Όλα ξεκίνησαν από ένα «λάθος». Ήταν μέγα λάθος ότι η κυβέρνηση, προκειμένου να εμποδίσει το αίτημα του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη να μάθει αν παρακολουθήθηκε, νομοθέτησε την εσαεί απόκρυψη των επισυνδέσεων. Νομικά εφιαλτικό και μάλιστα σε ευθεία αντίθεση με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Τι αλήθεια νόμιζαν ότι θα κατάφερνε ο Κουκάκης με την ΑΔΑΕ αν ίσχυε το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς; Κάποια στιγμή στο μακρινό μέλλον, θα μάθαινε ο άνθρωπος, με τα χίλια ζόρια, ότι το απόρρητό του είχε αρθεί και η είδηση, όπως τόσα άλλα κρίσιμα νέα στην Ελλάδα, θα κατέληγε στα αζήτητα. Όμως η νομοθετική πρωτοβουλία του προηγούμενου Μαρτίου οδήγησε τον Κουκάκη σε ένα ερευνητικό εργαστήριο στο Τορόντο του Καναδά όπου πλέον αποκαλύφθηκε ότι δεν υπήρχε μόνο η νομιμοφανής επισύνδεση, αλλά και το παράνομο λογισμικό.
Και μετά –κακή τύχη για την κυβέρνηση!– η αρμόδια υπηρεσία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εξετάζει δειγματοληπτικά καμιά διακοσαριά κινητά μελών του και, ω του θαύματος, το μόνο το οποίο έχει μολυνθεί από το Predator και επισυνδεθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες της χώρας είναι αυτό του προέδρου του ΠΑΣΟΚ.
Στη συνέχεια επανωτά λάθη στους χειρισμούς, προϊόντα ανεπίγνωστης έπαρσης και καθ’ έξιν αυθαιρεσίας των κυβερνώντων. Άκουσα πρόσφατα στην τηλεόραση μια παλιά εβραϊκή παροιμία που λέει «κάνε το κακό, αλλά κάντο σωστά». Η κυβέρνηση έκανε πολύ κακό και πολύ λάθος.
Τραύματα και τραύματα…
Υπάρχουν τραύματα που ο χρόνος τα αμβλύνει και τα οδηγεί στη λήθη. Υπάρχουν όμως και τραύματα που αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και προσποιηθούμε ότι όλα βαίνουν καλώς συγκαλύπτοντάς τα οδηγούν στη σήψη. Η δυσοσμία μεγαλώνει. Τέτοιο ακριβώς είναι το ζήτημα για το οποίο συζητάμε σήμερα. Όχι στον υπέρτιτλο –αν «Μένουμε Ευρώπη», διότι Ευρώπη μένουμε– αλλά στον υπότιτλο: υποκλοπές. Αυτός ενόχλησε κυρίως εκείνους που ευτελώς σιωπούν. Να ανεχτούμε κάθε παραβίαση του Συντάγματος, αρκεί να μην έρθει ο ΣΥΡΙΖΑ. Περί αυτού πρόκειται. Για τα υπόλοιπα, να’ χαμε να λέγαμε…
Αυτό που κάνουμε σήμερα είναι να φέρουμε σε ένα τραπέζι αυτούς που είχαν το σθένος να μιλήσουν ο καθείς με τον τρόπο του –χωρίς να συγκλίνουν – για τις υποκλοπές, ανεξάρτητα με το αν υποστηρίζουν ανέχονται ή αποστρέφονται αυτή την κυβέρνηση. Αυτό πείραξε: ότι Βενιζέλος κι Αλιβιζάτος ήρθαν σε μια αντιπολιτευτικής διάθεσης εκδήλωση. Όχι το ερωτηματικό του υπέρτιτλου. Αυτά όμως είναι η σκόνη. Αλλού είναι το μεγάλο πρόβλημα.
