Σύνοψη
Στη μελέτη αυτή αναπτύσσονται οι βασικές αρχές «ανάγνωσης» του αθλητισμού μέσα από τις κυρίαρχες αντιθέσεις, διεθνώς και στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό οριοθετούνται οι κοινωνικές, πολιτικές και οργανωτικές αλλαγές που οφείλει να προωθήσει η αριστερή και προοδευτική πολιτική στον αθλητισμό, λαμβάνοντας υπόψη επιτυχίες, αλλά και δυσκολίες, αστοχίες και παραλείψεις της περιόδου 2015-19, όταν και επιχειρήθηκε μια τομή στην οργάνωση του αθλητισμού στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα σύνολο βαθιών, αλλά αντικειμενικά αναγκαίων, διαρθρωτικών αλλαγών σε όλα τα επίπεδα, μέσα σε ένα πολύ δύσκολο κοινωνικό και «αθλητικό» περιβάλλον.
______________________________________________________________________________
Μεθοδολογία και οργάνωση της ανάλυσης του αθλητισμού, από τη σκοπιά των κυρίαρχων αντιθέσεων, της κοινωνικο-παιδαγωγικής και της συστημικής-δομικής προσέγγισης
Ο αθλητισμός, υπό την ευρεία του έννοια ως κοινωνικός θεσμός, διαμορφώνεται από τις εκάστοτε οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, τις κυρίαρχες ιδεολογίες και αντιθέσεις και αφομοιώνει τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιόδου.
Για παράδειγμα, στον αθλητισμό αντανακλώνται: ο νεοφιλελευθερισμός και η κυριαρχία της αγοράς έναντι του κοινωνικού κράτους και της εργασίας. Η διεθνοποίηση και η παγκοσμιοποίηση, τα ζητήματα της εμπορευματοποίησης έναντι της ανθρωποκεντρικής ουσίας της άθλησης, η κλιματική αλλαγή και τα ζητήματα καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος έναντι της βιώσιμης ανάπτυξης των κοινωνιών και της ποιότητας ζωής των ανθρώπων, αναπόσπαστο μέρος της οποίας είναι και ο αθλητισμός.
Η διαλεκτική προσέγγιση του αθλητισμού υπό το πρίσμα των αντιθέσεων και των σύγχρονων κοινωνικών αναγκών, ως μέθοδος ανάλυσης των κοινωνικών διεργασιών (που συντελούνται μέσω της επιρροής του, αλλά και των αλλαγών εντός -αυτού καθαυτού- του αθλητικού συστήματος), από τη σκοπιά του σύγχρονου μαρξισμού και της προοδευτικής, «αθλητικής κοινωνιολογίας», έχει στον πυρήνα της τον ίδιο τον άνθρωπο. Τον άνθρωπο με την υπόστασή του ως φυσικό ον και ειδικότερα ως ζωντανό φυσικό ον, που «είναι εφοδιασμένο με φυσικές και ζωτικές δυνάμεις», οι οποίες είναι οι «ουσιώδεις» δυνάμεις του ανθρώπου και παρουσιάζονται είτε ως «υποκειμενικές» δυνατότητες, είτε ως «πνευματικές και φυσικές ικανότητες».
Κάτω από την επιρροή των δημοκρατικών δυνάμεων και της πάλης των ιδεών, σε όλα -πλέον- τα επίσημα ντοκουμέντα και τις διακηρύξεις των υπερεθνικών θεσμών (ΟΗΕ, UNESCO, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) αναγνωρίζεται ο κοινωνικός ρόλος του αθλητισμού.
Στα επίσημα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον αθλητισμό, αποτυπώνεται καθαρά η διαπάλη, από τη μια πλευρά ανάμεσα στους θιασώτες της αγοράς και του ανταγωνισμού κι από την άλλη πλευρά των προοδευτικών δυνάμεων, που υποστηρίζουν το κοινωνικό κράτος, τον κοινωνικό αθλητισμό.
Στην εποχή μας, κάθε αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο επηρεάζει και τις κοινωνικές λειτουργίες της φυσικής κουλτούρας και του αθλητισμού, ο οποίος είναι άρρηκτα συνδεμένος με τα βασικότερα πεδία της ανθρώπινης ζωής: την εργασία, τη μελέτη, την ανάπαυση, την προστασία της υγείας κλπ. Η αυξανόμενη ανάγκη για άσκηση μετατρέπεται σε προϋπόθεση για την φυσιολογική λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Αυτό συνεπάγεται την ανάγκη κάλυψης ευρύτερων τμημάτων των πληθυσμών και δεδομένου ότι η σωματική άσκηση καθίσταται αναπόσπαστο στοιχείο της επιστημονικής οργάνωσης της εργασίας, η ανάγκη αυτή λαμβάνει μεγαλύτερες διαστάσεις μεταξύ των εργαζομένων.
