Αυτό που ο Νίτσε κατόρθωσε να αποτινάξει ήταν το status της Κρίσης: «η συνείδηση του χρέους απέναντι στη θεϊκότητα», η περιπέτεια του χρέους καθώς γίνεται αιώνιο και επομένως αδύνατον να εξοφληθεί. Ο άνθρωπος δεν θα κληθεί προς κρίση, δεν είναι καν επικριτέος και δεν δικάζεται παρά μόνο όταν η ύπαρξή του θεωρηθεί ότι υπόκειται σε ένα αιώνιο χρέος: το αιώνιο του χρέους και η αθανασία της ύπαρξης αντανακλώνται μεταξύ τους, ώστε να συγκροτήσουν «το δόγμα της κρίσης». Ενόσω το χρέος είναι χωρίς τέλος, ο χρεώστης επιβιώνει.
Το παραπάνω απόσπασμα ανήκει στο κεφάλαιο «Για να ξεμπερδεύουμε με τη Θεία Κρίση» του βιβλίου «Κριτικά και Κλινικά» του επιδραστικού φιλόσοφου Ζιλ Ντελέζ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Κέδρος σε μετάφραση των Χλόης Κολύρη και Γιάννη Ρήγα. Ο Ντελέζ άσκησε τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 μεγάλη επιρροή στην πολιτική ζωή, σε αυτόνομα και ριζοσπαστικά κινήματα, καθώς και στη θεωρία της λογοτεχνίας, της αρχιτεκτονικής και των εικαστικών τεχνών. Το έργο του εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο διαλόγου και σήμερα σε φιλοσοφικούς και επιστημονικούς κύκλους.
Το «Κριτικά και Κλινικά» είναι ένα σύνολο κειμένων του Ντελέζ -ορισμένα εκ των οποίων ήταν ανέκδοτα- που ασχολούνται με «Το πρόβλημα της γραφής»: Ο συγγραφέας, όπως λέει ο Προυστ, επινοεί μέσα στη γλώσσα μια νέα γλώσσα, μια γλώσσα κατά κάποιον τρόπο ξένη. Ο Ντελέζ με αυτά τα κείμενα επιχειρεί να τονίσει πως μέσα στην ίδια τη γραφή ενυπάρχουν ζωγραφική και μουσική, τα αποτελέσματα των χρωματισμών και των αντηχήσεων ανυψώνονται πάνω από τις λέξεις. «Ο Μπέκετ επιζητούσε να ανοίξουμε τρύπες» στην ομιλία για να μπορέσουμε να ακούσουμε και να δούμε «εκείνο που φωλιάζει απειλητικά από πίσω».
Υπάρχουν συμβάντα στα σύνορα της γλώσσας, ισχυρίζεται ο φιλόσοφος, και τα κείμενα που παρουσιάζονται σε αυτό το βιβλίο, όσο και οι συγγραφείς οι ίδιοι, αποτελούν νοητικά μονοπάτια. «Ορισμένα είναι σύντομα, άλλα είναι μεγαλύτερα, ωστόσο όλα περνάνε από τους ίδιους τόπους, προσεγγίζουν το ένα το άλλο και το καθένα τους προσφέρει μια θέα στο άλλο. Μερικά γίνονται κλειστά, αδιέξοδα από την αρρώστια. Κάθε έργο είναι ένα ταξίδι, μια διαδρομή, που παρ’ όλα αυτά δεν ακολουθεί το ένα ή το άλλο εξωτερικό μονοπάτι αλλά εγκάρσια μονοπάτια και εσωτερικές διαδρομές που το συνθέτουν, που συγκροτούν το τοπίο ή την παράστασή του».
Στο πρώτο κεφάλαιο «Η λογοτεχνία και η ζωή» εξετάζει την καταγωγή της γραφής. Το γράψιμο, λέει, είναι μια υπόθεση του γίγνεσθαι, διαρκώς ανολοκλήρωτη, διαρκώς σε διαδικασία επιτέλεσης, που υπερβαίνει οποιαδήποτε βιώσιμη ή βιωμένη εμπειρία. Καταλήγει πως μεταξύ όλων αυτών που γράφουν βιβλία με λογοτεχνική πρόθεση -τρελών ή γνωστικών- είναι πολλοί λίγοι αυτοί που μπορούν να αυτοαποκληθούν συγγραφείς. Στα κείμενα που ακολουθούν διαπερνά τον τρόπο γραφής του Λούις Γούφσον, του Λιούις Κάρολ, του Μπέκετ. Στέκομαι στο κεφάλαιο «Για τους τέσσερις ποιητικούς τύπους οι οποίοι θα μπορούσαν να ανακεφαλαιώσουν την καντιανή φιλοσοφία», όπου η ανάλυσή του για την έννοια του χρόνου ως τρόπου της σκέψης, ως κίνησης της ψυχής, είναι πραγματικά απολαυστική. Το βιβλίο προχωρά με το «Νίτσε και Απόστολος Παύλος, Λώρενς και Ιωάννης της Πάτμου», όπου βιβλικά και λογοτεχνικά κείμενα έχουν έναν συνεχή διάλογο. Συνεχίζει με τον Μαζόχ, τον Γουίτμαν, τον Φρόιντ, τον Μπάρτλεμπι, τον Αλφρέ Ζαρί και τον Χάιντεγκερ, τον Νίτσε. Σταματώ στο επόμενο κείμενο, το «Τραύλισε». Η γλώσσα, λέει ο Ντελέζ, υπόκειται μια διπλή διαδικασία, αυτή των επιλογών που πρέπει να γίνουν και εκείνη των συνεπειών που συνεπάγονται: μια διάζευξη ή επιλογή των παρεμφερών και μια σύνδεση ή διαδοχή των συνδυάσιμων. Οσο η γλώσσα θεωρείται ένα σύστημα ισορροπίας, οι διαζεύξεις μένουν υποχρεωτικά αποκλειστικές. Και συχνά μπροστά σε αυτή τη διαδικασία τραυλίζουμε. Το βιβλίο συνεχίζει με τον Λόρενς, το θέμα της Θείας Κρίσης, τον Πλάτωνα, και τελειώνει με τον Σπινόζα.
Στο σημείωμά της η μεταφράστρια του βιβλίου, Χλόη Κολύρη, σημειώνει πως ο Ντελέζ στο βιβλίο αυτό προσεγγίζει τον στόχο του μελετώντας τη σχέση της ζωής με την τέχνη και μάλιστα σε μια κορυφαία στιγμή της, τη λογοτεχνία. «Γιατί ο Γάλλος φιλόσοφος επιλέγει τη λογοτεχνία για να φανερώσει την άποψή του για τη ζωή; Ο βίος, το πέρασμα της ζωής είναι ταυτόχρονα βίωμα και βιώσιμο, κάτι που το ζεις αλλά και “σε ζει”, είναι ένα όριο επιβίωσης και συντριβής. Οσο πιο υγιής είσαι, τόσο και πιο ισχυρός, άρα και ικανός να επιβιώσεις και να απολαύσεις». Πραγματικά ενδιαφέρον βιβλίο στις μέρες μας το «Κριτικά και Κλινικά», δίνει στη λογοτεχνία μια θέση ανάμεσα στη ζώσα πραγματικότητά μας.
Νησίδες
