Συνέντευξη στον Κώστα Τερζή
* Αν κατάλαβα καλά, υπήρξε μια “συμφωνία” με τους βασικούς πρωταγωνιστές της ελληνικής πλευράς, τον Αλέξη Τσίπρα, τον Γιάνη Βαρουφάκη αλλά και τον Ευκλείδη Τσακαλώτο που τον διαδέχτηκε, να μπορείς να είσαι παρών με την κάμερα πίσω από το “παραβάν” της άσκησης εξουσίας και της διαπραγμάτευσης με τους δανειστές;
Συμφωνία δεν υπήρξε, με την έννοια να συμφωνήσαμε ότι κάποια πράγματα μπορώ να τα κινηματογραφήσω και κάποια άλλα όχι. Τους έκανα μια πρόταση όταν ξεκινούσα το γύρισμα της ταινίας και την αποδέχτηκαν. Τώρα, γιατί την αποδέχτηκαν; Νομίζω για τρεις λόγους: Πρώτον, ότι τους ενδιέφερε να μπορούν να πουν αυτοί την ιστορία, και όχι κάποιοι άλλοι, οι οποίοι προφανώς θα ήθελαν, δεύτερον ότι κατανόησαν τη σημασία του ιστορικού τεκμηρίου, για τους μελλοντικούς θεατές αλλά και τους ιστορικούς ερευνητές, και τρίτον, ενδεχομένως, γιατί μάλλον είχαν εμπιστοσύνη σε μένα, γνωρίζοντας τη δουλειά μου μέχρι εκείνη τη στιγμή. Πηγαινοερχόμουν ασταμάτητα στις Βρυξέλλες και αρχικά προσπαθούσα πάρα πολύ να περνάω απαρατήρητος στους διαδρόμους κατά τις συνεδριάσεις του Eurogroup. Μπορώ να πω πως ένιωσα ανακούφιση όταν οι Γερμανοί και οι Γάλλοι συμπαραγωγοί μου που είδαν την ταινία κατάλαβαν σε ποιο σημείο έφτασε η ελληνική κοινωνία από τις πολιτικές που επιβλήθηκαν από τους δανειστές…
* Η αφήγηση των γεγονότων έχει πολλά μπρος – πίσω μέσα στον χρόνο. Αυτό επιτείνει την αίσθηση της παγίδευσης σε ένα λαβύρινθο. Το διάστημα των σχεδόν πέντε χρόνων που κράτησαν τα γυρίσματα είναι εντυπωσιακό και μάλλον πρωτοφανές για ελληνική παραγωγή…
Ναι, μπορώ τώρα να σου εξομολογηθώ ότι μετά τις εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2015 σκεφτόμουν να ολοκληρώσω την ταινία σε εκείνο το σημείο, είχα ήδη αρκετό υλικό από γυρίσματα. Αλλά τελικά αποφάσισα πως έχει σημασία να “παρακολουθήσουμε” τη ζωντανή Ιστορία, που δεν γνωρίζαμε πώς θα τελειώσει, υπήρχαν αλλεπάλληλες αλλαγές… Προστέθηκε η προσφυγική κρίση, οπότε μπήκαν στην ταινία και “χαρακτήρες” προσφύγων. Είχαμε τη μετανάστευση μισού εκατομμυρίου Ελλήνων λόγω της οικονομικής κρίσης, οπότε έπρεπε να προσθέσουμε και κάποιους από αυτούς τους μετανάστες σαν “χαρακτήρες”. Αυτή η μακρόχρονη προσέγγιση σου δίνει το πλεονέκτημα να παρακολουθείς τα πρόσωπα σε διάρκεια, σε βάθος χρόνου. Ωστόσο δεν είναι ακριβώς ένα “χρονικό” της πενταετίας 2015-2020, δεν ήθελα να δείξω τις καταστροφές στο Μάτι και στη Μάνδρα, γιατί επέλεξα να εστιάσω στην οικονομική και την προσφυγική κρίση. Η καταγραφή αυτής της περιόδου με τους δύο συγκεκριμένους άξονες νομίζω πως θα αφήσει κάτι για τις μελλοντικές γενιές και τους αυριανούς ερευνητές.