Τούτων δοθέντων, ο αθλητισμός ως σύγχρονη κοινωνική δραστηριότητα, έχει τεράστια διείσδυση σε τάξεις, κοινωνικές ομάδες, επαγγελματικούς κλάδους, οικογενειακά περιβάλλοντα, διαπερνά ηλικίες, φύλα, τοπικές κοινότητες, εθνικά και γεωγραφικά όρια. Εξ αυτού του γεγονότος, κάποιοι θεωρούν ότι ο αθλητισμός είναι ένα αταξικό πεδίο, χωρίς οι κυρίαρχες αντιθέσεις να παίζουν κανένα ρόλο στη διαμόρφωση και τη σύγχρονη λειτουργία του, χωρίς να υφίστανται διαφορετικές πολιτικές ταυτότητες και ιδεολογικές αναφορές. Αυτή είναι η πιο λανθασμένη και αντιεπιστημονική άποψη, σχετική με την κοινωνική διάσταση του σύγχρονου αθλητισμού, που στην πιο χυδαία μορφή (του «no politica» των γηπέδων) αποτελεί το εργαλείο των πιο ακραίων και αντικοινωνικών, ενίοτε δε και φασιστικών, αντιλήψεων.
Σε τελευταία όμως ανάλυση, ο αθλητισμός εξαρτάται από τον κοινωνικό προσανατολισμό των κυρίαρχων δυνάμεων. Τα στοιχεία δε, που προσδίδουν τον χαρακτήρα του αθλητικού μοντέλου σε κάθε χώρα, είναι οι στρατηγικοί στόχοι, η διανομή των πόρων, οι εφαρμοσμένες πολιτικές και ποιοι ωφελούνται από αυτές.
Η Aριστερά και η προοδευτικές δυνάμεις στην Ελλάδα οφείλουν να αναδεικνύουν συνεχώς τις σύγχρονες αντιθέσεις στον ελληνικό αθλητισμό. λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτός από τη μεταπολίτευση κι εντεύθεν μαστίζεται από βαθύτατη κρίση αξιών, ηθικής και κοινωνικής λειτουργικότητας. Πρέπει να δώσουν καθαρές απαντήσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα τις αντιμετωπίσουν, προκειμένου, με βάση τις νέες πολιτικές παραμέτρους και τα νέα δημογραφικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας στην Ελλάδα, να μπουν νέα κοινωνικό-παιδαγωγικά και οργανωτικά θεμέλια στον αθλητισμό. Συγκεκριμένα:
1. Πώς θα το κοινωνικό κράτος θα στηρίξει τον αθλητισμό, έναντι του κυρίαρχου εμπορικού -κερδοσκοπικού του χαρακτήρα; Ποιες υπηρεσίες θα παρέχονται δωρεάν, σε ποιους και με ποια κριτήρια; Πώς θα αντιμετωπισθεί η εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου των ανθρώπων μέσα από την αθλητική δραστηριότητα;
2. Πώς θα στηριχθεί ο δημόσιος αθλητικός χώρος και πώς θα προστατευθεί από λογικές ιδιωτικοποίησης; Πώς θα γίνει ο σχεδιασμός των δημόσιων αθλητικών υποδομών με τρόπο που να διορθώνει τις περιφερειακές ανισότητες και τη «θεματική» ανισορροπία των αθλητικών υποσυστημάτων και των αθλημάτων;
3. Πώς θα στηριχθεί η εργασία, που παράγει πλούτο και υπεραξίες στον αθλητισμό έναντι της εκμετάλλευσης της εθελοντικής προσφοράς και της κυρίαρχης σήμερα «μαύρης» και ανασφάλιστης εργασίας;
4. Πώς θα ορισθούν επακριβώς, χωρίς εκπτώσεις κάτω από παραγοντικές πιέσεις και λογικές «πολιτικού «κόστους», τα όρια ανάμεσα στον κρατικό παρεμβατισμό και το «αυτοδιοίκητο» των αθλητικών φορέων;
5. Πώς θα ορισθεί, στα πλαίσια της αναδιανομής του πλούτου, ποιοι αθλητικοί φορείς δικαιούνται της κρατικής συνδρομής, ποιοι συμμετέχουν στο προνομιακό σύστημα των κρατικών επιδοτήσεων, με ποια κριτήρια, ποιο έλεγχο, ποιο απολογισμό και ποια αξιολόγηση σε σχέση με τους στόχους;
6. Ποιοι είναι οι κανόνες της χρήστης «αθλητικής» διοίκησης, με όρους δημοκρατίας και περάσματος του αθλητισμού στη ψηφιακή εποχή και την ελεύθερη διακίνηση δεδομένων;
7. Ποιες είναι οι διαφορές του μοντέλου ενός δημοκρατικού σχεδιασμού έναντι του κυρίαρχου μοντέλου του παραγοντισμού και των πελατειακών δομών; Πώς το δημοκρατικό μοντέλο θα εμπνεύσει την κοινωνική συμμετοχή, την ένταξη και την άρση των αποκλεισμών;
