Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ και η Κατερίνα Ντι Φάτζιο* συζητούν
Η Ευρώπη δεν είναι ένας τόπος όπου τα σύνορα υπάρχουν το ένα δίπλα στο άλλο,
αλλά το ένα πάνω από το άλλο, δίχως να είναι ικανά το ένα να ενσωματώσει το άλλο
Κατερίνα Ντι Φάτζιο: Mε τη «Χάρτα 2020», το Agora Europe, μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε τον Μάιο 2018 και στοχεύει στο να ανοίγει το διάλογο για την αναδιοργάνωση του ευρωπαϊκού πολιτικού χώρου και την επανένταξη σε αυτόν (agoraeupoliticalspace.wordpress.com), ρίξαμε φως στην αναγκαιότητα για συμμετοχική δημοκρατία, όχι για να αντικαταστήσει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία αλλά για να ενσωματωθεί σε αυτήν, και υποστηρίξαμε το κάλεσμα για συλλογικά κινήματα που να δρουν υπερεθνικά και για τοπικές συμμετοχικές πρακτικές που να περνούν τα σύνορα.
Στο τελευταίο του μανιφέστο, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κάλεσε και αυτός για την αναγέννηση της Ευρώπης. Σε τι διαφέρει το κάλεσμα που απευθύνει το Μανιφέστο του Agora Europe από αυτό του Μακρόν; Πώς μπορεί τελικά η Ευρώπη να επανιδρυθεί;
Ετιέν Μπαλιμπάρ: Αυτό που σήμερα υφίσταται στην Ευρώπη είναι ένα σύστημα ψευδο-ομοσπονδιακών θεσμών, το οποίο δεν προσδίδει στους ευρωπαίους πολίτες τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις διαβουλεύσεις και τις αποφάσεις από κοινού, αλλά συντηρεί μια συνεχιζόμενη δυνατότητα για τις εθνικές κυβερνήσεις να ασκούν βέτο. Ως συνέπεια, αποτρέπει το σοβαρό προβληματισμό για το θέμα του μετασχηματισμού των εθνών και της κυριαρχίας στη νέα παγκοσμιοποιημένη περίοδο. Παράλληλα, αυτό το σύστημα απορρίπτει κάθε ιδέα συλλογικής αντιμετώπισης των τεράστιων ανισοτήτων (οικονομικών, κοινωνικών και εδαφικών) στη σημερινή Ευρώπη.
Από αυτήν την άποψη, η κεντρική ιδέα του Μανιφέστο του Agora Europe, δηλαδή η έννοια των δημόσιων αγαθών, αποτελεί θεμελιακή καινοτομία στο διευρωπαϊκό διάλογο μεταξύ διανοητών. Και είναι αυτό ακριβώς που απουσιάζει παντελώς από την αντίληψη του Μακρόν για την «αναγέννηση», στην οποία μπορούμε να αναγνωρίσουμε κάποια θετικά –ιδιαίτερα αν δεν δώσουμε ιδιαίτερη σημασία στην αντίθεση μεταξύ αυτού που προτείνει για την Ευρώπη και αυτού που εφαρμόζει στη Γαλλία. Αλλά και αυτή ακόμα απορρίπτεται κατηγορηματικά και από τους εθνικιστές, όπως ο Ορμπάν και ο Σαλβίνι, και από τους αυστηρούς γερμανούς νεοφιλελεύθερους, όπως η νέα ηγέτιδα των χριστιανοδημοκρατών –η οποία είναι στην πραγματικότητα επίσης εθνικίστρια. Ωστόσο, η αντίληψη του Μακρόν δεν περιλαμβάνει την πιθανότητα της σύγκρουσης με τους υπάρχοντες θεσμούς. Βεβαίως δεν πιστεύω ότι αυτή η προοπτική είναι εύκολη, αλλά θα απομείνει ως η μόνη εναλλακτική στη διάλυση, όταν η παρούσα κρίση μπει σε νέα φάση.