* Τι συνέβη, κατά τη γνώμη σου, στην ελληνική κοινωνία, στην Ελλάδα, μετά το δημοψήφισμα του 2015;
Αρχικά είδαμε τον ελληνικό λαό να κάνει ένα ιστορικό άλμα, να απογοητεύεται στη συνέχεια, να συμβιβάζεται, να περνάει με άλλα λόγια από τον ιδεαλισμό σε ένα είδος ρεαλισμού, και τελικά να συντηρητικοποιείται. Η ιδεολογικοπολιτική μετατόπιση ενός κόμματος προκάλεσε τεκτονικά φαινόμενα, χάσματα…
* Εγώ θα έλεγα πως έχουμε μετατόπιση της κοινωνικής νόρμας…
Συμφωνώ. Για να το πω λαϊκά, βγήκε στο προσκήνιο η αντίληψη “Όλοι ίδιοι είναι, επομένως θα κοιτάξω κι εγώ την πάρτη μου”, βλέπουμε μια κοινωνία σήμερα όπου σήκωσε κεφάλι ο ατομισμός, και ο alt right λόγος… Ακόμη και οι αμβλώσεις, ένα ζήτημα που είχε λυθεί εδώ και δεκαετίες, ξαναβγήκαν στην επιφάνεια…
* Έχεις μελετήσει ιδιαίτερα μέσα από την έρευνά σου και τις ταινίες σου την “επέλαση” του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου σε χώρες της Λατινικής Αμερικής όπως η Αργεντινή…
Ναι, γνωρίζω καλά την περιπέτεια της Αργεντινής και μπορώ να πω ότι σε μια ενδεχόμενη έξοδο από τη ζώνη του ευρώ θα αντιμετωπίζαμε δυσκολίες που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Και θα ήταν μια κατάσταση που θα έπληττε περισσότερο τους αδύναμους της κοινωνίας. Αυτούς που στην Αργεντινή είχα δει να μαζεύουν τα κόκαλα από την κρεαταγορά όταν έκλεινε, για να τα βράσουν, σαν σούπα… Ωστόσο ακόμα και τώρα δεν ξέρω τι θα έκανα αν ήμουν στη θέση του Τσίπρα. Τα νούμερα μιλάνε από μόνα τους, είχαμε 25% μείωση του ΑΕΠ, 2,5 εκατομμύρια Έλληνες κάτω από το όριο της φτώχειας, 1 εκατομμύριο άνεργους, μετανάστευση μισού εκατομμυρίου Ελλήνων σε άλλες χώρες σε αναζήτηση εργασίας.
* Η λέξη «Δεσμώτες» στον τίτλο της ταινίας τι ακριβώς σηματοδοτεί για σένα;
Είμαστε υποχρεωμένοι για πρωτογενή πλεονάσματα μέχρι το 2060 και η περιουσία της χώρας είναι δεσμευμένη στο Υπερταμείο για 99 χρόνια. Αυτά μας κρατάνε δέσμιους. Και όπως λέει σε κάποια στιγμή ο Αλέξης Τσίπρας, «η δημιουργική ασάφεια ήταν τελικά προς όφελος των ισχυρών».
* Ποια είναι η “παρακαταθήκη” που θέλεις να αφήσεις με την ταινία;
Πρέπει να συζητήσουμε, να αναλύσουμε αυτά που συνέβησαν, να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας και να προχωρήσουμε. Και πρέπει να αλλάξουμε αυτή την κοινωνία, η οποία πλέον εκφασίζεται αργά αλλά σταθερά. Μακάρι με αφορμή την ταινία να ανοίξει ένας ειλικρινής διάλογος. Κυρίως, δεν ήθελα να κάνω μια ταινία που θα θρηνεί για μια “χαμένη ευκαιρία”. Αντί γι’ αυτό, επέλεξα στο κλείσιμο το βλέμμα ενός παιδιού προσφύγων, που κοιτάζει το μέλλον με ελπίδα.
* Πώς αξιολογείς το δημοψήφισμα και το τι σήμαινε για την κοινωνία;
Όλη εκείνη η περίοδος ήταν σαν μια “έφοδος στον ουρανό”, ήταν μια από τις σπάνιες ιστορικές στιγμές. Έγινε ένα άλμα, ακόμα κι αν δεν είχαν όλοι συνειδητοποιήσει τι σήμαινε να βγει η Ελλάδα από το ευρώ. Πέντε χρόνια μετά, καταλήξαμε στην αναζήτηση της κανονικότητας. Απογοητευτήκαμε και από τη στιγμή που ηττηθήκαμε, συμβιβαστήκαμε. Για παράδειγμα, συζητώντας με τον Στέργιο Πιτσιόρλα, που ήταν πρόεδρος του ΤΑΙΠΕΔ από τον Μάρτιο του 2015 έως τον Νοέμβριο του 2016, μου είχε πει πως θεωρούσε θετική τη σύμπραξη του Δημόσιου με ιδιωτικές εταιρείες στο θέμα του νερού. Ακριβώς την ίδια άποψη είχε εκφράσει και ο προκάτοχός του Σταυρίδης, διορισμένος από τον Σαμαρά. Και βέβαια στο προσφυγικό, μετά το 2015 είδαμε πρόσφυγες να έρχονται στη χώρα κατά κύματα. Λειτούργησε πρώτα η αλληλεγγύη, αλλά μετά και ο ρατσισμός.