8. Πώς το δημοκρατικό – κοινωνικό μοντέλο θα εξασφαλίζει την πολύπλευρη ανάπτυξη του αθλητισμού στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, χωρίς τη χειραγώγηση που ασκεί το σύστημα διαπλοκής: αθλητικός στοιχηματισμός, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μεγάλοι οικονομικοί όμιλοι, συστήματα παραοικονομίας και διακίνησης «μαύρου» χρήματος, μάνατζερ και διακίνηση αθλητών από αναπτυσσόμενες χώρες, ντόπινγκ;
9. Πώς θα ξεπεραστεί ο συντεχνιασμός και η οργανωτική απουσία ενός ενοποιημένου αθλητικού συστήματος, το οποίο πρέπει να εξασφαλίζει συνάφεια στόχων και όχι αντιπαράθεση όλων των υποσυστημάτων (αγωνιστικός αθλητισμός, «Άθληση για Όλους», αθλητισμός υψηλών επιδόσεων, φυσική αγωγή στην εκπαίδευση);
10. Πώς θα ενισχυθούν οι προοδευτικές αντιλήψεις, με στόχο την αλλαγή των κοινωνικών στερεοτύπων, στάσεων και αξιακών προσανατολισμών; Πως θα ανατραπούν οι σχέσεις πατριαρχίας, η κυριαρχία του σεξισμού και της ομοφοβίας; Πως θα αντιμετωπισθούν αποτελεσματικότερα τα φαινόμενα εκφοβισμού (bullying), σεξουαλικής παρενόχλησης, κακοποίησης και έμφυλης βίας; Πως θα ξεπεραστεί το χαμηλό επίπεδο κοινωνικό-παιδαγωγικής και πολιτικής ωριμότητας στον ελληνικό αθλητισμό;
Από τις λύσεις που θα δοθούν στα παραπάνω δέκα κρίσιμα ερωτήματα θα κριθεί εάν η Αριστερά στον αθλητικό τομέα θα στοχεύσει στη κοινωνική και πολιτική χειραφέτηση του ελληνικού αθλητισμού από τον νεοφιλελευθερισμό και τον ατομικισμό ή θα αρκεστεί στην ατελέσφορη διαχείρισή του.
Η ατζέντα των δικαιωμάτων στον αθλητισμό
Ταυτοχρόνως, οι παράμετροι που περιεγράφηκαν παραπάνω, διαμορφώνουν και την ατζέντα των δικαιωμάτων στον αθλητισμό:
Στη πρώτη θέση κατατάσσονται τα δικαιώματα της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας. Των αθλούμενων, του κάθε ανθρώπου που, χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις, επιθυμεί να εντάξει τη σωματική άσκηση στην καθημερινότητά του ως όρο της ποιότητας ζωής. Πρόκειται για το πιο κομβικό στοιχείο, που ορίζει την κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου, του δημιουργικού χρόνου που εμπλουτίζει τον άνθρωπο και την προσωπικότητά του, σε βάρος του χρόνου της «υποχρεωτικής» (για τον βιοπορισμό) εργασίας.
Ακολουθούν, ως εξίσου σημαντικά, τα δικαιώματα των αθλητών (του αγωνιστικού αθλητισμού) όλων των επιπέδων, τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες και ευάλωτων ή αποκλεισμένων κοινωνικών ομάδων, τα δικαιώματα των εργαζομένων στο αθλητικό πεδίο, τα δικαιώματα των φιλάθλων και των θεατών του αθλητικού θεάματος και του «υψηλού» αθλητισμού, τα δικαιώματα των επαγγελματιών αθλητών (εμπορικά, εργασιακά), τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών και των επιστημόνων, τα δικαιώματα διακίνησης των αγαθών, της επιστημονικής γνώσης και της ελεύθερης διακίνησης της πληροφορίας.
Ειδική θέση στην ατζέντα των δικαιωμάτων στον αθλητισμό, μεγάλης κοινωνικής και πολιτικής βαρύτητας, κατέχουν τα δικαιώματα των ανήλικων αθλητών, τα δικαιώματα των έμφυλων υποκειμένων, τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Η Αριστερά και οι προοδευτικές δυνάμεις, αφενός μεν πρέπει να επιμείνουν στην υποστήριξη της παραπάνω ατζέντας, αφετέρου δε, έχοντας ήδη την εμπειρία και την επίγνωση των συντεχνιακών αντιθέσεων και των καθεστωτικών αντιλήψεων στο αθλητικό γίγνεσθαι, πρέπει να στοχεύσουν στην υπέρβασή τους.
