Οι διαδηλώσεις για την κλιματική αλλαγή δονούν σήμερα τις μεγάλες πόλεις. Η μαχητικότητα, η μαζικότητα, ο διεθνής συντονισμός φέρνουν στον νου κινήματα της δεκαετίας του ‘70 και του ‘80. Με σύνθημα «System change – not climate change» (το σύστημα πρέπει να αλλάξει, όχι μόνο το κλίμα) οι διαδηλωτές διευρύνουν τη στόχευση και ανοίγουν παράθυρα ριζοσπαστικοποίησης.
Στην απέναντι πλευρά η καθεστηκυία τάξη διαπιστώνει με δέος ότι η συζήτηση ξεφεύγει από τα στενά «τεχνικά» όρια της υπερθέρμανσης του πλανήτη: εκείνο που απαιτεί η νεολαία δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να κλονιστεί το σύστημα εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και άνισης κατανομής του πλούτου. Με τα δικά του εργαλεία και προτεραιότητες φτάσαμε εκεί που φτάσαμε. Τώρα ήρθε η ώρα να «μιλήσουν» άλλοι.
Καπιταλισμός και κλίμα
Η κλιματική αλλαγή δεν είναι φάντασμα. Τα προηγούμενα χρόνια επιχειρήθηκε από μια επιστημονική μειοψηφία συσκότιση και παραπλάνηση, ντυμένη με «επιστημονικό» μανδύα. Πλέον δεν υπάρχει ένας επιστήμονας ή ινστιτούτο που να μην αναδεικνύει τις διαστάσεις της και, αναπόφευκτα, τα αίτιά της, έστω και αν ορισμένοι αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν τις πολιτικές λέξεις-κλειδιά. Σχεδόν μόνος του ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει απομείνει να τουιτάρει αντιεπιστημονικές ανοησίες για το φαινόμενο, απευθυνόμενος αποκλειστικά στο ιδιόμορφο πολιτικό του ακροατήριο.
Και δεν έχουμε χρόνο. Ακόμα και αν παγώναμε στα σημερινά τους επίπεδα τα κύρια αίτια της υπερθέρμανσης, οι καταστροφικές συνέπειες δεν θα απαλύνονταν. Το Green New Deal, που προωθεί η ριζοσπαστική πτέρυγα των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ και χαρακτηρίζεται γελοιωδώς «Δούρειος Ιππος του μαρξισμού» από τις δυνάμεις της αγοράς, αποτελεί στην πράξη έναν συγκρατημένο συμβιβασμό. Αν όλες οι προτάσεις του υλοποιηθούν, η περαιτέρω θέρμανση του πλανήτη ίσως συγκρατηθεί στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, με ήδη σοβαρές συνέπειες σε παράκτιες κοινωνίες, βιοποικιλότητα, παραγωγή τροφίμων. Για τη αναστροφή του φαινομένου απαιτούνται μέτρα τόσο ανατρεπτικά, που ο παγκόσμιος καπιταλισμός, σε αυτή τη φάση τουλάχιστον, δεν είναι διατεθειμένος να λάβει. Και όταν υποχρεωθεί να το κάνει, θα φορτώσει όλο το κόστος στις πλάτες των πλέον αδύναμων, όπως συνηθίζει.
Δεν το ισχυρίζονται αυτό μόνο ριζοσπάστες μαρξιστές με αμπέχονο και μαλλιά αφάνα, όπως τους φαντασιώνονται μερικοί ανεκδιήγητοι συνοδοιπόροι της νέας κυβέρνησης: σε έκθεση του ερευνητικού ινστιτούτου Bios για λογαριασμό του ΟΗΕ, που υπογράφει ομάδα ειδικών με επικεφαλής τον Φινλανδό καθηγητή Paavo Järvensivu (Αύγουστος 2018), καταδεικνύεται ότι το σύστημα της ελεύθερης αγοράς δεν μπορεί να δώσει λύσεις -μόνο μια συμμαχία κρατών απελευθερωμένη από τις δυνάμεις της. Αλλά πόσο πιθανό πολιτικά είναι να συμβεί κάτι τέτοιο χωρίς την αδιάκοπη πίεση των πολιτών;
Μέσα από αυτό το πρίσμα πρέπει να δούμε τις σημερινές διαδηλώσεις. Οι νέοι θα γίνουν -γίνονται ήδη- πολύ πιο ριζοσπάστες από ό,τι ήταν οι γονείς τους πριν από τρεις δεκαετίες, πρώτα απ’ όλα γιατί (αντίθετα από εκείνους) δεν έχουν άλλη επιλογή. Ο καπιταλισμός δεν τους προσφέρει καλύτερο μέλλον, αλλά έναν κόσμο με ακραία καιρικά φαινόμενα που πνίγουν ή αφήνουν άστεγους χιλιάδες· έναν κόσμο με περιβαλλοντικούς πρόσφυγες, νέες ερήμους, περισσότερη φτώχεια, περισσότερη πείνα. Για παράδειγμα, η χώρα που απειλείται περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας είναι το ήδη φτωχό Μπανγκλαντές, ενώ ολόκληρες περιοχές στην Αφρική, όπου σήμερα ζουν 200 εκατ. άνθρωποι, προβλέπεται ότι θα ερημοποιηθούν. Ο ρόλος των τραπεζών, η έλλειψη επαρκούς τροφής και νερού στη μισή Αφρική την ώρα που ο Αμαζόνιος καταστρέφεται για να αναπτυχθεί η παραγωγή κρέατος -όλα συνδέονται.