ΚΝΦ: «Τείνουμε να θεωρούμε ότι τα περιφερειακά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζουν τα πραγματικά σύνορα της Ευρώπης, πράγμα το οποίο είναι λανθασμένο», γράφαμε το 2018. Επί του παρόντος, η Ευρώπη επανασχεδιάζει τη φαντασιακή γεωγραφία της, μέσω μιας διαδικασίας προς τα έξω μετάθεσης, όπως αυτή επικυρώνεται από τις συμφωνίες με τη Λιβύη και την Τουρκία. Τα κράτη μεταθέτουν προς τα έξω τη διαχείριση του ανθρώπινου κύματος μετανάστευσης και προσφυγιάς, για να αποφύγουν την ευθύνη. Κάποτε μίλησες για τη δυσκολία να οριστούν τα σύνορα της Γαλλίας ως έθνους, λόγω των κτήσεων της εκτός συνόρων. Κατά αναλογία, σε τι διαφέρει το φαινόμενο της προς τα έξω μετάθεσης των συνόρων της Ευρώπης από την αποικιοποίηση;
ΕΜ: Τα σύνορα, γενικά μιλώντας, υπόκεινται ένα μετασχηματισμό ως προς την πολιτική τους έννοια, την κοινωνική και πολιτιστική τους λειτουργία και τη θεσμική τους εφαρμογή στο σύγχρονο κόσμο. Εφευρέθηκαν στην Ευρώπη, στο πλαίσιο της τάξης πραγμάτων που πήγαζε από τη Συνθήκη της Βεστφαλίας, και προβλήθηκαν στο προς τα έξω πεδίο μέσω της αποικιοκρατίας, η οποία σήμαινε μια συνεχή πληθυσμιακή ροή από την Ευρώπη προς την περιφέρεια, με «εκπολιτιστικές» και «εξολοθρευτικές» διαστάσεις.
Υπάρχει, βεβαίως, σήμερα μια αμυντική, και τελικά αντιδραστική, τάση να φανταζόμαστε ότι η έννοια του «συνόρου», ως μια γραμμή «κυριαρχικού αποκλεισμού», μπορεί να μεταφερθεί από τα έθνη – κράτη σε μια Μείζονα Ευρώπη, αλλά διαπιστώνουμε ότι αυτό το σχέδιο ήδη καταρρέει πριν καν εφαρμοστεί. Η μόνη λύση είναι να εφεύρουμε μια διαφοροποιημένη έννοια των συνόρων, πιο δημοκρατική και πιο πολύπλευρη, η οποία να έχει το σαφή στόχο να οργανώσει και να κανονικοποιήσει τις συνδιαλλαγές με τον έξω κόσμο και όχι να τις θέσει υπό έλεγχο.
Πάντως, δεν μπορούμε να ορίσουμε τα σύνορα με έναν απλό, ομοιογενή τρόπο, λόγω κυρίως δύο προβλημάτων: Το πρώτο είναι ότι η Ευρώπη ως ιστορική, πολιτιστική ένωση, ιδέα αν προτιμάτε, δεν θα μπορούσε ποτέ να εγκλωβιστεί σε ένα σύστημα συνόρων. Υπάρχουν πολλές «θεσμικές φόρμες» που περικλείουν την Ευρώπη και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μία από αυτές. Αλλά αν η Ευρώπη έχει ανάγκη να «επαρχιοποιηθεί» –σύμφωνα με το διάσημο τίτλο του βιβλίου του Ντιπές Τσακραμπάρτι– χρειάζεται επίσης να διατηρήσει και να εμπλουτίσει τους δεσμούς της με όλα τα άλλα μέρη του κόσμου στη βάση της ισοτιμίας.
