Χειμαρρώδης ως συνήθως, ο Σλαβόι Ζίζεκ βρέθηκε στη Νότια Κορέα όπου εδωσε συνέντευξη, στις 5 Ιουλίου, εφ’ όλης της ύλης. Ρωτήθηκε και απάντησε για μια ευρεία γκάμα θεμάτων, από το Brexit και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως τον Μπέρνι Σάντερς και τους μεγάλους της ψυχανάλυσης, Φρόιντ και Λακάν. Δεν γίνεται να μην ξετρυπώσεις κάτι που θα αποτελέσει τροφή για περαιτέρω σκέψη στα λεγόμενά του.
Kρίνετε ότι το Brexit αποτελεί σοβαρή οπισθοδρόμηση για την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Και ναι και όχι. Νομίζω ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εν γένει σε βαθιά κρίση, σε απίστευτη αδράνεια. Όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο, όπου για περίπου δέκα χρόνια η κατάσταση είναι τελματωμένη, αλλά υπάρχει έλλειμμα οράματος. Κυριολεκτικά οι ηγέτες της ΕΕ δεν ξέρουν τι θέλουν. Θέλουν να είναι βασικοί παίκτες στην παγκόσμια οικονομία και να διατηρήσουν μια ευρωπαϊκή ιδιαιτερότητα, αλλά δεν ξέρουν πώς να το πετύχουν και όλοι παραμένουν κατά κάποιο τρόπο ανικανοποίητοι. Συνεπώς, μια αποπροσαντολισμένη οργή εξαπλώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι πολίτες αποζητούν την αλλαγή, μόνο που αυτή η αλλαγή, το Brexit, είναι στη λάθος κατεύθυνση. Αν υποθέσουμε ότι υπήρχε κάποια ιδεολογία πίσω από το Brexit, αυτή ήταν ρατσιστική, αντιμεταναστευτική κ.λπ. Ορισμένοι αριστεροί ήταν υπέρ του Brexit διότι υποστήριζαν ότι αν η Αγγλία κερδίσει αυτονομία, τότε θα μπορέσουν να εισάγουν περισσότερο κράτος πρόνοιας και να επιστρέψουν στην παλιά σοσιαλδημοκρατία. Νομίζω ότι αυτό είναι εντελώς λάθος. Διάβασα μια καλή ανάλυση για τις συγκρούσεις των τελευταίων είκοσι χρόνων μεταξύ της ΕΕ και της Αγγλίας, των Βρυξελλών και του Λονδίνου. Σε αυτές βρίσκομαι από την πλευρά της ΕΕ. Για παράδειγμα, η ΕΕ ήθελε να εισάγει κάποια όρια για την κοινωνική ασφάλιση των εργατών, η Αγγλία ήταν αυτή που δεν ήθελε. Αναφορικά με το fracking, την καταστροφική αυτή μέθοδο για την εξαγωγή πετρελαίου, η ΕΕ ήθελε την επικύρωση νόμου που θα απαγόρευε σε όλα τα κράτη – μέλη να αγοράζουν πετρέλαιο που προέρχεται από fracking, πρόθεση στην οποία η Αγγλία αντιτάχθηκε. Συνεπώς, το Brexit δεν πρόκειται να δώσει περισσότερες δυνατότητες στην Αριστερά. Αντίθετα, η Αγγλία θα ανοιχτεί ακόμα περισσότερο στο παγκόσμιο κεφάλαιο. Επίσης, είναι τώρα σαφές ότι δεν υπήρχε κάποιο μεγάλο σχέδιο πίσω από αυτήν την κίνηση, μάλιστα δίνεται ολοένα και περισσότερο η εντύπωση ότι οι πολιτικοί που υποστήριζαν το Brexit δεν περίμεναν ότι στην πραγματικότητα θα κέρδιζαν. Ο Στάλιν, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, όταν ρωτήθηκε ποια απόκλιση είναι χειρότερη, προς τα αριστερά ή προς τα δεξιά, απάντησε πως είναι και οι δύο χείριστες. Το ίδιο συμβαίνει και στο θέμα που συζητάμε: η Ευρώπη είναι χείριστη αλλά και το Brexit είναι χείριστο… Πρόκειται για αληθινή τραγωδία, αν και δεν είμαι εντελώς πεσιμιστής. Η εμπειρία των πολιτών τώρα είναι ότι η Ευρώπη δεν λειτουργεί. Όμως το Brexit τροφοδοτεί αυτό το φοβερό γεγονός που αναδύεται σε όλη την Ευρώπη, το ρατσιστικό εθνικισμό. Όταν γίνει σαφές ότι και το Brexit δεν λειτουργεί, τότε ίσως είναι η ώρα για ένα νέο τύπο Αριστεράς. Δεν είμαι ένας αφελής κομμουνιστής αριστερός. Όμως, νομίζω η Ευρώπη ακόμα αντιπροσωπεύει για δισεκατομμύρια ανθρώπων κάποια ιδανικά, ελευθερία, κράτος πρόνοιας, ασφάλεια. Ίσως να υπάρξει ένας νέος τύπος φασισμού, ίσως η Αριστερά να ανοίξει ένα νέο δρόμο.
