Η παραίτηση σύσσωμου του Διοικητικού Συμβουλίου του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ) ξάφνιασε. Οι λόγοι της παραίτησης δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα, ούτε η τράπεζα είπε κάτι, παρότι φρόντισε με σημείωμα στον Τύπο να διαβεβαιώσει ότι θα συνεχίσει να στηρίζει το Ιδρυμα.
Πολύς κόσμος ανησύχησε δικαίως, το Μορφωτικό είναι ένας από τους λίγους πολιτισμικούς θεσμούς που παράγει έργο στο πεδίο των γραμμάτων και των τεχνών διαχρονικά, με ασυναγώνιστη ποιότητα και σεμνότητα. Δεν αναζητά τη δημοσιότητα πάση θυσία.
Το ΜΙΕΤ δεν χρειάζεται συστάσεις, παρ’ όλα αυτά να θυμηθούμε κάποια πράγματα, προκειμένου να αξιολογήσουμε την αξία και την υποχρέωση επιβίωσής του, πάση θυσία. Οι περισσότεροι το γνωρίζουν από το εκδοτικό του πρόγραμμα, το διαμάντι του στέμματος, βιβλία πολύτιμα, δύσκολα, ακριβά, απαιτητικά, που δεν θα μπορούσε εύκολα να φέρει σε πέρας ένας ιδιωτικός εκδοτικός οίκος.
Το Ιδρυμα έκανε γνωστούς στο ευρύ αναγνωστικό κοινό όπως, και στην πανεπιστημιακή κοινότητα, τον Χόσμπομ, τον Μπροντέλ, τον Γκόμπριχ και πολλούς άλλους, δυσεύρετους στη βιβλιογραφική παραγωγή, το ίδιο όμως πολύτιμους.
Καταστατικός στόχος του ΜΙΕΤ είναι η υποστήριξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, περισσότεροι από 300 τίτλοι παραγωγής του είναι πανεπιστημιακά συγγράμματα. Το «Χρονικό της Τέχνης» του Γκόμπριχ μοιράζεται σε όλες σχεδόν τις σχολές κοινωνικών επιστημών, εδώ και 20 χρόνια. Βιβλίο-σταθμός και ταυτόχρονα ένας εκδοτικός άθλος, δουλεύτηκε σχεδόν 10 χρόνια μετά από αίτημα της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών.
Λιγότεροι γνωρίζουν τις άλλες παράλληλες δραστηριότητες του Μορφωτικού Ιδρύματος: το Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο για παράδειγμα, το Εργαστήρι συντήρησης χάρτινου υλικού, τα σεμινάρια βιβλιολογίας, διετούς δωρεάν φοίτησης, την Πινακοθήκη, τα αρχεία, όπως το Αρχείο Σεφέρη μεταξύ άλλων. Το 2009 εντάχθηκε στο ΜΙΕΤ και διασώθηκε το Ελληνικό Ιστορικό Αρχείο-ΕΛΙΑ που δημιούργησαν ο Μάνος Χαριτάτος και ο Δημήτρης Πόρτολος, το οποίο διαθέτει μοναδικά αρχεία και συλλογές του σύγχρονου πολιτισμού, με τους ανθρώπους του, που τα φροντίζουν πολλά χρόνια.
Αρκετοί γνωρίζουν τα 2 βιβλιοπωλεία του Ιδρύματος, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Ειδικευμένα βιβλιοπωλεία, αφού εκτός των δικών του εκδόσεων φιλοξενούν εκδόσεις άλλων ιδρυμάτων που πολύ δύσκολα μπορείς να βρεις αλλού. Διαθέτει επίσης 2 εκθεσιακούς χώρους σε υπέροχα νεοκλασικά, το Μέγαρο Εϋνάρδου στην Αθήνα και τη Βίλα Καπαντζή στη Θεσσαλονίκη.
Το ΜΙΕΤ το δημιούργησε ο Μανώλης Κάσδαγλης, τραπεζοϋπάλληλος της ΕΤΕ στο επάγγελμα και ταυτόχρονα ένας σπουδαίος ποιητής και λογοτέχνης με βαθιά γνώση της τέχνης του βιβλίου. Μέχρι τον θάνατό του διατέλεσε διευθυντής του Ιδρύματος, τον διαδέχθηκε ο Διονύσης Καψάλης, άνθρωπος με την ίδια στόφα με τον Κάσδαγλη, ποιητής και λογοτέχνης ο ίδιος με αγάπη σε όλες τις τέχνες, ο οποίος επέκτεινε τη δραστηριότητα του ΜΙΕΤ στον χώρο των εικαστικών, της μουσικής, των εκδηλώσεων λόγου.
