Σε τι διαφέρει ένα καθολικό βασικό εισόδημα από άλλα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, όπως τον κατώτατο μισθό, το επίδομα ανεργίας, τα επιδόματα για τους φτωχούς κ.λπ.;
Ένα βασικό εισόδημα είναι μια μέτρια, τακτική πληρωμή σε κάθε ενήλικα χωρίς προϋποθέσεις και με ένα μικρότερο ποσό που καταβάλλεται για κάθε άτομο κάτω των 16 ετών. Καταβάλλεται σε άνδρες και γυναίκες εξίσου και καταβάλλεται στο άτομο, όχι στο νοικοκυριό.
Αυτό είναι θεμελιωδώς διαφορετικό από τη σημερινή πρόνοια, η οποία συχνά ελέγχεται ως προς τα μέσα και τη συμπεριφορά και στοχοποιείται για αυτό, ενώ μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που χρειάζονται βοήθεια και που θα έπρεπε να την δικαιούνται, δεν λαμβάνουν επιδόματα. Το βασικό εισόδημα είναι ένα οικονομικό δικαίωμα ή ένα κοινό περιουσιακό δικαίωμα, με πρόσθετα συμπληρώματα που παρέχονται σε οποιονδήποτε έχει επιπλέον κόστος ζωής, όπως στα άτομα με αναπηρία.
Ποια συμπεράσματα έχουν εξαχθεί από την εφαρμογή των πιλοτικών προγραμμάτων βασικού εισοδήματος σε διάφορες χώρες;
Είχα το προνόμιο να συμμετάσχω σε μια σειρά πιλοτικών προγραμμάτων βασικού εισοδήματος σε διαφορετικούς τύπους οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των αναπτυσσόμενων χωρών, και του Καναδά, της Αγγλίας, της Φινλανδίας, της Ισπανίας και της Ουαλίας. Υπάρχουν περίπου 100 πιλοτικά προγράμματα ή πειράματα σε εξέλιξη, πολλά από αυτά στις ΗΠΑ.
Σταθερά τα αποτελέσματα ήταν συγκρίσιμα και πολύ θετικά. Ίσως το πιο σημαντικό εύρημα είναι ότι το βασικό εισόδημα οδηγεί σε καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία, μειώνοντας τη ζήτηση για υπηρεσίες δημόσιας υγείας. Οδηγεί επίσης σε καλύτερες εκπαιδευτικές επιδόσεις και σε καλύτερες οικογενειακές σχέσεις.
Το πιο ελπιδοφόρο είναι ότι επιτρέπει στις γυναίκες να ξεφύγουν από κακοποιητικές σχέσεις, επειδή έχουν μεγαλύτερη οικονομική ασφάλεια και σε αρκετές περιπτώσεις έχουμε δει ότι αυτό έχει ωθήσει τους άντρες συντρόφους να συμπεριφέρονται πιο προσεκτικά.
Πώς θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί ένα βασικό εισόδημα;
Κατ’ αρχάς, πρέπει να γίνει απολύτως σαφές ότι ένα σύστημα βασικού εισοδήματος είναι προσιτό σε κάθε τύπο οικονομίας. Σε κάποιο βαθμό θα αντικαθιστούσε ορισμένες παροχές και ως ένα βαθμό θα μπορούσαν να βρεθούν κεφάλαια με τη μείωση του εύρους των επιδοτήσεων που δίνουν οι κυβερνήσεις στις μεγάλες εταιρείες και τους πλούσιους. Πιστεύω, όμως, ότι η Αριστερά πρέπει να πει ότι δεν θα χρηματοδοτηθεί με την αύξηση του φόρου εισοδήματος ή των φόρων κατανάλωσης.
Σε σχετικά μικρές οικονομίες, που λειτουργούν μέσα σε μια παγκόσμια οικονομία, η οποία περιγράφεται πολύ καλά ως «καπιταλισμός ενοικίασης» (σημ.: όρος που αναφέρεται στα κέρδη που έχει μια μικρή ελίτ, η οποία ελέγχει ακίνητα, υποδομές, φυσικούς πόρους, ψηφιακές πλατφόρμες, διπλώματα ευρεσιτεχνίας και χρηματοδοτικά μέσα, εις βάρος της κοινωνικής πλειοψηφίας), όλο και μεγαλύτερο μέρος από το εισόδημα που παράγεται ρέει στους ιδιοκτήτες περιουσίας. Η αξία του πλούτου έχει αυξηθεί σε σχέση με την αξία του εισοδήματος που κερδίζεται και η ανισότητα του πλούτου είναι πολύ μεγαλύτερη από την εισοδηματική ανισότητα. Στην πραγματικότητα, ο ιδιωτικός πλούτος έχει αυξηθεί σε βάρος του χαμένου δημοσίου πλούτου ή της απώλειας όλων των τύπων κοινών αγαθών. Η Αριστερά πρέπει να επικεντρωθεί στις εκκλήσεις για δικαιοσύνη στα κοινά αγαθά.