Το μακράς διάρκειας αποτύπωμα
Το μακράς διάρκειας πρόβλημα είναι το μη ανιχνεύσιμο αποτύπωμα των υποκλοπών στις ανθρώπινες συμπεριφορές στο αδιάγνωστο μέλλον. Οι υποκλοπές θα επιδρούν για χρόνια! Θα καταγράφονται πράξεις και παραλείψεις, λόγια και μη λόγια, των οποίων το κίνητρο δεν θα μπορούμε να διακρίνουμε. Θα το αποδίδουμε στην ελεύθερη βούληση, αλλά ενίοτε θα κάνουμε λάθος. Η βούληση αυτή θα έχει φαλκιδευτεί από την απειλή και τον εκβιασμό ευρημάτων που προέκυψαν της άρσης του απορρήτου των τηλεπικοινωνιών. Δικαστές, πολιτικοί, στρατιωτικοί, δημοσιογράφοι και άλλοι άνθρωποι σε σημαντικές θέσεις μπορεί να εκβιάζονται, να κατευθύνουν ή να περιορίζουν το λόγο τους εξ αυτού. Άνθρωποι έρμαια της διάλυσης της ιδιωτικότητάς τους…
«Υπάρχει ένα είδος αναξιοπρέπειας στο οποίο μπορούν να σε οδηγήσουν μόνο η εξουσία και ο έρωτας» διάβασα γράφει, τόσο μα τόσο εύστοχα, σε μια ανάρτησή του, ο Γιάννης Ανδρουλιδάκης. Το βλέπουμε και σήμερα: άτομα που γνωρίζουν ότι παρακολουθούνταν για ένα ολόκληρο χρόνο απλώς σκύβουν ντροπιαστικά. Ένας νέος τύπος εκμαυλισμένου δημοσίου προσώπου που δεν διαμαρτύρεται, ούτε καν εκφέρει άποψη για το θέμα. Τα «άπλυτά» του ποσώς αφορούν την εθνική ασφάλεια. Αφορούν ό,τι άλλο: από προσωπική ζωή μέχρι οικονομικές δοσοληψίες. Ας μη ξεχνάμε ότι το ακορντεόν της «εθνικής ασφάλειας» τελικώς δοσοληψίες κατά κύριο λόγο αφορούσε. Δεν πρόκειται για την εθνική ασφάλεια δηλαδή. Για τα λεφτά είναι.
Η ανάγκη μιας μεγάλης θεσμικής τομής
Για όλους αυτούς τους λόγους είναι επιτακτική ανάγκη ένα θεσμικό καθάρισμα στις κλειστές ντουλάπες της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Αυτές που δεν άνοιξαν επαρκώς ούτε το 1974, ούτε το 1981, ούτε δυστυχώς το 2015. Οι ντουλάπες των μυστικών και υπογείων διαδρομών που σαπίζουν τα θεμέλια του πολιτεύματος θα πρέπει να ανοίξουν. Κι ας βρωμίσουμε.
Στη σύγχρονη πολιτική ανάλυση η πορεία προς τον αυταρχισμό και αυτό που ονομάζεται πλέον illiberal democracy χαρακτηρίζεται από πέντε βήματα: τον ασφυκτικό έλεγχο των μυστικών υπηρεσιών, την αδρανοποίηση του κοινοβουλευτικού ελέγχου, τη χειραγώγηση μεγάλου τμήματος των μέσων ενημέρωσης, την τιθάσευση των ανεξαρτήτων αρχών, και τέλος τη χειραγώγηση της δικαιοσύνης. Τα πέντε αυτά βήματα πραγματοποιήθηκαν by the book στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. «Textbook» που λένε οι Αγγλοσάξονες όταν θέλουν να δηλώσουν ότι κάτι γίνεται υποδειγματικά. Και μάλιστα με ταχύτητα μάλλον πρωτοφανή, αν λάβει κανείς υπόψη το δικαιοκρατικό κεκτημένο της χώρας στη Μεταπολίτευση.