Αυτό οδηγεί στο δεύτερο πρόβλημα, την αποικιοποίηση. Σαφώς, η κληρονομιά της αποικιοκρατίας, με τη μορφή θεσμικού ρατσισμού και αντιδιεθνιστικών πολιτικών (για παράδειγμα τη νέα σκανδαλώδη απόφαση των γαλλικών πανεπιστημίων να επιβάλουν ειδικά δίδακτρα στους ξένους φοιτητές, που στην πράξη σημαίνει τους αφρικανούς φοιτητές) βρίσκεται παντού. Είναι ιδιαιτέρως ορατά στην εσωτερική πολιτική χωρών όπως η Γαλλία, η Ιταλία κ.λπ. Αλλά η γεωπολιτική κατάσταση έχει ριζικά αλλάξει. Οι πληθυσμιακές ροές, οι οποίες κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας ήταν αποκλειστικά μονόπλευρες, έχουν γίνει αμφίδρομες. Από αυτήν την άποψη, οι ευρωπαϊκές πολιτικές στη Μεσόγειο, που συμπεριλαμβάνουν την προς τα έξω μετάθεση των συνόρων για να αποτραπούν η μετανάστευση και οι πρόσφυγες, είναι αποκρουστικές από ανθρώπινη άποψη, αλλά δεν είναι αποικιοκρατικές. Η αποικιοκρατία με την κύρια έννοιά της ήταν μια επιθετική ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στο μη ευρωπαϊκό κόσμο, ενώ αυτό που διαμείβεται σήμερα είναι αμυντικά μέτρα, όσο βίαια κι αν είναι αυτά.
ΚΝΦ: Πρόσφατα επιχειρηματολόγησες υπέρ της ανθρωπιστικής έννοιας της «ελεύθερης μετακίνησης ως θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος». Κυκλοφορία, παραμονή και άσυλο αποτελούν οριοθετημένες έννοιες που περιλαμβάνονται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ωστόσο, όπως δήλωσες το 2018, η οριοθέτησή τους περιορίζεται από το γεγονός ότι «τα εθνικά κεκτημένα και η εδαφική κυριαρχία αποτελούν τον απόλυτο ορίζοντα». Με άλλα λόγια, είναι πάντα στη διάθεση των επί μέρους εθνικών κυριαρχιών να αποφασίσουν εάν θα παραχωρήσουν το δικαίωμα στο άσυλο και θα σεβαστούν τις διεθνείς συνθήκες. Αυτό δεν φαίνεται να αποθαρρύνει «τις απόπειρες αλληλεγγύης της κοινωνίας των πολιτών» που διαπιστώνουμε διαρκώς.
ΕΜ: Καθένας με ολίγη σοβαρότητα συμφωνεί ότι πρόκειται για ένα βίαιο κύκλο. Η διεύρυνση και η εφαρμογή του δικαιώματος στην ελεύθερη κυκλοφορία είναι εφικτή μόνο με τη μορφή διεθνών συνθηκών και κανόνων, οι οποίοι θα πρέπει πρώτα να καταγραφούν ως διεθνής νόμος ως προσθήκες ή τροποποιήσεις στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Αλλά αυτοί οι θεσμοί είναι εξ ορισμού υπό τον έλεγχο κρατών που μπορούν να εμποδίσουν την εφαρμογή αυτών των αρχών, εάν πιστεύουν ότι αντιστρατεύονται τα κυριαρχικά τους συμφέροντα. Με τη δικονομική έννοια, δρουν διαρκώς κακή τη πίστη. Αυτό δεν είναι καινούργιο και δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι δικονομικές αρχές και κανόνες είναι άχρηστοι. Στην πραγματικότητα, εάν αυτός ο κύκλος δεν είχε ποτέ διανυθεί, δεν θα υπήρχε καμία διεθνής νομιμότητα. Όμως αναδεικνύει το γεγονός ότι και άλλες δυνάμεις χρειάζεται να διαδράσουν, οι οποίες δεν μπορούν απλά να αγνοηθούν. Κάποιες έχουν οριστεί –και μάλιστα με μεγάλο κόστος– από τους αγώνες των ίδιων των μεταναστών. Κάποιες άλλες είναι ηθικές δυνάμεις. Γι’ αυτό πρόσφατα επέμεινα ιδιαίτερα στην αναφορά όχι μόνο στο δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας –που αποτελεί νομικό όρο– αλλά και στην αρχή της φιλοξενίας, που είναι απλώς μια ηθική έννοια με «ιδεολογική» ισχύ.