Κατά συνέπεια, πιστεύω ότι ο καλύτερος μακροπρόθεσμος τρόπος πληρωμής των βασικών εισοδημάτων θα ήταν η δημιουργία ενός Ταμείου Κεφαλαίων των Κοινών, στο οποίο θα καταβάλλονται εισφορές για δραστηριότητες που προέκυψαν από την απόκτηση των κοινών και θα χρησιμοποιούνται για οικολογικά βιώσιμες επενδύσεις. Το βασικό εισόδημα θα δίνεται ως μέρισμα από αυτό το Ταμείο.
Το πιο σημαντικό είναι ότι θα πρέπει να επιβληθούν φόροι σε όλες τις ρυπογόνες δραστηριότητες, ξεκινώντας από έναν φόρο άνθρακα, ο οποίος είναι απαραίτητος εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αλλά από μόνος του ένας φόρος άνθρακα θα ήταν οπισθοδρομικός. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει εγγύηση ότι όλα τα έσοδα θα καταβάλλονται ως βασικά εισοδήματα.
Τι απαντάς σε όσους επικαλούνται το υψηλό δημοσιονομικό κόστος του;
Ζούμε σε μια εποχή μακροχρόνιας οικονομικής αβεβαιότητας, στην οποία οι ανισότητες έχουν γίνει ακραίες και εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες αφόρητης αβεβαιότητας και άγχους. Θα έλεγα ότι δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην έχουμε κάτι σαν το βασικό εισόδημα. Εκτός από τις προτάσεις χρηματοδότησης που περιέχονται στο βιβλίο μου «Βασικό εισόδημα: πώς θα το επιτύχουμε», το οποίο έχει μεταφραστεί και εκδοθεί στα ελληνικά, στο νέο μου βιβλίο «Τα Μπλε Κοινά» έχω παρουσιάσει μια λεπτομερή πρόταση χρηματοδότησης.
Πιστεύεις ότι σήμερα το θέμα του βασικού εισοδήματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, και γενικά στην Ευρώπη, είναι κυρίως ένα οικονομικό ή πολιτικό ζήτημα;
Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Πιστεύω ότι πρόκειται κυρίως για πολιτικό ζήτημα. Το ζήτημα του οικονομικού κόστους είναι ένα παραπλανητικό επιχείρημα. Όπως είπε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, «μπορούμε να αντέξουμε οικονομικά οτιδήποτε θέλουμε πραγματικά».
Πιστεύω επίσης ότι ένα βασικό εισόδημα πρέπει να αποτελέσει τη βάση ενός προοδευτικού οικονομικού συστήματος, ενθαρρύνοντας όλους να χρησιμοποιήσουν περισσότερο χρόνο για τη φροντίδα των παιδιών μας και των ηλικιωμένων, των συμπολιτών μας με αναπηρία, καθώς και για δαπάνες σχετικά με τοπικές οικονομικές δραστηριότητες.
Τα πιο σημαντικά πειράματα έδειξαν ότι οι άνθρωποι τείνουν να εργάζονται περισσότερο
Σε ποιο βαθμό ισχύει το επιχείρημα των επικριτών του βασικού εισοδήματος ότι μειώνει την επιθυμία για εργασία;
Η ερώτηση αντανακλά μια ευρέως διαδεδομένη προκατάληψη ότι κατά κάποιον τρόπο η ύπαρξη ενός βασικού εισοδήματος θα ωθούσε τους ανθρώπους να εργάζονται λιγότερο.
Οι άνθρωποι πρέπει να αναρωτηθούν: αν είχα ένα βασικό εισόδημα, ας πούμε 100 ευρώ την εβδομάδα, θα σταματούσα αυτό που κάνω; Έρευνες έχουν δείξει ότι η συντριπτική πλειοψηφία δηλώνει πως θα συνέχιζε αυτό που κάνει, ή ότι θα βελτίωνε τη θέση της, αναζητώντας μια δραστηριότητα με μεγαλύτερο ρίσκο και υψηλότερες αποδοχές.
Τα πιο σημαντικά πειράματα βασικού εισοδήματος στην πραγματικότητα έδειξαν ότι οι άνθρωποι τείνουν να εργάζονται περισσότερο, όχι λιγότερο, και ότι ξοδεύουν περισσότερο χρόνο σε εργασίες φροντίδας ή σε εθελοντική κοινοτική εργασία. Οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη ενέργεια, περισσότερη αυτοπεποίθηση, μπορούν να πάρουν περισσότερα ρίσκα και να χρησιμοποιήσουν μέρος των χρημάτων τους για να συνεχίσουν την κατάρτιση ή την εκπαίδευση. Και φυσικά, μπορούν να εργαστούν περισσότερο, επειδή η υγεία τους έχει βελτιωθεί, ιδιαίτερα επειδή αισθάνονται λιγότερο άγχος.
Συνέντευξη στον Δημήτρη Γκιβίση
Η ΕΠΟΧΗ