Μόνο στο τέταρτο βήμα σκόνταψε η κυβέρνηση και συνεχίζει να σκοντάφτει επώδυνα: στην ΑΔΑΕ. Στο νομικό και προσωπικό κύρος του επικεφαλής της που τόσο αισχρά αντιμετωπίστηκε στη προχθεσινή κυβερνητική ανακοίνωση, αλλά και σε ομιλίες βουλευτών της ΝΔ, που αποτελούν μνημείο θεσμικού εκτραχυλισμού. Ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία: ο ρόλος της προσωπικότητας του υποδειγματικού Χρήστου Ράμμου και άλλων μελών της ΑΔΑΕ στην υπόθεση των υποκλοπών. Όπως αντιστρόφως, ο ρόλος τόσων άλλων ευτελών προσωπικοτήτων. Ποιους θα θυμόμαστε; Και πώς;
Το πιο βαθύ σκοτάδι είναι πριν την αυγή
Θεσμική τομή. Εκσυγχρονισμός, ξεκαθάρισμα. Οι λέξεις έχουν μικρή σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι να νομοθετήσουμε ένα πλαίσιο εγγυήσεων άρσεως του απορρήτου το οποίο θα σταθμίζει εντελώς διαφορετικά την υπεράσπιση της ιδιωτικότητας από αυτό που γίνεται μέχρι σήμερα. Τι είναι αυτή η «εθνική ασφάλεια», η επίκληση της οποίας οδηγεί δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους σε καθεστώς άρσης απορρήτου ενώ κανείς τελικά δεν διώκεται; Γιατί η ΑΔΑΕ έχοντας διαβεί σχεδόν το ένα τέταρτο του 21ου αιώνα, αναγκάζεται να στοιβάζει ακόμη σε ντάνες το αρχείο της, αντί να την χρηματοδοτήσουν ώστε να το χρησιμοποιήσει ψηφιακά και να κάνει τη δουλειά της;
Η απάντηση είναι ότι όλα αυτά βολεύουν. Κι ας παραβιάζουν το Σύνταγμα.
Χρειαζόμαστε επειγόντως αιτιολογημένες διατάξεις άρσης του απορρήτου Η αιτιολογία είναι η πεμπτουσία του κράτους δικαίου. Αξιώνουμε επώνυμες διατάξεις και όχι τηλέφωνα, δικαστικό συμβούλιο και όχι in vitro ιδρυματοποιημένο εισαγγελέα, γνωστοποίηση μετά τη λήξη του μέτρου ώστε ο θιγόμενος να μπορεί να ασκήσει ένδικα μέσα. Τέλος, αποκατάσταση αρμοδιότητας ΑΔΑΕ αντί για τριμελή εισαγγελικά συμβούλια εποπτείας.
Αυτά πρέπει να γίνουν αμέσως– όχι αύριο, χθες.
Τούτο είναι το ελπιδοφόρο μήνυμα που καταφέρνει να βγει μέσα από τη δυσοσμία των καιρών. Ομολογώ ότι υπήρξαν, χθες και προχθές, στιγμές που άκουγα το επίπεδο κοινοβουλευτικών τοποθετήσεων με αφορμή την πρόταση δυσπιστίας και απορούσα, αμήχανα κι ανήσυχα μαζί.
Απ΄ την άλλη, ωστόσο, όλη αυτή η μεγάλη περιπέτεια που βιώνουμε, αν μη τι άλλο, ανέδειξε τη ζωτική κρισιμότητα του ζητήματος. Πλέον ουδείς μπορεί να προσποιηθεί πως δεν γνώριζε. Μάθαμε, και αυτό είναι το πρώτο βήμα για να αλλάξουμε. Το ζητούμενο όμως είναι να γίνει όσο γίνεται πιο έγκυρα και πιο έγκαιρα. Διότι το τραύμα κακοφορμίζει στο βαθύ σκοτάδι που επιβλήθηκε.
Το πιο βαθύ σκοτάδι, όμως, είναι πριν την αυγή.
Έτσι δε λένε;
*Ο Δημήτρης Χριστόπουλος είναι Κοσμήτορας Σχολής Πολιτικών Επιστημών, Καθηγητής Πολιτειολογίας Παντείου Πανεπιστημίου.
**Το παραπάνω κείμενο είναι από την εισαγωγική του προσφώνηση στην εκδήλωση «”Μένουμε Ευρώπη”; Υποκλοπές, δικαιώματα και κράτος δικαίου» που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα από την Πρωτοβουλία Ώρα Μηδέν για την Υπεράσπιση της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου, την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών Παντείου Πανεπιστημίου. Ακολούθησαν εισηγήσεις του Ευάγγελου Βενιζέλου, της Ιφιγένειας Καμτσίδου, του Ξενοφώντα Κοντιάδη και του Νίκου Αλιβιζάτου, με συντονιστή τον Ανδρέα Τάκη.