Η διαμόρφωση των αθλητικών μοντέλων στην Ευρώπη
Ανοίγοντας μια χρήσιμη, ιστορική παρένθεση, προς ενίσχυση των σκέψεων που προηγήθηκαν και όσων ακολουθούν, στην Ευρώπη διαμορφώθηκαν δύο αθλητικά μοντέλα, στη διαδρομή των οποίων τα εργατικά κινήματα των επιμέρους χωρών είχαν σημαντική συνεισφορά:
Το πρώτο, είναι αυτό των βόρειων χωρών, με έμφαση στα συστήματα «Αθλητισμός για Όλους» και τη δημιουργία αντίστοιχων δομών, φορέων και υποδομών. Ένα μοντέλο που είναι συνυφασμένο με τον τρόπο ζωής και τη κουλτούρα των λαών αυτών των χωρών, σε βάθος αιώνων. Δεύτερο μοντέλο είναι αυτό των χωρών του Νότου της Ευρώπης με έμφαση στον αγωνιστικό αθλητισμό και το αθλητικό σωματείο, ως πυρήνα της άθλησης, της κοινωνικής ταύτισης κι ένταξης.
Ιστορικά και τα δύο ευρωπαϊκά μοντέλα πρέσβευαν ένα συμμετοχικό σύστημα -μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο πέρασαν τις συμπληγάδες των διασπάσεων του εργατικού κινήματος και του σχίσματος της σοσιαλδημοκρατίας με την Τρίτη Διεθνή -μέσα από τις δικές τους αθλητικές οργανώσεις (Σοσιαλιστική Διεθνής Εργατικού Αθλητισμού, Κόκκινη Αθλητική Διεθνής). Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δέχθηκαν επιρροές από το αθλητικό σύστημα των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, κυρίως από το σκέλος του «μαζικού αθλητισμού» (массовый спорт/mass sport), που υλοποιούνταν στο χώρο της εκπαίδευσης, της εργασίας και στον τόπο κατοικίας (δεν αναφέρομαι καθόλου στο κεφάλαιο του αθλητισμού υψηλών επιδόσεων και στο κυνήγι των μεταλλίων σε παγκόσμιο επίπεδο, που εκδηλώθηκε επί δεκαετίες στα πλαίσια του ανταγωνισμού των πολιτικών συστημάτων και του ψυχρού πολέμου).
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν: η Ομοσπονδία Εργατικού Αθλητισμού Φινλανδίας (Finish Workers’s Sports Federation), η οποία ακόμα και σήμερα αριθμεί περισσότερα από 280.000 μέλη, καλλιεργεί 59 είδη αθλημάτων σε 1.000 αθλητικά σωματεία, έχει αναδείξει περισσότερους από 20 Ολυμπιονίκες και αποτελεί μέλος της Φινλανδικής Ολυμπιακής Επιτροπής, των Κεντρικών Συνδικάτων της Φινλανδίας και της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εργατικού Αθλητισμού (CSIT). Και η Ιταλική Ένωση Αθλητισμού για Όλους (Unione Italiana Sport per Tutti – UISP) , η οποία συμπύκνωσε τη παράδοση των αριστερών πολιτικών και εργατικών κινημάτων και, μετά τη δεκαετία του ´60, η δράση και τα προγράμματά της υιοθετήθηκαν από πολλές προοδευτικές, σοσιαλδημοκρατικές, αριστερές κυβερνήσεις. Οι θέσεις των αθλητικών εργατικών οργανώσεων, βρήκαν (κυρίως τις δεκαετίες ‘70-’80, αλλά και μέχρι σήμερα) έντονη αντανάκλαση στα προγράμματα των ευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων, της σοσιαλδημοκρατίας, της οικολογίας και της κομμουνιστικής αριστεράς.
Το ευρωπαϊκό αθλητικό μοντέλο σήμερα
Σήμερα, οι έντονες κοινωνικές αλλαγές, η συνεργασία των ευρωπαϊκών χωρών σε επίπεδο Ε.Ε. και Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η διεθνοποίηση και η ολοκλήρωση, οδήγησαν τις χώρες του διευρυμένου ευρωπαϊκού χώρου στην ενιαία παραδοχή πέντε βασικών κανόνων οι οποίοι και χαρακτηρίζουν το σύγχρονο -πλέον- ευρωπαϊκό αθλητικό μοντέλο:
• Πρώτος κανόνας, η πυραμιδική συγκρότηση του αθλητισμού σε όλες τις χώρες, ξεκινώντας από το σωματείο βάσης, την αθλητική ένωση ή ομοσπονδία και καταλήγοντας στην κορυφή, δηλαδή στις κρατικές δομές.
