Ο Πειραιάς είναι πλέον το δεύτερο λιμάνι της Μεσογείου και σύντομα το έκτο σε μέγεθος της Ευρώπης. Οι μεταφορές εμπορευμάτων είναι το δυνατό του χαρτί. Ακολουθεί η ακτοπλοΐα, τελευταία η κρουαζιέρα. Η κρουαζιέρα σήμερα δεν αφήνει κανένα ουσιαστικό όφελος στην πόλη. Αφήνει όμως οφέλη στην Αθήνα, καθώς η μάζα των τουριστών έρχεται εδώ κυρίως για τον κορυφαίο προορισμό της Αττικής, την Ακρόπολη. Για τούτο είναι αδύνατον να αγνοηθεί. Για αυτό και για τα σενάρια του αυριανού Πειραιά, θα μιλήσουμε πιο κάτω.
Το Home Port
Από το 2010, ο ΟΛΠ έθεσε ως στόχο την μετατροπή του Πειραιά σε Home Port, δηλαδή σε τόπο εκκίνησης των πλοίων και των επιβατών αντί για ενδιάμεσο σταθμό. Είναι ένας στόχος που τον συμμερίζονται οι παραγωγικές τάξεις της πόλης, ο εμπορικός κόσμος, οι επιχειρηματίες του τουρισμού. Σήμερα αποτελεί Home Port μόνο για μία εταιρεία. Δεν γνωρίζω αν αυτό μπορεί να πετύχει συνολικά. Αν όμως πετύχει για περισσότερες εταιρείες, τότε σημαίνει πολλαπλασιασμό του οφέλους για τον Πειραιά. Οι επιβάτες θα διανυκτερεύουν εδώ, θα ψωνίζουν, θα τρώνε, θα κυκλοφορούν εδώ πριν και μετά το ταξίδι. Βασική προϋπόθεση, να αποτρέψουμε τη δημιουργία μιας «κλειστής πόλης», μέσα στο λιμάνι. Αυτό επιχειρείται να γίνει και κανείς δεν πιέζει προς άλλη κατεύθυνση. Είναι ένα στοίχημα που μόνο ο Δήμος Πειραιά έχει τη δυνατότητα να το κερδίσει.
Πώς αυτοί οι επισκέπτες θα παραμείνουν μέσα στην πόλη; Όταν ο Πειραιάς γίνει ελκυστικός, με ποιοτικές υπηρεσίες τουρισμού, αναψυχής και με αξιόλογα μνημεία και μουσεία για να επισκεφθούν οι τουρίστες. Όχι με «αρπαχτές» και προχειρότητες.
Πώς θα συμβούν αυτά; Τα πράγματα είναι πολύ συγκεκριμένα και το σχέδιό μας ρεαλιστικό. Το σχεδιάζουμε πολλά χρόνια, υπάρχουν δημόσιες εγκρίσεις, χρηματοδοτήσεις, αλλά έως τώρα κανείς δεν το προγραμμάτισε με σοβαρό τρόπο.
Η αναψυχή και οι αναπλάσεις
Κύριο εργαλείο για την προσέλκυση των επισκεπτών είναι η εξυγίανση του τομέα της αναψυχής. Σημαίνει εστιατόρια, μπαρ και καφέ, καλά και με λογικές τιμές, Όχι αυθαίρετες πλαστικές παράγκες με πανάκριβες τιμές σε άσχημες πλατείες και εγκαταλειμμένους πεζόδρομους. Ούτε μπαρ εφήμερων επιχειρηματιών που ελπίζουν να βγάλουν τα λεφτά τους σε μία σεζόν και να φύγουν αλλού. Σημαίνει, ακόμη, όμορφες αναπλάσεις, περιπάτους με πράσινο συνδυασμένους με τα νεοκλασικά μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους της Τερψιθέας, των Αστικών Πυλών, της Ζέας, της Ηετιώνειας Πύλης. Το έργο της Ηετιώνειας, που ολοκληρώνεται με το πάρκο στο Καστράκι, η αναβίωση του διατηρητέου σιδηροδρομικού σταθμού Αγίου Διονυσίου, η πράσινη διαδρομή των γραμμών από εκεί ως τη Λεύκα, η ανάπλαση του Τουρκολίμανου, το πράσινο βουλεβάρτο της Β’ Μεραρχίας που ενώνει τον Άγιο Νικόλαο με τη Ζέα και ο Μεγάλος Περίπατος των Τειχών στην Πειραϊκή είναι έργα που πρέπει να ολοκληρωθούν ή να γίνουν άμεσα. Είναι επεμβάσεις οι οποίες θα έπρεπε να έχουν γίνει από τον καιρό της Ολυμπιάδας, και όμως δεν έγιναν ακόμη παρότι είναι σχεδιασμένα, προγραμματισμένα και πολλά από αυτά χρηματοδοτούμενα από την κυβέρνηση, την Περιφέρεια Αττικής και την ΟΧΕ.