Όλοι μοιάζει να ευαγγελίζονται την αλλαγή. Τι πιστεύετε για τον Μπέρνι Σάντερς;
Στις ΗΠΑ τα πράγματα είναι αρκετά μπερδεμένα, διότι δεν γνωρίζουν αυτό που στην Ευρώπη ονομάζουμε σοσιαλισμό. Θέλω, όμως, να κάνω μια παρατήρηση που επιβεβαιώνεται επίσης στην Ελλάδα, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ είναι στην κυβέρνηση. Εάν γνωρίζετε το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, δεν υπήρχε τίποτα το ριζοσπαστικό. Πενήντα χρόνια πριν στην Ευρώπη θα θεωρούταν ένα μετριοπαθές σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα. Το ίδιο ισχύει για τον Σάντερς, αυτό που ευαγγελίζεται είναι το σοσιαλδημοκρατικό στάνταρντ. Να, λοιπόν, πώς αλλάζουν οι κοινωνίες μας: αν διεκδικήσεις σήμερα κάτι που ήταν πριν πενήντα χρόνια μετριοπαθές και κανονικό, τότε είσαι ριζοσπάστης αριστερός. Υποστηρίζω τον Μπέρνι Σάντερς και το πλέον σημαντικό δεν είναι τι νομίζει αυτός, αλλά ότι ξεκίνησε μια διαδικασία πιο ριζοσπαστικού τρόπου σκέψης. Όμως και οι ΗΠΑ βρίσκονται σε βαθιά κρίση, όσον αφορά το παραδοσιακό κομματικό δίπολο. Δεν δουλεύει πλέον και τα δύο μεγάλα κόμματα βρίσκονται σε σύγχυση. Όμως, επειδή πιστεύω στους καλούς τρόπους συμπεριφοράς, ιδιαίτερα στην αξιοπρέπεια στο δημόσιο χώρο, θεωρώ πολύ λυπηρό το τρομακτικό επίπεδο βαρβαρότητας που εισάγει ο Ντ. Τραμπ στο δημόσιο λόγο. Αυτό είναι σημάδι φοβερού κοινωνικού εκφυλισμού. Ο πολιτικός πολιτισμός απαξιώνεται κάθε μέρα και περισσότερο.
Θα αποδειχθούμε ικανοί να δομήσουμε μια σπουδαιότερη θεωρία για να αντικαταστήσουμε το μαρξισμό;
Δεν θα χρησιμοποιούσα τον όρο «αντικατάσταση», αλλά «ολοκληρωτικό μετασχηματισμό». Παρότι, ο Μαρξ ήταν ο πρώτος που περιέγραψε μια συγκεκριμένη δυναμική του παγκόσμιου κεφαλαίου που είναι ακόμη πολύ παραγωγική, είναι σαφές ότι αυτό που εξελίσσεται σήμερα πηγαίνει πολύ πέρα από τον Μαρξ. Πολλά τμήματα της θεωρίας του βασίζονται στο βιομηχανικό καπιταλισμό του 19ου αιώνα. Αλλά και για να είμαστε πιστοί σε αυτό που ο Μαρξ ήθελε, χρειάζεται να ξαναδούμε τη θεωρία του. Σήμερα, οι χειρότεροι συντηρητικοί είναι οι ορθόδοξοι μαρξιστές, που ακόμα περιμένουν για ένα μεγάλο εργατικό κίνημα. Αυτός ο τύπος κλασικού προλεταριατού είναι ήδη μειονότητα σήμερα. Ακόμα και στη μικρή χώρα μου, τη Σλοβενία, το ήμισυ των εργατών είναι επισφαλώς εργαζόμενοι, προσωρινοί με βραχείες συμβάσεις.