• Δεύτερος κανόνας, οι ανοικτές αθλητικές διοργανώσεις και η αποτροπή των κλειστών λιγκών, όπερ σημαίνει άνοδο και υποβιβασμό των ομάδων στην αθλητική βαθμίδα με βάση την αγωνιστική επίδοση και τον αθλητικό ανταγωνισμό (αποτελεί εξαίρεση το μοντέλο των κλειστών συμβολαίων της Ευρωλίγκας του μπάσκετ, που αντίκειται ακόμα και στους κανόνες της νεοφιλελεύθερης λογικής περί του ελεύθερου οικονομικού ανταγωνισμού).
• Τρίτος κανόνας, ο κοινωνικός ρόλος του αθλητισμού και η ένταξη για άτομα με αναπηρίες και αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες.
• Τέταρτος κανόνας, η αλληλεγγύη των ανώτερων αθλητικών βαθμίδων προς τον αθλητισμό βάσης (Grassroot Sport), κυρίως από τον επαγγελματικό προς τον μη κερδοσκοπικό αθλητισμό (και μέσω μορφών οικονομικής ανταποδοτικότητας).
• Πέμπτος κανόνας, η οριοθέτηση διακριτών εξουσιών και ρόλων μεταξύ κρατών, υπερεθνικών αθλητικών θεσμών και εθνικών φορέων και ο σεβασμός του πραγματικού αυτοδιοίκητου των τελευταίων.
Οι πέντε αυτοί κανόνες, που σκιαγραφούν το ευρωπαϊκό αθλητικό μοντέλο, δεν είναι κατακτημένοι στο σύνολό τους σε όλες τις χώρες που εκπροσωπούνται στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Κλιματική Αλλαγή και Υγειονομική Κρίση
Τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με τη διεθνοποίηση και την εμπορευματοποίηση του αθλητισμού, έχουν προκύψει κι εξακολουθούν να βρίσκονται σε κίνηση σοβαρές εξελίξεις: η κλιματική αλλαγή, η υγειονομική κρίση και τα μέτρα που λήφθηκαν για την καταπολέμηση της πανδημίας. Τα γεγονότα αυτά άλλαξαν άρδην τους όρους ζωής των ανθρώπων και ενίσχυσαν τη χρησιμότητα της φυσικής άσκησης για την υγεία στη κλίμακα αξιών των ανθρώπων. Επομένως, αυτές οι αλλαγές δημιούργησαν εντονότερες αντικειμενικές συνθήκες και την ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ρόλου του αθλητισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Η «έκρηξη» του ενδιαφέροντος -και στη χώρα μας- για τη σωματική άσκηση την περίοδο των αυστηρών περιοριστικών μέτρων κατά τη διάρκεια της καραντίνας, είναι ενδεικτική της πραγματικής θέσης που καταλαμβάνει η άσκηση και η άθληση στο πλαίσιο της διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου των πολιτών. Πόσο επίκαιρος είναι ο Μαρξ ακόμα και σήμερα, όταν πριν από 178 χρόνια -σε αντίθεση με τον ορισμό του Χέγκελ «πρώτα η τροφή και μετά η ένδυση»- υποστήριζε ότι ο άνθρωπος είναι πρώτα σώμα που περπατάει και αναπνέει -«εν αρχή είναι η φύση» , καταδεικνύοντας ότι ο άνθρωπος είναι αναγκασμένος να συνυπάρχει με τη φύση και να αλληλοεξαρτάται από αυτή.
Προκύπτει, επομένως και σε εθνικό επίπεδο, η αντικειμενική ανάγκη προώθησης βαθύτερων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο παθογενές ελληνικό αθλητικό γίγνεσθαι, οι οποίες (κατά την γκραμσιανή αντίληψη περί ηγεμονίας των οικονομικών ελίτ και της αποδόμησής της) θα αμφισβητούν τις κρίσιμες σχέσεις ιδεολογικής, πολιτικής και οργανωτικής εξουσίας στον αθλητισμό. Αυτής της ηγεμονίας που προωθείται μέσω των αθλητικών συλλόγων, των οργάνων των αθλητικών ομοσπονδιών ή ακόμα και μέσω της πολιτικής εκμετάλλευσης των «εθνικών» επιτυχιών των δημοφιλών αθλητών, πάντα με εργαλείο το υπερδιογκωμένο κι ελεγχόμενο σύστημα των αθλητικών Μέσων Ενημέρωσης. Οι αλλαγές πρέπει να εκφράσουν το νέο, το κοινωνικό και να συμβάλλουν στην απαλλαγή του ελληνικού αθλητισμού από τις υφιστάμενες τοξικότητες. Αυτές οι αλλαγές, σε επίπεδο εφαρμοζόμενων πολιτικών, πρέπει να έχουν στόχο τη σύνδεση της σωματικής άσκησης και του αθλητισμού με το δημόσιο σύστημα υγείας, την εκ βάθρων μεταρρύθμιση της φυσικής αγωγής στην εκπαίδευση, τον εκδημοκρατισμό, την εξυγίανση και την ορθολογική λειτουργία του αγωνιστικού αθλητισμού, τη χειραφέτηση από τον επαγγελματικό αθλητισμό και τους παράγοντες του.