Οι πολιτιστικές υποδομές και τα μουσεία
Δεύτερο σημαντικό ζήτημα είναι η αναβάθμιση των πολιτιστικών υποδομών. Έχουμε λίγες καλές τέτοιες. Είναι το Δημοτικό Θέατρο, η Δημοτική Πινακοθήκη και το Ιστορικό Αρχείο Πειραιά, το μικρό «Θέατρο κάτω από τη Γέφυρα» του Νέου Φαλήρου. Τρία μουσεία μας δεν έχουν αναδειχθεί όπως τους αξίζει. Μιλώ για το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Ναυτικό Μουσείο και το νέο της Ξυλαποθήκης στις Αστικές Πύλες της Γούβας. Με τη δημιουργία άλλων τριών πόλων, του Διεθνούς Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στο Σιλό και του Μουσείου Μετανάστευσης στην Πέτρινη Αποθήκη στην Ε2 –έργα που εκκρεμούν, και δυστυχώς δεν διεκδικούνται–, όπως και το Εθνικό Μουσείο Σιδηροδρόμων στη Λεύκα, ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να απλωθεί σε όλο τον Πειραιά, όχι μόνο στο κέντρο του, για τουρίστες και κατοίκους.
Η ανάδειξη των ιστορικών ναών του 19ου αιώνα της πόλης, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Σπυρίδωνα, της Αγίας Τριάδας με τις αρχαιότητες στα υπόγεια και του Αγίου Παύλου των Καθολικών συμπληρώνει το παζλ με τον θρησκευτικό τουρισμό.
Ο Δήμος Πειραιά, ενώ είχε τη δυνατότητα οργάνωσης τουριστικών «πακέτων» εντός της πόλης, δηλαδή δρομολογίων προς τα τοπικά μας μουσεία ή τους άλλους καλούς προορισμούς προτίμησε επί πέντε χρόνια να αγνοήσει το θέμα.
Εμείς μιλάμε πια για έναν Πειραιά με ισχυρά ελκυστικά τουριστικά σημεία στη δυτική του άκρη (Πολιτιστική Ακτή και Ηετιώνεια), στην καρδιά των βορείων συνοικιών ανάμεσα στα Καμίνια και την Παλιά Κοκκινιά (Μουσείο των Σιδηροδρόμων, Πάρκο Δηλαβέρη και πράσινος διάδρομος των γραμμών) και στο σύμπλεγμα του κέντρου από τη Γούβα έως τη Ζέα, την Πειραϊκή και την Καστέλλα.
Η παραδοσιακή εμπορική αγορά
Ένα από τα δυνατά σημεία του Πειραιά είναι εν δυνάμει η παραδοσιακή εμπορική αγορά και η γαστριμαργία. Ήρθε η ώρα η οδός Γούναρη και οι γύρω δρόμοι να μετατραπούν ξανά σε αυτό που ήταν η ιστορική εμπορική οδός Μακράς Στοάς πριν χρόνια. Παραδοσιακό εμπόριο, αξιοποίηση των κενών νεοκλασικών ξενοδοχείων και καταστημάτων, κατάργηση της άστοχης λεωφορειακής νησίδας που κόβει τον δρόμο στη μέση, ανάπλαση της παλιάς αγοράς, κατασκευή της Ιπποδάμειας Αγοράς με αγορά νωπών λαχανικών και γαστριμαργία, διατήρηση με εξυγίανση και αναβάθμιση του παζαριού της οδού Αλιπέδου. Αυτά ξέρουμε πως μπορούν να γίνουν, είναι σχεδιασμένα, αλλά εκκρεμούν.
