Ο πρώην Ιταλός πρωθυπουργός, Ματέο Ρέντσι, ετοιμάζεται να σχηματίσει το δικό του κεντρώο πολιτικό κίνημα, παρόμοιο με το «Η Δημοκρατία Εμπρός» (La Republique en marche) του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν. Ένα νέο κεντρώο κόμμα έχει προκαλέσει ενθουσιασμό και στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά για διαφορετικούς λόγους. Οι φιλελεύθεροι ευρωπαϊστές δεν παραδίδουν τα όπλα.
Οι πιθανότητες, όμως, δεν είναι καλές για πολλούς από αυτούς. Υπάρχει λόγος που η φιλελεύθερη δημοκρατία φθίνει. Τα φιλελεύθερα καθεστώτα δεν έχουν καταφέρει να επιλύσουν προβλήματα που ανέκυψαν από την εφαρμογή φιλελεύθερων πολιτικών όπως οι περικοπές φόρων, η δημοσιονομική προσαρμογή και η απορρύθμιση. Στα προβλήματα αυτά συγκαταλέγεται η επίμονη χρηματοπιστωτική αστάθεια και οι οικονομικές της επιπτώσεις. Η αύξηση της ανασφάλειας μεταξύ των πολιτών με χαμηλότερα εισοδήματα, την οποία διογκώνει η τεχνολογική αλλαγή και η ανοιχτή μεταναστευτική πολιτική. Οπως και η αδυναμία συντονισμένης πολιτικής δράσης, για παράδειγμα στην καταπολέμηση της παγκόσμιας φοροαποφυγής.
Όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση, οι κυβερνήσεις της ηπειρωτικής Ευρώπης δεν απέκτησαν τον πλήρη έλεγχο του τραπεζικού τους συστήματος, δεν κυνήγησαν όσο θα έπρεπε τα υψηλά μπόνους και ούτε επέβαλαν έναν φόρο επί των χρηματιστηριακών συναλλαγών. Δεν αύξησαν τους φόρους στα εισοδήματα και τα κέρδη των επιχειρήσεων για να αντισταθμίσουν τις περικοπές στις δαπάνες του δημοσίου τομέα.
Τα συνηθισμένα στατιστικά στοιχεία δεν αντικατοπτρίζουν πόσο έχουν αλλάξει οι ζωές των πολιτών με χαμηλότερα εισοδήματα τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Η στασιμότητα του διαθέσιμου πραγματικού εισοδήματος έχει σημασία, αλλά εξίσου σημασία έχει και η χαμηλότερη εργασιακή ασφάλεια και η μειωμένη πρόσβαση στις αγορές πίστωσης και στεγαστικών δανείων.
Η εκτίμησή μου είναι πως η αντίδραση ενάντια στον φιλελευθερισμό θα εκδηλωθεί σε διάφορα στάδια. Είμαστε στο πρώτο στάδιο, στην αντι-μεταναστευτική φάση την οποία εκφράζει ο Τραμπ. Η μετανάστευση έχει οικονομικά οφέλη, ειδικά μακροπρόθεσμα. Αλλά έχει και χαμένους, πραγματικούς και φανταστικούς. Η απόφαση της Άγκελα Μέρκελ να ανοίξει τα σύνορα σε 1 εκατ. πρόσφυγες ήταν δικαιολογημένη από ηθική σκοπιά και είμαι βέβαιος ότι θα αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη. Αλλά οδήγησε σε κρίση επειδή δεν είχε προετοιμάσει πολιτικά τη χώρα.
Το ευρώ ήταν επίσης ένα υστερόβουλο φιλελεύθερο οικοδόμημα. Μόλις ξέσπασε η κρίση, οι πολιτικοί έκαναν το ελάχιστο που απαιτούνταν για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή του, αλλά δεν κατάφεραν να λύσουν τα υποκείμενα προβλήματα, τα οποία σήμερα έχουν μετατραπεί σε ανισορροπίες οι οποίες δεν μπορούν να διορθωθούν από μόνες τους. Χωρίς ένα κοινό ασφαλές στοιχείου ενεργητικού και μια πραγματική τραπεζική ένωση, η ευρωζώνη θα παραμείνει ευάλωτη στις οικονομικές κρίσεις.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματική στην κατάργηση των εμπορικών φραγμών, στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην οικοδόμηση ανοιχτών κοινωνιών. Αλλά η αδυναμία διαχείρισης των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων των πολιτικών αυτών έχει καταστήσει τα φιλελεύθερα καθεστώτα εγγενώς ασταθή.