Αυτές οι αλλαγές, δεν μπορούν να συμβούν χωρίς ωδίνες αλλά σηματοδοτούν το πλαίσιο μιας καθαρής αντίθεσης στις νεοφιλελεύθερες πρακτικές. Εξαντικειμένου και κατά προτεραιότητα, το εν λόγω πλαίσιο πρέπει να θεμελιωθεί στις παρακάτω υποχρεωτικές πολιτικές πράξεις:
1. Επαναφορά όλων των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων που καταργήθηκαν μετά τις εκλογές του 2019 με ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας στον αθλητισμό, (της απλής αναλογικής ως πάγιο ελεύθερο εκλογικό σύστημα, της εκπροσώπησης φύλου, τον εξ ορθολογισμό των θητειών και το δικαίωμα ψήφου των εκπροσώπων εκλεγμένων -και όχι διορισμένων- αθλητών και προπονητών, τα ασυμβίβαστα και τους κανόνες σε σχέση με την συμμετοχή στη διοίκηση του αθλητισμού. Περισσότερη δημοκρατία – λιγότερη αποξένωση και εξάλειψη των αποκλεισμών).
2. Απεμπλοκή των βασικότερων δημοσίων αθλητικών υποδομών που, σε συνθήκες μνημονίων, εντάχθηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ προς «αξιοποίηση» -πώληση- κι επαναφορά τους υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού.
3. Αναδιάρθρωση των κρατικών δομών και δημιουργία αυτοτελούς υπουργείου αθλητισμού, εντεταλμένου να υλοποιήσει τις διαρθρωτικές αλλαγές και να ασκήσει με σύγχρονους όρους τη διοικητική υποστήριξη του διαφορετικού αθλητικού μοντέλου και όχι τη διαχείριση του υφιστάμενου.
4. Απόφαση για μια ουσιαστική οικονομική στήριξη στους μη κερδοσκοπικούς αθλητικούς φορείς, στις δημόσιες και δημοτικές υποδομές, στο ανθρώπινο δυναμικό, στην αθλητική εκπαίδευση κι επιστήμη.
5. Απόφαση για θεσμική και νομική θωράκιση του αθλητισμού χωρίς εκπτώσεις και προσωπικές πολιτικές.
Ιδού, μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα διαφορετικής αντίληψης και πρακτικής, ανάμεσα σε μια νεοφιλελεύθερη ηγεσία και μια προοδευτική – κοινωνική επιλογή:
1. Η διαφορές στη διαχείριση των πόρων, που προέρχονται από τη φορολογία του αθλητικού στοιχήματος:
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επέλεξε να επιστρέψει το 50% των χρημάτων στις ανώνυμες αθλητικές εταιρείες (ΠΑΕ και ΚΑΕ), ενώ η αριστερή εναλλακτική πρόταση υποστηρίζει τη δημιουργία Εθνικού Ταμείου Ανταποδοτικότητας του αθλητισμού (στη βάση και του ευρωπαϊκού κανόνα αλληλεγγύης), με αποδέκτες των πόρων τις αθλητικές ομοσπονδίες, τα σωματεία και τους ίδιους τους αθλητές.
Η σημερινή κυβέρνηση περιέκοψε την ετήσια τακτική επιχορήγηση των αθλητικών ομοσπονδιών για το 2022, με πρόσχημα τον συμψηφισμό των πόρων από το στοίχημα. Αντιθέτως η αριστερή αντίληψη, θεωρεί ότι η βασική, θεσμοθετημένη και συνταγματικά κατοχυρωμένη πηγή χρηματοδότησης του κοινωνικού αγαθού που λέγεται αθλητισμός είναι ο ετήσιος τακτικός προϋπολογισμός, ενώ οι πόροι από τον αθλητικό στοιχηματισμό – ειδικά σε συνθήκες οικονομικής κρίσης – αποτελούν επιπρόσθετη πηγή χρηματοδότησης, που δεν αναστέλλει την πρώτη.