ΚΝΦ: Τι πιστεύεις για την ποινικοποίηση διαφόρων διασωστικών πληρωμάτων μελών ΜΚΟ, τη δέσμευση των πλοίων τους, αλλά και το κλείσιμο των λιμανιών από την πλευρά της Ιταλίας; Η διάσωση από θαλάσσης αποτέλεσε πυλώνα του ανθρώπινου πολιτισμού από τις απαρχές της ιστορίας, ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις. Θα είμαστε ο πρώτος ανθρώπινος πολιτισμός που θα ποινικοποιήσουμε τη θαλάσσια διάσωση;
ΕΜ: Δεν ξέρω αν θα είμαστε ο πρώτος, αλλά ξέρω ότι οι πολιτικές του Σαλβίνι είναι εγκληματικές και θα κριθούν ως τέτοιες στο μέλλον. Ωστόσο, θέλω κατευθείαν να προσθέσω ότι ο Σαλβίνι δεν είναι μόνος, στηρίζεται από όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα τη Γαλλία, παρά τις ευκαιριακές εκφράσεις αηδίας απέναντι στο «λαϊκισμό» του. Η Γαλλία θα μπορούσε να δώσει στο Ακουάριους το καινούργιο διαβατήριο που χρειαζόταν για να συνεχίσει τις επιχειρήσεις διάσωσης και να ανοίξει η ίδια τα λιμάνια της στους πρόσφυγες, πράγμα το οποίο επιμελώς απέφυγε, όπως ακριβώς τορπίλισε τις προσπάθειες της Άνκελας Μέρκελ να ανοίξει τα σύνορα το 2015. Ο γάλλος υπουργός Εσωτερικών Καστανέρ μόλις συμφώνησε δημοσίως με τον Σαλβίνι ότι οι ΜΚΟ είναι συνεργοί στο εμπόριο ανθρώπων στη Μεσόγειο…
ΚΝΦ: Στη Χάρτα 2020 ορίσαμε τη φιλοξενία ως θεμελιώδες δικαίωμα και, πιο συγκεκριμένα, το δικαίωμα στη φιλοξενία ως «από κοινού υπευθυνότητα». Ζητήσαμε επίσης ένα Ανθρωπιστικό Διαβατήριο. Παρότι διεθνείς και ευρωπαϊκές συνθήκες προστατεύουν το δικαίωμα στο άσυλο, αυτό που βιώνουμε επί του παρόντος είναι η «αντιστροφή του δικαιώματος στο άσυλο», γεγονός το οποίο δημιούργησε μια νέα κατηγορία, τους καταφεύγοντες χωρίς καταφύγιο. Μαζί με την αλληλεγγύη, τα κράτη – μέλη εγκατέλειψαν και την ίδια τη βάση της πολιτικής, την υπευθυνότητα. Όπως έχεις υποστηρίξει: «Η ειρωνεία είναι ότι μέρος της λύσης βρίσκεται πολύ κοντά. Το ελάχιστο θα μπορούσε να επιτευχθεί με 1) μια επίσημη ανακήρυξη όλων των εδαφών υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε καθεστώς ανθρωπιστικής κρίσης και 2) τη δεσμευτική υποχρέωση όλων των κρατών – μελών της ΕΕ να αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες με αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη». Είσαι υπέρ μιας Κοινής Υπηρεσίας Ασύλου που θα αναδιένειμε την ευθύνη ανάμεσα στα κράτη – μέλη, ενοποιώντας τον ευρωπαϊκό πολιτικό χώρο και εμμένοντας για μια κοινή αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης;
ΕΜ: Απολύτως. Πρόκειται για συνέχεια του προηγούμενου επιχειρήματος. Η πικρή ειρωνεία είναι ότι η ιταλική κυβέρνηση δεν έκανε λάθος όταν υποστήριζε ότι άλλα ευρωπαϊκά κράτη (ιδιαιτέρως η Γαλλία) αρνούνταν να αντιμετωπίσουν την προσφυγική κρίση ως κοινό ευρωπαϊκό πρόβλημα, μεταθέτοντας όλο το βάρος στην Ιταλία (και στην Ελλάδα ακόμα περισσότερο, θα πρέπει να προσθέσουμε). Οι μόνες λύσεις είναι οι συλλογικές λύσεις. Και απαιτούν την εγκατάλειψη του Κανονισμού του Δουβλίνου. Τότε θα γινόταν προφανές ότι το «πρόβλημα» είναι δυνατόν να επιλυθεί με σύνεση. Λαϊκιστές και φασίστες εκβιάζουν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις με έναν τρόπο που, δυστυχώς, φαίνεται να αποδίδει.