Το αξιόπιστο σύστημα μεταφορών
Η αξιοποίηση του νέου συστήματος μεταφορών θα αλλάξει τη μορφή της πόλης και την καθημερινότητά μας. Ήδη ολοκληρώνεται στον Πειραιά, αλλά όχι χάρη στον Δήμο. Σε αυτό τον τομέα τα πράγματα είναι απλά. Ο τουρίστας –όποιος τουρίστας– δεν θέλει ούτε να παρκάρει το αυτοκίνητό του, ούτε να παίρνει ταξί. Θέλει να περπατάει και να έχει στα χέρια του το χάρτη με το μετρό και το τραμ, ώστε να κινείται αξιόπιστα και άνετα επισκεπτόμενος σημεία της πόλης. Το συγκεκριμένο σχέδιο έχει σχεδόν πετύχει. Στα επόμενα δύο χρόνια αρχίζουν να λειτουργούν επιτέλους οι νέες γραμμές με κέντρο μετεπιβίβασης τον μεγάλο τριπλό σταθμό «Πειραιάς» στο λιμάνι και τον δεύτερο στο Δημοτικό Θέατρο, από και προς το κέντρο Αθήνας, τις συνοικίες και το αεροδρόμιο. Είναι συνολικά τέσσερις γραμμές (Μετρό, ΗΣΑΠ, Τραμ, Προαστιακός) και η προβλεπόμενη κίνηση με ηλεκτροκίνητα λεωφορεία εντός της λιμενικής ζώνης. Το σύστημα αυτό είναι ό,τι καλύτερο μπορούμε να φανταστούμε. Θα μπορέσει να μεταφέρει δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες και κατοίκους μειώνοντας σημαντικά την ανάγκη χρήσης αυτοκινήτων και την αντίστοιχη ρύπανση. Πρέπει να αξιοποιηθεί άμεσα και να επεκταθεί με καλό σχεδιασμό προς την Πειραϊκή και το Κερατσίνι-Πέραμα.
Ας δούμε τώρα τα σημαντικά προβλήματα από τη λειτουργία της κρουαζιέρας και του λιμανιού αλλά και τις λύσεις. Τα έχουμε περιγράψει πολλές φορές, θα το κάνουμε εδώ συνοπτικά.
Το άνοιγμα της πόλης στη θάλασσα της
Το λιμάνι αποκλείει την πόλη με τα πανύψηλα κάγκελα της χερσαίας ζώνης. Όχι μόνο τους κατοίκους που δεν μπορούν να επισκεφθούν σημεία της ακτής, αλλά και τους τουρίστες που δεν μπορούν να βγουν έξω. Είναι ένας παραλογισμός. Ξεκίνησε με τα πανάκριβα και άχρηστα συστήματα δήθεν ασφαλείας των Ολυμπιακών Αγώνων (το λιμάνι απόκτησε τότε περιττά ηλεκτροφόρα καλώδια προστασίας!) σε ένα χώρο από όπου περνούν ελεύθερα προς τα πλοία δέκα εκατομμύρια επιβάτες το χρόνο. Δεν απαγορεύει κανένας νόμος το άνοιγμα του λιμανιού σε πολλά, έξι τουλάχιστον σημεία: Παλατάκι, Άγιος Νικόλαος, Τρούμπα, Πλατεία Καραϊσκάκη, Ηετιώνεια, Κράκαρης. Έτσι κι αλλιώς είναι ανοικτό για οποιονδήποτε, απλά πρέπει να κάνει περιττά χιλιόμετρα για να μπει από αφύλακτες σιδερόφρακτες πύλες. Ας το τελειώσουμε! Ο Δήμος Πειραιά μπορεί να καθίσει στο τραπέζι με τον ΟΛΠ ώστε να δοθεί λύση.
Σε ό,τι αφορά τον τομέα της κρουαζιέρας, η ελεγχόμενη ζώνη μπορεί να περιοριστεί στους απολύτως απαραίτητους χώρους ελέγχων ασφαλείας και διαβατηρίων, όχι σε όλη τη χερσαία ζώνη. Γίνεται επιτυχημένα σε όλα τα τουριστικά λιμάνια της Ευρώπης. Θέλει μυαλό και βούληση ώστε να πετύχει.
