα νεοφιλελεύθερο συμβόλαιο, το οποίο διατυπώνεται ως εξής: «αυτός ο κόσμος δεν μας χωράει όλους, συνταχθείτε με τους δυνατούς για να μην έχετε την τύχη των αδύναμων και για να συνεχίσετε να τους εκμεταλλεύεστε όπως οι δυνατοί». Όπως όμως συμβαίνει σε όλα τα μέρη του κόσμου, αυτό το αυταρχικό σχέδιο προσκρούει στο σύγχρονο νεκροθάφτη των αυταρχικών εξουσιών, στο μορφωμένο δικτυωμένο άνθρωπο (που ακόμα ταυτίζεται με το πρώτο μισό του ηλικιακού φάσματος). Και το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτών των εξουσιών είναι ότι δεν μπορούν να τον καταστείλουν, ούτε βιολογικά ούτε ιδεολογικά, γιατί έχει μεταφέρει τις πλατείες από το φυσικό χώρο στον ψηφιακό και γιατί δεν βλέπει τηλεόραση.
Στον ψηφιακό χώρο, η μάχη δίνεται με πιο ίσους όρους, η γεφύρωση συντελείται απρόσκοπτα και η νέα αντιπολιτευτική συμμαχία χτίζεται μέσα στη ρευστότητα του διαδικτύου, σε συνεχή σύνδεση με το φυσικό χώρο. Εκεί πέφτουν τα τείχη μεταξύ των μελών μιας διευρυμένης μεσαίας τάξης, που έχει εξισωθεί οικονομικά με αυτό που παλιά αποκαλούσαμε «λαό» και, με πρωταγωνιστή την πιο προσοντούχα νέα γενιά από καταβολής ελληνικού κράτους, ανασυντίθεται το πρόγραμμα μιας δημοκρατικής κοινωνίας που αρνείται να εκπέσει κοινωνικά σε υπηρέτη θλιβερών αφεντάδων. Σιγά σιγά χτίζεται ένα αντιΝΔ μέτωπο από όλους αυτούς και αυτές που αρνούνται να καθηλωθούν ταξικά προς όφελος κάποιων που δεν αξίζουν τίποτα παραπάνω. Η εξίσωση των ανθρώπων ως προς την αξία, τη μόρφωση, την προσπάθεια, καθώς και ο αγώνας στο όνομα αυτής, σάρωσε τη μετεμφυλιακή συνθήκη και έφερε τη δημοκρατία, και είναι η ίδια αυτή συνθήκη που θα εγγυηθεί την ανθεκτικότητα της δημοκρατίας απέναντι σε μια γελοία ελίτ που αυτοθαυμάζεται ως άριστη, όπως έκαναν τα τζάκια περασμένων εποχών. Αρκεί να συνδυάσουν τις προσπάθειές τους όσες και όσοι θέλουν να σώσουν από την καταστροφική επιδρομή της ΝΔ τους εργαζομένους, τη νεολαία, τα δημόσια αγαθά της παιδείας και της υγείας, την πολιτιστική μας κληρονομιά, το περιβάλλον, και τον πλουραλισμό. Και αρκεί να καταλάβουν ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, ΜΕΡΑ25, και μάχιμοι συνδικαλιστές/στριες, ότι πρέπει να αποτελέσουν το σημείο συγκέντρωσης (rallying point) ενός ακαθοδήγητου δημοκρατικού κινήματος. Γι’ αυτό μια κοινή συγκέντρωση όλων αυτών, που θα δώσει το σύνθημα για γενική επίθεση απέναντι στο κόμμα των πλουσίων, 10 χρόνια μετά το κίνημα των πλατειών, θα ήταν μια ιστορικών διαστάσεων πρωτοβουλία.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Πηγή: Η Εποχή