Για την ώρα, η δεξιά ενισχύεται από το αντι-μεταναστευτικό κύμα. Αλλά υπάρχουν δύο λόγοι που υπονομεύουν την άνοδο της. Πρώτον, οι ακροδεξιές πολιτικές είναι καταδικασμένες να αποτύχουν ακόμα και με τους δικούς τους στενούς όρους. Ένα τείχος κατά μήκος των συνόρων με το Μεξικό δεν θα περιορίσει τις μεταναστευτικές ροές στις ΗΠΑ, όπως δεν θα το κάνει και η επανεθνικοποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής στην Ευρώπη. Δεύτερον, υποψιάζομαι ότι η μετανάστευση θα παραγκωνιστεί σύντομα από άλλα ζητήματα, όπως ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης στο επίπεδο διαβίωσης της μεσαίας τάξης, τα αυξανόμενα επίπεδα φτώχειας και η οικονομική μετεγκατάσταση λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Είναι ένα πολιτικό περιβάλλον το οποίο ευνοεί την ριζοσπαστική αριστερά από την άκρα δεξιά. Η δεξιά δεν ενδιαφέρεται για τη φτώχεια και τα κόμματά της βρίθουν από αρνητές της κλιματικής αλλαγής. Κάποιοι από τους ακροδεξιούς λαϊκιστές μπορεί να μιλούν τη γλώσσα της εργατικής τάξης, αλλά η αριστερά είναι πιο πιθανό να κάνει κάτι.
H πολιτική της αριστεράς που θα αλλάξει πραγματικά τα δεδομένα θα είναι η επιβολή ενός φορολογικού συντελεστή 70% που έχει προτείνει η βουλευτής του Κογκρέσου των ΗΠΑ, Αλεξάντρια Οκάσιο-Κόρτες. Δεν είναι το νούμερο που έχει σημασία, αλλά η αποφασιστικότητα να αντιστραφεί μια 30ετής τάση μείωσης της φορολογίας των πολύ υψηλών εισοδημάτων και κερδών. Αναμφίβολα μια τέτοια πολιτική θα είχε παράπλευρες απώλειες. Αλλά από την οπτική της ριζοσπαστικής αριστεράς, οι παράπλευρες απώλειες συνιστούν υπόσχεση, όχι απειλή.
Kαι το ριζοσπαστικό κέντρο; Ο Μακρόν έχει καταδείξει πως ο φιλελευθερισμός που βασίζεται σε ένα ευρύ κίνημα πολιτών μπορεί να επιτύχει σαν εκλογική στρατηγική. Αλλά υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του γαλλικού εκλογικού συστήματος τα οποία ευνόησαν τη νίκη του Μακρόν το 2017. Είναι επίσης πολύ νωρίς για να κρίνει κανείς αν οι πολιτικές που εφάρμοσε θα φέρουν αυτό το οποίο προσδοκούσαν οι ψηφοφόροι του. Η Ιταλία αποτελεί υποψήφια χώρα για μια επανάσταση στα πρότυπα του Μακρόν, αλλά αυτό δεν θα έλυνε από μόνο του τα βαθιά προβλήματα της χώρας.
Ο οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος των φιλελεύθερων πολιτικών διαφέρει από χώρα σε χώρα. Η Γερμανία έχει ως τώρα αποφύγει το καθοδικό σπιράλ εξαιτίας της μοναδικής της θέσης εντός της ευρωζώνης και της ακόμα ισχυρής σχετικά βιομηχανικής βάσης. Αλλά κάντε υπομονή ωσότου η ασταμάτητη δύναμη του ηλεκτρικού αυτό-οδηγούμενου αυτοκινήτου χτυπήσει τους αμετακίνητους οδηγούς των πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων.
Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή η οποία ευνοεί τον ριζοσπαστισμό έναντι της μετριοπάθειας και την αριστερά έναντι της δεξιάς. Δεν πρόκειται να είναι η εποχή του Ντόναλντ Τραμπ.