ΚΝΦ: Ένα ακόμα ευρωπαϊκό αγαθό που προωθεί η Χάρτα 2020 είναι η Ευρωπαϊκή Υπηκοότητα. Όμως τι θα σημαίνει μια τέτοια έννοια απέναντι στους μη ευρωπαίους που βρίσκονται ή θα βρεθούν σε ευρωπαϊκό έδαφος; Πώς η πολιτική έννοια των ευρωπαίων μπορεί να ενσωματώσει και τους πολίτες και τους διαμένοντες; Ποιοι αποτελούν εν τέλει το «εμείς» στη φράση «εμείς οι πολίτες της Ευρώπης»;
ΕΜ: Εδώ και πολύ καιρό υποστηρίζω ότι η ιδέα της ανάδειξης μιας νέου τύπου μετα-εθνικής ομοσπονδιακής ένωσης θα συμπεριελάμβανε διαφορετικούς κανόνες για την απόδοση της υπηκοότητας. Υποστηρίζω επίσης την ιδέα ότι η ευρωπαϊκή έννοια του υπηκόου μπορεί να είναι ευρύτερη από την έννοια που προκύπτει από την εξίσωση της υπηκοότητας με την εθνικότητα, περιορίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερο την πολλαπλή υπηκοότητα και αποδίδοντας σε μόνιμους αλλοδαπούς διαμένοντας –που μπορεί να είναι εργάτες ή καλλιτέχνες που συνεισφέρουν στο κοινό καλό και φορολογούμενοι– περισσότερα από μια παθητική εκδοχή της υπηκοότητας. Συνεχίζω να υποστηρίζω την ιδέα ότι ο «ευρωπαϊκός λαός», με την ουσιαστική έννοια του όρου, συναποτελείται από όλους τους κατοίκους, ίσως με κάποιους κανόνες προσαρμογής.
ΚΝΦ: «Η Ευρώπη στην πραγματικότητα δεν έχει σύνορα, είναι μάλλον η ίδια μια σύνθετη μεθόριος: την ίδια στιγμή μία και πολλές, ακίνητη και κινούμενη, εσωτερική και εξωτερική, η Ευρώπη είναι μια παραμεθόριος. Δεν είναι ένας τόπος όπου τα σύνορα υπάρχουν το ένα δίπλα στο άλλο, αλλά το ένα πάνω από το άλλο, δίχως να είναι ικανά το ένα να ενσωματώσει το άλλο», γράφαμε το 2015. Έχεις περιγράψει την παρούσα κατάσταση ως μια «εκατόμβη της Μεσογείου με διαστάσεις γενοκτονίας, που συμβαίνει όχι σε ένα περίκλειστο έδαφος, αλλά σε μια παραμεθόριο μεταξύ κρατών». Πιστεύετε ακόμα ότι αυτό που διαπράττουμε αυτή τη στιγμή στη Μεσόγειο είναι μια πραγματική γενοκτονία;
ΕΜ: Ήταν ένας οξύς όρος που χρησιμοποίησα για να προκαλέσω την αντίδραση των αναγνωστών. Έχει όμως ενδιαφέρον ότι το Μόνιμο Δικαστήριο των Λαών, που συνήλθε στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 2018, χρησιμοποίησε την έκφραση «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», ο οποίος είναι ευκολότερο να υποστηριχθεί με δικονομικούς όρους. Η αιτιολόγησή μου είναι επί της ουσίας ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, που είναι περιπλανόμενοι ή περιδιαβαίνοντες σε διεθνή χώρο (και ιδιαίτερα στη θάλασσα) δεν είναι απλώς άτομα, είναι «ένα κινούμενο τμήμα ανθρωπότητας». Είναι αυτό το τμήμα που οι κυβερνήσεις επιχειρούν παθητικά ή ενεργητικά να εξαλείψουν.