Ο Σ. Φρόιντ θεωρείται από πολλούς ξεπερασμένος, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Κρίνετε ότι και για τον Ζ. Λακάν ισχύει το ίδιο;
Για κάποιους ο Λακάν θεωρείται ακόμα περισσότερο ξεπερασμένος. Εγώ νομίζω ότι και οι δύο σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ εντός πραγματικότητας. Αυτό που πραγματικά ενοχλούσε τον Φρόιντ δεν ήταν η σεξουαλική καταπίεση που προέρχεται απέξω, διότι γνώριζε πολύ καλά ότι ένα είδος καταπίεσης ενυπάρχει στην ίδια την επιθυμία. Αν δούμε το μοντέλο της σύγχρονης αναπτυγμένης αστικής δυτικής κοινωνίας, όπου προωθείται ο ηδονιστικός τρόπος ζωής, πρόκειται για την πλέον συγκεχυμένη κοινωνία με άνδρες να υποφέρουν από ανικανότητα και γυναίκες από ψυχρότητα. Υπάρχει, λοιπόν, το παράδοξο της σεξουαλικής απελευθέρωσης εν μέσω της οποίας καταπιεζόμαστε περαιτέρω. Ένα ακόμα παράδειγμα, από την άλλη όψη, αποτελεί η σύγχρονη φονταμενταλιστική τρομοκρατία: αν ο θεός υπάρχει και εσύ είσαι εργαλείο του, τότε είσαι ελεύθερος να κάνεις ό,τι σου κατέβει στο κεφάλι. Oι πραγματικά επιτρεπτικοί άνθρωποι σήμερα είναι οι φανατικοί της θρησκείας. Θεωρούν ότι δρουν υπό τις εντολές του θεού, όποτε είναι αλάθητοι και όλα τους επιτρέπονται. Νομίζω ότι είμαστε τόσο μπερδεμένοι που χρειαζόμαστε την ψυχανάλυση περισσότερο από ποτέ.
Η κριτική που δέχεστε για τις απόψεις σας έρχεται από διαφορετικές κατευθύνσεις.
Βιώνω το παράδοξο να δέχομαι επιθέσεις από αντίθετες πλευρές. Από τη μία, οι δεξιοί μου επιτίθενται ως κρυφοκομουνιστή και ολοκληρωτικό, από την άλλη, οι αριστεροί, λόγω της σκεπτικιστικής στάσης μου στο προσφυγικό ζήτημα στην Ευρώπη, μου επιτίθενται ως ρατσιστή. Ο Ζαν Πολ Σαρτρ είπε κάποτε ότι αν δέχεσαι επίθεση από αντίθετες πλευρές για μια άποψη σου, είναι καλό σημάδι. Ελπίζω ότι αυτή είναι η περίπτωση μου.
Ποιος είναι ο μεγάλυτερός σας, ας το πούμε, ανταγωνιστής;
Ο πολύ καλός μου φίλος, με τον οποίο είμαστε σε συνεχή πολεμική, ο Αλέν Μπαντιού. Είμαστε πολύ κοντά, αλλά όσο πιο κοντά βρίσκεσαι με κάποιον, τόσο πιο έντονα διαγράφεται η διαφοροποίηση μεταξύ των δύο. Επίσης, θα ήθελα να αναφέρω τον γερμανό φιλόσοφο, Πέτερ Σλοτερντάικ. Στην Ευρώπη, για να το θέσω λίγο ειρωνικά, εμείς οι φιλόσοφοι είμαστε οι τελευταίοι σταλινιστές, δίνουμε διαρκώς μεταξύ μας λειτουργικές μάχες…
Πηγή: Εποχή