Ο έλεγχος της ρύπανσης και του κυκλοφοριακού φόρτου
Το λιμάνι ρυπαίνει. Κάθε μεγάλο λιμάνι ρυπαίνει. Εδώ ξέρουμε ότι έχουμε τουλάχιστον τρεις σημαντικούς παράγοντες εκπομπών αερίων: Ακτοπλοΐα, κρουαζιέρα, κυκλοφοριακό στην περίμετρο. Ο Δήμος Πειραιά ουδέποτε διεκδίκησε να έχει λόγο για αυτόν το βραχνά της πόλης. Δεσμευόμαστε να είμαστε οι πρώτοι που θα απαιτήσουμε την τήρηση της νομιμότητας και τη βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος. Σημαίνει αφενός τακτικές επίσημες μετρήσεις αερίων ρύπων από τα πλοία και την κυκλοφορία και αφετέρου λήψη υποχρεωτικών μέτρων που κάθε σοβαρή αυτοδιοίκηση επιβάλλει στις χρήσεις εντός των ορίων της πόλης που διοικεί. Να θυμόμαστε, δημοτικοί άρχοντες ή μη, ότι το λιμάνι δεν βρίσκεται έξω από τον Πειραιά, είναι ο Πειραιάς! Οι λύσεις είναι συγκεκριμένες. Ηλεκτροδότηση των πλοίων στους προβλήτες ώστε να μην εκπέμπουν καυσαέρια όταν είναι δεμένα. Το θέλουν οι ακτοπλόοι για οικονομία καυσίμων, το θέλουμε όλοι, μόνο ο ΟΛΠ δεν το δρομολογεί. Να το επιβάλλουμε. Βελτίωση των καυσίμων στα πλοία. Προς τα εκεί τείνει η διεθνής νομοθεσία. Να το επιταχύνουμε. Ηλεκτροκίνητα οχήματα εντός του λιμανιού, ήδη περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα του ΟΛΠ. Να εφαρμοστεί. Τέλος, ανάπτυξη των Μέσων Σταθερής Τροχιάς εκτός του λιμανιού. Υλοποιείται. Διεκδικούμε τις επεκτάσεις τους.
Η νότια επέκταση της κρουαζιέρας
Άφησα τελευταίο το μεγάλο ερώτημα που αιωρείται πάνω από τους κατοίκους της Πειραϊκής.
Χρειάζεται η νότια επέκταση της κρουαζιέρας; Οι έμποροι, οι ναυτιλιακοί και οι τουριστικοί επιχειρηματίες του Πειραιά λένε ναι. Κάτοικοι της Πειραϊκής και περιβαλλοντικές ομάδες λένε όχι. Το βέβαιο είναι ότι η επέκταση δεν έχει τεκμηριωθεί από τον ΟΛΠ, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν έχουν αξιολογηθεί.
Σε αυτό το θέμα επιλέξαμε το δρόμο της σοβαρής επιστημονικά τεκμηριωμένης διεκδίκησης και καταφέραμε πολλά. Συμμετείχα υπό τη θεσμική και ακαδημαϊκή μου ιδιότητα στην αξιολόγηση του συνολικού έργου του Master Plan και του λιμενικού έργου της επέκτασης από το 2010. Στην αρχή η επέκταση ήταν γιγαντιαία. Χάρη στις αντιδράσεις μας αλλά και στο τεράστιο οικονομικό κόστος, στις προβλέψεις του ΡΣΑ Αθήνας-Αττικής, χάρη στην αντίδραση της Περιφέρειας και επιστημονικών φορέων, τελικά η αρχική επέκταση μειώθηκε στο 1/4 από όσο είχε προγραμματίσει ο παλιός κρατικός ΟΛΠ. Συνέβαλε σε αυτό η διαπραγμάτευση με την Cosco από το 2015 και η παραχώρηση των Λιπασμάτων από την κυβέρνηση στο Δήμο Κερατσινίου-Δραπετσώνας για πάρκο. Ήταν χώρος που προοριζόταν για ναυτιλιακή ζώνη και νέους προβλήτες. Οι αλλαγές συνεχίστηκαν με τη μείωση του νότιου προβλήτα στο μισό. Για να συμβεί, υπήρξε πολύ σοβαρή και συστηματική δουλειά. Κινήσεων, ανθρώπων και επιστημονικών φορέων. Η οποία διαρκεί για όσους το αγνοούν εννιά χρόνια τώρα. Σε αντίθεση με τον απερχόμενο δήμαρχο, που έμαθε για το έργο πριν από λίγους μήνες, παρότι μέλος του ΔΣ του ΟΛΠ!
Τι πετύχαμε όλοι μαζί
Εντέλει η αρχική γιγαντιαία επέκταση του 2010 συρρικνώθηκε σημαντικά. Τους τελευταίους μήνες διεκδικήσαμε με ένταση επιπλέον τέσσερα πράγματα με στόχο τον περιορισμό των αρνητικών και την ενίσχυση των θετικών:
- Να μη γίνει το Mall. Το πετύχαμε.
- Να μη γίνει ουρανοξύστης στο Παλατάκι. Το πετύχαμε.