ΚΝΦ: Έχεις επισημάνει ότι χρειάζεται να προχωρήσουμε πέρα από την προσφυγική κατηγοριοποίηση και ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε τις λέξεις «πρόσφυγας» ή «μετανάστης», διότι είναι διχαστικές και διαχωριστικές. Πρέπει, αντ’ αυτών να χρησιμοποιούμε, όπως πρότεινες, τις λέξεις «περιδιαβαίνων» ή «εξόριστος» για αυτούς που περιέγραψες ως «κινούμενο τμήμα ανθρωπότητας»; Και αν ναι, γιατί;
ΕΜ: Συμφωνώ με τον Ετιέν Τασίν ότι αυτή είναι μια κατάσταση όπου η κατά Χάνα Άρεντ έννοια του «δικαιώματος να έχεις δικαιώματα» χρειάζεται να δικαιωθεί αλλά και να διευρυνθεί, διότι στην αρχική της σύλληψη ήταν σε μεγάλο βαθμό συναρτημένη στην ιδέα ότι η βασική πολιτική κοινότητα, όπου τέτοια δικαιώματα αποδίδονται, είναι η εθνική κοινότητα. Ωστόσο, η κριτική της για μια καθαρά ηθική αντίληψη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ως προϊόν της αποσύνθεσης του κλασικού έθνους – κράτους, οδηγεί λογικά στο ερώτημα, όπως οδηγείται και ο Τασίν στο έργο του, τι είδους διεθνιστική κοινότητα μπορεί να γίνει αντιληπτή στην οποία οι «εξόριστοι» δεν είναι θύματα αλλά αναγνωρίζονται ως πολιτικά υποκείμενα;
Αντίστοιχα, ο Καντ βλέπει μόνο άτομα και απομονώνει το ζήτημα της «επίσκεψης» (δηλαδή της εισόδου σε ξένο έδαφος) από το ζήτημα της «εγκατάστασης» ή της «διαμονής», εν μέρει διότι αντιτίθεται στην αποικιοκρατία αλλά και γιατί θεωρεί το εμπόριο ως βασική μορφή κυκλοφορίας. Ωστόσο, η αρχή του να μην αντιμετωπίζονται οι αλλοδαποί –και εν γένει οι ξένοι– ως εχθροί έχει πολύ μεγαλύτερο φάσμα και εύρος εφαρμογής, όταν αποσύρουμε αυτούς τους περιορισμούς. Και πρέπει να το κάνουμε διότι η μεταμόρφωση του ξένου σε εχθρό πήρε θεσμική μορφή στην πράξη στην Ευρώπη –και αλλού όπως στις ΗΠΑ του Τραμπ, στην Αυστραλία. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην έχουμε μέση επιλογή: ή φιλοξενία ή εχθρότητα (διάφοροι τρόποι εξάλειψης). Αυτή είναι η επιλογή που έχουμε μπροστά μας, το πρόβλημά μας για τα χρόνια, ίσως και τις δεκαετίες, που έρχονται.
* Η Κατερίνα Ντι Φάτζιο είναι συνιδρύτρια του Agora Europe, μαζί με την Νάντια Ουρμπινάτι και τον Ετιέν Μπαλιμπάρ. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στη Φαινομενολογία του πολιτικού χώρου, στο Paris 1 Panthéon-Sorbonne University και κάνει μεταδιδακτορικό στο Studio Europa του Πανεπιστημίου του Μάαστριχτ, στη γενεαλογία του καθεστώτος του πρόσφυγα.
Η συζήτηση δημοσιεύτηκε στο Open Democracy.
Πηγή: Η Εποχή