* Σε κάποια στιγμή στην ταινία σου βλέπουμε τον Γάλλο φιλόσοφο Αλαίν Μπαντιού να λέει για την Ελλάδα και τους δανειστές μας «ήθελαν να δείξουν πως τίποτα άλλο δεν είναι εφικτό έξω από το δικό τους σύστημα». Τελικά η αναμέτρηση έγινε με ιδεολογικούς όρους;
Ήταν η πρώτη φορά που στην Ευρώπη της κρίσης το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού βρέθηκε να συγκρούεται ανοιχτά με μια αριστερή κυβέρνηση, που τόλμησε να το αμφισβητήσει. Και προφανώς αυτή η αναμέτρηση δεν αφορούσε μόνο την οικονομία. Ήταν μια ιδεολογικοπολιτική αναμέτρηση τεράστιας σημασίας. Η νίκη του ευρωπαϊκού κατεστημένου λειτούργησε σαν σκληρό “μάθημα” προς πολλές κατευθύνσεις. Και στο ίδιο διάστημα έχουμε τις “σημαδιακές” δολοφονίες του Παύλου Φύσσα και του Ζακ Κωστόπουλου…
* Τελικά, στους τίτλους της ταινίας, επιβεβαίωσα και τυπικά ότι η ΕΡΤ απουσιάζει, ότι αποσύρθηκε από την παραγωγή με απόφαση της νέας διοίκησης που διορίστηκε από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Συμπαραγωγοί είναι μόνο το ARTE και το γερμανικό τηλεοπτικό κανάλι WDR. Από την Ελλάδα, μονάχα η δική σας εταιρεία, η Small Planet, και κανείς άλλος. Είναι αποκαρδωτικό…
Ναι, η ΕΡΤ υπαναχώρησε από τη “δήλωση δέσμευσης” που μας είχε δώσει αρχικά, για τη συμμετοχή της στην παραγωγή. Να ξεκαθαρίσω ότι η “δήλωση δέσμευσης” είναι διεθνής όρος για τις οπτικοακουστικές παραγωγές και είναι πρωτάκουστο ότι κάποιος υπαναχώρησε και καταστρατήγησε αυτή τη δέσμευση. Οι ξένοι συμπαραγωγοί εκνευρίστηκαν πολύ όταν το έμαθαν. “Ποιος θα καλύψει αυτό το κενό χρηματοδότησης, των 15.000 ευρώ;” – που ήταν το ποσό συμμετοχής της ΕΡΤ. Οπότε, τους είπαμε να μην ανησυχούν και ότι θα το καλύψει η δική μας εταιρεία, η Small Planet.
* Η διοίκηση της ΕΡΤ απ` όσο ξέρω έκανε μια αντιπρόταση…
Ναι, ακόμα είναι ανοιχτό το ζήτημα, δεν έχουμε υπογράψει, μας είπαν ότι θέλουν να αγοράσουν το δικαίωμα προβολής της ταινίας στην ΕΡΤ για δύο χρόνια. Αλλά είναι κακή επιχειρηματική πρακτική, και κυρίως είναι λάθος, γιατί γίνεται ζημιά στη διεθνή εικόνα της ΕΡΤ.
* Αυτό που εσύ θεωρείς “κακή επιχειρηματική πρακτική” μήπως έχει να κάνει και με έναν ιδεολογικό μηχανισμό λήθης και διαστρέβλωσης σε σχέση με εκείνη την περίοδο, που φαίνεται να έχει μπει σε εφαρμογή από την τωρινή κυβέρνηση;
Δεν μπορώ να το αποκλείσω.
* Βλέπουμε πως το ελληνικό ντοκιμαντέρ έχει μια σταθερά ανοδική πορεία εδώ και χρόνια, με εντυπωσιακό πλούτο, παρά την έλλειψη οικονομικών πόρων. Δεν είναι υπερβολή να μιλήσουμε για “έκρηξη” παραγωγής ντοκιμαντέρ – στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που ξεκινά σε λίγες μέρες θα προβληθούν 51 ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, τα περισσότερα εκ των οποίων έγιναν εκ των ενόντων, με “δημιουργική αυτοθυσία”.
Νομίζω πως αυτή η “έκρηξη” πηγάζει από την ανάγκη να μιλήσεις γι’ αυτά που σε καίνε, αλλιώς θα σκάσεις – είναι ένα από τα καλά της τραγωδίας που βιώσαμε. Πάντως αυτό που λείπει είναι η εξωστρέφεια, το να βγούμε πέρα από τα σύνορα της χώρας. Πρόσφατα ήμουν σε μια επιτροπή αξιολόγησης προτάσεων για ντοκιμαντέρ στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, και ήταν φανερό αυτό. Ρώτησα ορισμένους από τους νέους σκηνοθέτες που είχαν καταθέσει προτάσεις, “Γιατί, βρε παιδιά, δεν φτιάχνετε και ένα πλάνο για το πώς θα βγει η ταινία σας έξω, να αναζητήσετε και συμπαραγωγούς εκτός Ελλάδας;” Και η απάντηση ήταν ένα αμήχανο “Ε, ποιος θα μας προσέξει εμάς;”.
Πηγή: Η Αυγή