- Να κηρυχθεί, για πρώτη φορά στην ιστορία της, η λιμενική ζώνη ελεγχόμενος από την αρχαιολογική υπηρεσία χώρος, προκειμένου ο ΟΛΠ να μην μπορεί να κτίζει ανεξέλεγκτα επάνω ή δίπλα στα μνημεία που υπάρχουν στο λιμάνι όπως έκανε ως τώρα. Το πετύχαμε.
- Να επιβεβαιωθεί η χωροθέτηση του ανοιχτού δημόσιου Διεθνούς Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στο Σιλό και στην Πολιτιστική Ακτή. Το πετύχαμε.
Εν ολίγοις, ορίσαμε την ατζέντα και καταστήσαμε τα παραπάνω αιτήματα όλης της πόλης, φέρνοντας άμεσο αποτέλεσμα.
Η αντίδραση των τοπικών μεσιτών των έργων εναντίον μας ήταν τεράστια. Περιέγραφαν την επερχόμενη καταστροφή του Πειραιά, προσβλέποντας αποκλειστικά σε ίδια οφέλη. Δεν το βάλαμε κάτω, δεν φοβηθήκαμε την ένταση της επίθεσης, δεν σκεφτήκαμε την απώλεια ψήφων αλλά το καλό της πόλης.
Υπερασπιστήκαμε αυτές τις θέσεις στα αρμόδια όργανα, στην ΕΣΑΛ, στο ΚΑΣ, τις τεκμηριώσαμε σε συνέδρια και συσκέψεις, και τα καταφέραμε! Όχι μόνο ο συνδυασμός μας, αλλά και η Αντιπεριφέρεια Πειραιά, δημοτικοί σύμβουλοι, οι έμποροι, οι αρχαιολόγοι, οι κάτοικοι, πάρα πολλοί και πολλές. Ο απερχόμενος δήμαρχος προσήλθε ασθμαίνων για κάποια εξ αυτών στο τέλος. Οι άλλοι υποψήφιοι δυστυχώς, θεωρώντας ίσως αμελητέο το ζήτημα, απλώς μοίραζαν δωρεάν συμπάθεια στους ψηφοφόρους.
Τι μπορούμε να πετύχουμε ακόμη
Τι διεκδικούμε σήμερα:
- Να απομακρυνθεί η νότια επέκταση από τον «Τάφο Θεμιστοκλή» και το αρχαίο τείχος, για να μην προσβάλει ούτε κατ’ ελάχιστο το τοπίο της Πειραϊκής.
- Να μειωθεί η έκτασή του προβλήτα αφού δεν θα κατασκευαστεί το Mall επάνω της.
- Να αρχίσει ο προγραμματισμός της ηλεκτροδότησης των δεμένων πλοίων στους προβλήτες.
- Και το κυριότερο, να δοθούν –ώστε να ελεγχθούν στην κατεύθυνση του άμεσου περιορισμού– τα στοιχεία της ρύπανσης από τα κρουαζιερόπλοια και της κυκλοφοριακής επιβάρυνσης από τα λεωφορεία μεταφοράς τουριστών που στραγγαλίζουν την κυκλοφορία του Πειραιά σε συγκεκριμένες περιοχές.
Αυτά θα δοθούν, όταν τα απαιτήσει μία στιβαρή διοίκηση του Δήμου Πειραιά. Θα συμβεί, και τότε θα επανέλθουμε.
Γιατί τα θέλουμε όλα αυτά;
Μάθαμε ως τώρα ή να κοιτάμε το λιμάνι μας και τη ναυτιλία ως «ιερή αγελάδα» που δεν κάνει να την αγγίξουμε ή να γυρνάμε την πλάτη δηλώνοντας την αντίθεση μας στην ανάπτυξη του και ως εκεί. Προτείνουμε ένα νέο τολμηρό σενάριο: Ο Δήμος Πειραιά, για πρώτη φορά ξανά, μετά από πολλές χαμένες δεκαετίες, αναλαμβάνει ρόλο στρατηγικού εταίρου του λιμανιού. Σχεδιάζει με γνώση και συμμετοχή, οργανώνει και διαπραγματεύεται για λογαριασμό όλων των Πειραιωτών τη διάχυση του οφέλους για όλους, τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, την επιστροφή οικονομικής υπεραξίας, δίκαια και ισοκατανεμημένα στην πόλη και στην κοινωνία, που χωρίς αυτήν δεν θα υπήρχε το λιμάνι και ανάστροφα.
Πασαλιμάνι, 3 Μαΐου 2019
Νίκος Μπελαβίλας