Ασπίδα πολιτιστικής αυτονομίας
Το ΜΙΕΤ ζει από τη χορηγία της Εθνικής Τράπεζας, διατηρεί την αυτονομία του από το καταστατικό του. Ο Κάσδαγλης καταλάβαινε ότι το Ιδρυμα απειλείται είτε από συρρίκνωση της χορηγίας από την Εθνική είτε από το να μετατραπεί σε γραφείο δημοσίων σχέσεων της τράπεζας. Ασπίδα του Ιδρύματος είναι το Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από μεγάλα ονόματα της πνευματικής ζωής της χώρας. Πανεπιστημιακοί και ακαδημαϊκοί, αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες και λόγιοι.
Το Δ.Σ. δεν διορίζεται, τα μέλη του εκλέγουν τους αντικαταστάτες όσων αποχωρούν ή λήγει η θητεία τους. Στα πρώτα Συμβούλια συμμετείχαν μεγάλα ονόματα της τότε προοδευτικής διανόησης και σήμερα είναι άνθρωποι εγνωσμένου κύρους. Οι Διαμαντούρος, Γιαννίτσης, Κάλφας, Κυρτάτας, Πολίτης παραιτήθηκαν, δεν θέλησαν να δημοσιοποιήσουν τους λόγους. Φαντάζομαι ότι η παραίτηση είναι μήνυμα στην τράπεζα και δεν ήθελαν να γίνει κλοτσοσκούφι στα μίντια. Εξάλλου είχαν φροντίσει να εγκρίνουν τον προϋπολογισμό και το εκδοτικό πρόγραμμα του επόμενου χρόνου έτσι ώστε το ΜΙΕΤ να μην αναστείλει τη δραστηριότητά του.
Σκέφτομαι ότι το νήμα της επιτελεστικότητας της παραίτησής τους έχει να κάνει με ειδήσεις που γράφτηκαν και δεν σχολιάστηκαν. Ο Τύπος αποφεύγει να κρίνει πράξεις του μεγάλου διαφημιζόμενου. Η Εθνική ανέθεσε μελέτη για τη βιωσιμότητα του Ιδρύματος σε εταιρεία συμβούλων, έφτιαξε και υπηρεσιακή επιτροπή επιτήρησης της διαχείρισης του Ιδρύματος με βάση τα πορίσματα της εταιρείας. Εν τοις πράγμασι αυτό σήμαινε Διοικητικό Συμβούλιο περιορισμένης ευθύνης, αντίφαση εν τοις όροις όταν μιλάμε για ένα άμισθο συμβούλιο που λογοδοτεί με βάση την ευθύνη του στο πνευματικό γίγνεσθαι.
Οι εταιρείες συμβούλων πάντα εισηγούνται ισοσκελισμένους ισολογισμούς – ξοδεύεις όσα κερδίζεις. Οταν αυτό δεν συμβαίνει, εισηγούνται παγίως μείωση του κόστους εργασίας και περιορισμό του κύκλου εργασιών. Αν είναι δυνατόν οι πωλήσεις βιβλίων να καλύπτουν τα έξοδα λειτουργίας του Ιδρύματος!
Το πόρισμα δεν καταλαβαίνει επίσης την ποιότητα των εργαζομένων στο ΜΙΕΤ. Ολοι είναι αναλώσιμοι. Το Μορφωτικό διαθέτει επιμελητές, τους καλύτερους στην εκδοτική πιάτσα, παλαιογράφους, συντηρήτριες, διαχειριστές αρχείων, βιβλιοπώλες που δεν γνωρίζουν μόνο τους τίτλους αλλά και τα περιεχόμενα, εργαζόμενους-πασπαρτού που δουλεύουν παντού, από την ανάρτηση των εκθέσεων μέχρι την έγκαιρη διανομή των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων.
Η εταιρεία και η Εθνική, όπως φαίνεται, δεν καταλαβαίνουν το άυλο κεφάλαιο που προσφέρει στην τράπεζα το Ιδρυμα. Την τροποποίηση της εικόνας του απεχθούς τραπεζίτη. Το καταλάβαιναν οι παλαιότεροι: ο Καρατζάς, ο Μαγκάκης, ο Βρανόπουλος. Οι νεοφιλελεύθεροι δεν χαμπαριάζουν. Δεν καταλάβαινε ο Γερμίδης στο παρελθόν, δεν καταλαβαίνουν οι σημερινοί. Οι νεοφιλελεύθερες διοικήσεις των τραπεζών -χθες ο Γερμίδης, σήμερα οι Μιχαηλίδης και Μυλωνάς- στις εποχές των Μητσοτάκηδων δεν καταλαβαίνουν από πολιτισμό κι αδιαφορούν για την εικόνα της τράπεζας.
*Πρώην βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, εργαζόμενος 22 χρόνια στο ΜΙΕΤ