2. Την περίοδο 2015-19 υλοποιήθηκε ένα πρωτοποριακό, κοινωνικό πρόγραμμα εκμάθησης της κολύμβησης στα δημόσια δημοτικά σχολεία, από το οποίο επωφελήθηκαν περισσότερα από εκατόν ογδόντα χιλιάδες (180.000) παιδιά κι εργάσθηκαν χίλιοι διακόσιοι (1.200) εκπαιδευτικοί φυσικής αγωγής στα τέσσερα χρόνια υλοποίησής του. Μάλιστα στην πορεία καθιερώθηκε ως υποχρεωτικό μάθημα στο διδακτικό πρόγραμμα των σχολείων της Α’ θμιας Εκπαίδευσης. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας διέκοψε αμέσως το πρόγραμμα και ανάθεσε, στο πλαίσιο πελατειακής κουλτούρας, την εκμάθηση της κολύμβησης σε ιδιωτικό φορέα κι εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας.
3. Την περίοδο 2015-2019, σε μνημονιακές μάλιστα συνθήκες, υλοποιήθηκε μέσα από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Γ.Γ.Α, το πρόγραμμα «Φιλόδημος» του Υπ. Εσωτερικών, το πρόγραμμα ενεργειακών αναβαθμίσεων του Υπ. Ανάπτυξης και το πιλοτικό πρόγραμμα «Εμαυτίων» Γ.Γ.Α. και Υπ. Παιδείας, ένα εθνικό σχέδιο για τις αθλητικές υποδομές, τα δημόσια στάδια, τα δημοτικά γήπεδα και τις σχολικές αθλητικές εγκαταστάσεις. Με λογική αποκέντρωσης, με αναπτυξιακή φιλοσοφία και αντικειμενικά κριτήρια. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας διέκοψε τον εθνικό σχεδιασμό, επί τρία έτη δεν υλοποίησε κανένα συγκροτημένο πρόγραμμα για τις υποδομές και αναλώθηκε σε επικοινωνιακού τύπου εκδηλώσεις, στις οποίες σημασία έχουν οι χιλιάδες των θεατών έναντι της αξίας που προσδίδουν οι χιλιάδες ενεργά αθλούμενοι.
Για ένα νέο παράδειγμα στον αθλητισμό
Ιστορικά γνωρίζουμε ότι οι αριστερές και προοδευτικές ηγεσίες όλων των ρευμάτων (παρά τη μεταρρυθμιστική, ριζοσπαστική ή αντισυστημική οπτική που έχουν για το ευρύτερο κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι), σε ό,τι αφορά στον αθλητισμό και τη φυσική κουλτούρα τείνουν να έχουν μια ελιτίστικη προσέγγιση. Αδυνατούν να κατανοήσουν ότι ο αθλητισμός είναι ένα υποσύστημα σε άμεση συνάρτηση με άλλα υποσυστήματα όπως η πολιτική, η οικονομία, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κλπ. Προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη νεοδεξιά «προέλαση» χωρίς αναλυτικά εργαλεία και με αμηχανία.
Σήμερα, λοιπόν, με όρους προοδευτικής πολιτικής οφείλουμε να θεμελιώσουμε τους όρους του «νέου παραδείγματος στον αθλητισμό. Πρέπει να τους επικοινωνήσουμε με όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με ένα προοδευτικό και σοσιαλιστικό λόγο, με όσους αντιλαμβάνονται τον αθλητισμό ως έναν στείρο ανταγωνισμό στα πλαίσια των αθλητικών «μικρόκοσμων» στους οποίους εντάσσονται.
Δεδομένης της αυξημένης ευθύνης που θα έχουν οι αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις όταν κληθούν ν΄ ασκήσουν κυβερνητική πολιτική στη χώρα (ελπίζω εκτός μνημονιακών δεσμεύσεων), είναι ακόμα ζητούμενο και όχι κατακτημένο, σύσσωμο το πολιτικό προσωπικό της Αριστεράς, να αντιληφθεί (πέραν της κοινωνικής και πολιτικής διάστασης του αθλητισμού) και τη μεγάλη του συμβολή στην εθνική οικονομία (στα μερίδια που ο αθλητισμός συνολικά συνεισφέρει στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν και στα μεγέθη της εργασίας). Όμως, αυτό πρέπει να συμβεί, υπό μια βασική αρχή: η Αριστερά δεν μπορεί να αναπαράγει με όρους καλύτερης διαχείρισης, τις -κοινά αποδεκτές- δοξασίες, για παράδειγμα τη λογική της βιωσιμότητας των μεγάλων αθλητικών διοργανώσεων με κάθε κοινωνικό κόστος, ή της υποχρεωτικής κερδοφορίας των εγκαταστάσεων ως μοναδικό όρο διατήρησης του δημόσιου χαρακτήρα τους, ή τον στόχο για ένα αθλητισμό ως μέσο οικονομικής στήριξης των τοπικών κοινωνιών σε αντίθεση με τους όρους της πράσινης ανάπτυξης.