Καθώς η συζήτηση ανοίγει και πλαταίνει, ο ίδιος ο πυρήνας -η λογική- του συστήματος θα αμφισβητηθεί για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Θέματα όπως οι προτεραιότητες στην παραγωγή (και άρα αναπόφευκτα η ιδιοκτησία της…), οι πολεμικές συρράξεις, η φύση της εργασίας, η ανακατανομή του πλούτου, η δημιουργία ενός συστήματος φροντίδας για τους πληγέντες από την κλιματική αλλαγή (ποιος θα επωμιστεί το κόστος;) θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή.
Εχει λόγο ο ΣΥΡΙΖΑ;
Οπως δείχνει πανελλαδική έρευνα (Καθημερινή, 18.9.19), η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος καταλαμβάνουν τη 2η και 3η θέση, με 1η την ανεργία, σε αυτά που ο πολίτες θεωρούν σοβαρότερα προβλήματα. Η ευρωπαϊκή Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλουν να πάρουν δραστήρια μέρος στη συζήτηση. Τώρα περισσότερο από ποτέ έννοιες που βρίσκονται στο επίκεντρο της ιδεολογίας μας, όπως η βιώσιμη ανάπτυξη και η παγκόσμια ισότητα, θα γίνουν ελκυστικές. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι νέοι που συμμετέχουν στις διαδηλώσεις θα κερδηθούν από τις ιδέες της Αριστεράς εύκολα και ανέξοδα. Σε περιόδους κρίσης έχουμε δει και το αντίθετο φαινόμενο, τη δημιουργία αποδιοπομπαίων τράγων, την προσφυγή στον ανορθολογισμό, το κλείσιμο στο καβούκι.
Ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να είναι ειλικρινής. Να διαλέξει πλευρά, ακόμα και σε ζητήματα που ίσως «πονέσουν». Ποια είναι η σχέση μας με τη βιομηχανία εξόρυξης πετρελαίου, την ώρα που η Ευρώπη παγώνει ανάλογα σχέδια; Μήπως η κυβέρνησή μας έκανε λάθη λόγω των πρωτόγνωρων συνθηκών που αντιμετώπισε και υπό τη διαρκή πίεση εξωτερικών παραγόντων; Αν ναι, οφείλουμε να το παραδεχτούμε και να δεσμευτούμε για το μέλλον. Ακόμα: προχωρήσαμε αποφασιστικά τις πολιτικές μείωσης των απορριμμάτων και κοινωνικής διαχείρισής τους; Τι κάναμε για να προωθήσουμε ένα μοντέλο τουρισμού φιλικού στο περιβάλλον, που να μη μετράει κεφάλια, να μη βιάζει τα νησιά, να μη γονατίζει τις υποδομές στις μικρότερες κοινωνίες; Τι κάναμε για να προωθήσουμε αποφασιστικά τη χρήση εναλλακτικών μέσων μεταφοράς; Μήπως καθυστερήσαμε να νομοθετήσουμε για τις παραλίες, αφήνοντας πεδίο στη σημερινή κυβέρνηση; (η πρόσφατη υποχώρηση της οποίας πάντως, μετά την κατακραυγή, ήταν νίκη.)
Την τρέχουσα δεκαετία η Ευρώπη βρέθηκε πρώτη φορά αντιμέτωπη με το φαινόμενο της προσφυγιάς. Η ευρωπαϊκή Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο στάθηκαν ανάχωμα στον ρατσισμό και την ξενοφοβία, αλλά επέμειναν ότι το κλειδί βρίσκεται στην αντιμετώπιση των αιτιών. Ορισμένοι, όπως οι Ορμπαν, οι Κατσίνσκι και οι Σαλβίνι της Ευρώπης, αλλά και οι ομογάλακτοί τους στην εγχώρια Ακροδεξιά και στη Ν.Δ., πίστεψαν ότι μπορούν να να κρυφτούν πίσω από τείχη. Θα αποτελέσει δυσάρεστη έκπληξη για αυτούς η στιγμή που θα αντιληφθούν ότι στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής κανένα τείχος, οσοδήποτε ψηλό, δεν τους σώζει. Αλλά ο δικός μας στόχος, μέσα από τις μάχες που θα δώσουμε, είναι η μέρα αυτή να μη φτάσει ποτέ.
Ο Νίκος Φίλης είναι βουλευτής Α’ Αθηνών και μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