Η Αριστερά, με τη πρακτική εφαρμογή πολιτικών μέσω και του αθλητισμού, οφείλει να δώσει πιο αποτελεσματική μάχη για την εγγύηση της δημόσιας υγείας, την προαγωγή του παιδαγωγικού του χαρακτήρα και την ένταξη του αθλητισμού στις αναδιανεμητικές πολιτικές, σύμφωνα με τις ανάγκες του και τα όσα αυτός ανταποδίδει. Κάτι που επιχειρήθηκε, εν μέρει υλοποιήθηκε αλλά όχι επαρκώς την περίοδο 2015-2019, λόγω αντικειμενικών αλλά και υποκειμενικών αιτιών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Ντανιέλ Μπενσαϊντ, Ο Μαρξ της εποχής μας. Μεγαλείο και κακοδαιμονίες ενός κριτικού εγχειρήματος, Εκδ. Τόπος, 2013
• Κ. Μαρξ, Άπαντα, Ρώσικη έκδοση, τ. 23, σελ 178
• UNITED NATIONS, Sport for peace and development; Building a peaceful and better world through sport and the Olympic ideal, https://www.un.org/en/ga/62/plenary/sport/docs.shtml
• UNESCO, Sixth International Conference of Ministers and Senior Officials Responsible for Physical Education and Sport (MINEPS VI) – Kazan, Russian Federation – 13-15 July 2017
• UNESCO, 39TH Session, Draft Resolution, Follow-up of the Sixth International Conference of Ministers and Senior Officials Responsible for Physical Education and Sport MINEPS VI), Paris 2017, 39C/COM SHS/DR.1
• WORLD HEALTH ORGANIZATION, Fact Sheets: Physical activity, 26 November 2020, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity
• Λευκή Βίβλος – Λευκή Βίβλος για τον αθλητισμό {SEC(2007) 932} {SEC(2007) 934} {SEC(2007) 935} {SEC(2007) 936}
• ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Ανάπτυξη της ευρωπαϊκής διάστασης στον αθλητισμό /* COM/2011/0012 τελικό */Βρυξέλλες, 18.1.2011
• Ψήφισμα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών, συνερχομένων στα πλαίσια του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2014, σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον αθλητισμό (2014-2017), 2014/C 183/03
• Ψήφισμα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών, που συνέρχονται στο πλαίσιο του Συμβουλίου, σχετικά με το σχέδιο εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον αθλητισμό (1 Ιουλίου 2017-31 Δεκεμβρίου 2020) (2017/C 189/02)
• Ψήφισμα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών που συνέρχονται στο πλαίσιο του Συμβουλίου σχετικά με το σχέδιο εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον αθλητισμό (1 Ιανουαρίου 2021-30 Ιουνίου 2024) (2020/C 419/01)
• Συναδινός Ιούλιος , Η Φυσική Κουλτούρα και ο Αθλητισμός ως Κοινωνικός Θεσμός στη Σύγχρονη Ελλάδα, Διατριβή, Κρατικό Κεντρικό Ινστιτούτο Φυσικής Κουλτούρας Μόσχα 1991
• Συναδινός Ιούλιος, Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές πλευρές της Φυσικής Αγωγής και του Αθλητισμού στη μνημονιακή εποχή, περιοδικό Altius, τριμ. Έκδοση χειμώνας 2013-14, σελ 9-21, issn:2241-7923
• Συναδινός Ιούλιος, Το Αθλητικό Μοντέλο στην Ελλάδα: με Νεοφιλελεύθερη Ηγεμονία ή με Κοινωνικό πρόσημο:, Monthly Review, μην. Επιθεώρηση, Μάρτιος 2010, Νο.63(128)
• Συναδινός Ιούλιος, Αθλητισμός και Τηλεόραση, στο «Τηλεόραση και Ελληνική Κοινωνία», Εκδ. ΕιKώN, Αθήνα, Ιανουάριος 2004, σελ. 135-158, isbn: 960-8777-1-6
• Richard Giulianotti, SPORT-A Critical Sociology, Polity Press, 2016, isbn:978-0-7456-6992-2
• Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, (κυρώθηκε με τον Ν. 2101 της 2/2 Δεκεμβρίου 1992 : κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΦΕΚ 192, τ. Α ́)
• Study on the European Sport model. A Report to the European Commission: Directorate-General for Education, Youth, Sport and Culture (European Commission), 2022, isbn: 978-92-76-52904-0
• Study on the Economic Impact of Sport through Sport Satellite Accounts, April 2018, European Commission, Research Report, isbn:978-92-79-76925-2
Ο Ιούλιος Συναδινός είναι Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής, Διδάκτωρ Αθλητικής Κοινωνιολογίας, τ. Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού
ΕΝΑ
