Η λειψυδρία στα νησιά των Κυκλάδων δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο. Αντιθέτως, αποτελεί μια διαχρονική και ιδιαίτερα σοβαρή πρόκληση που επηρεάζει την καθημερινότητα χιλιάδων κατοίκων, τη γεωργική παραγωγή, τη δημόσια υγεία και, φυσικά, την τουριστική δραστηριότητα, έναν από τους βασικούς πυλώνες της τοπικής οικονομίας. Παρά τις αλλεπάλληλες προειδοποιήσεις από ειδικούς και τις εκκλήσεις των τοπικών κοινωνιών, οι κεντρικές και περιφερειακές αρχές φαίνεται να αδυνατούν να δώσουν ουσιαστικές λύσεις – ή να αδιαφορούν.
Έλλειψη νερού σε ένα άνυδρο γεωμορφολογικό πλαίσιο
Η γεωγραφία των Κυκλάδων –άνυδρη, βραχώδης και χωρίς μεγάλες πηγές ή ποτάμια– καθιστά το φυσικό εμπλουτισμό των υδάτινων αποθεμάτων εξαιρετικά περιορισμένο. Οι βροχοπτώσεις είναι λιγοστές, ενώ η γεωμορφολογία των νησιών εμποδίζει τη δημιουργία φυσικών ταμιευτήρων. Σε αυτό το ήδη δυσμενές περιβάλλον, προστίθεται και η έλλειψη κατάλληλων υποδομών: φράγματα, μονάδες αφαλάτωσης, σύγχρονα δίκτυα ύδρευσης. Ακόμα και βασικά έργα συλλογής ομβρίων υδάτων βρίσκονται σε ανεπάρκεια ή σε πολύ πρώιμο στάδιο ανάπτυξης.
Και σαν να μην έφταναν αυτά, κάθε καλοκαίρι η ζήτηση για νερό εκτοξεύεται, καθώς τα νησιά κατακλύζονται από τουρίστες. Οι υποδομές καταρρέουν κάτω από την πίεση, τα αποθέματα μειώνονται και οι κάτοικοι βιώνουν καθημερινά την αγωνία της (αν)επάρκειας.
Το παράδειγμα του φράγματος του Τσικαλαριού στη Νάξο
Χαρακτηριστική της κατάστασης είναι η περίπτωση του φράγματος του Τσικαλαριού στη Νάξο, ενός έργου που εδώ και πάνω από 14 χρόνια παραμένει ουσιαστικά ημιτελές. Το έργο, ενταγμένο στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης από το 2009, προβλέπει την κατασκευή ταμιευτήρα χωρητικότητας 3 εκατ. κυβικών μέτρων νερού και τη δημιουργία αρδευτικού δικτύου που θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά τις συνθήκες στο νησί.
Ωστόσο, παρ’ όλες τις εξαγγελίες, η πρόοδος υπήρξε ελάχιστη. Η χρηματοδότηση δεν επαρκεί, οι εργολαβίες προχωρούν με ρυθμούς χελώνας, και οι διαδοχικές κυβερνήσεις παραπέμπουν το έργο στο αόριστο μέλλον. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η τελευταία συμπληρωματική σύμβαση που εγκρίθηκε μεταξύ του Δημοσίου και της αναδόχου εταιρείας, ανεβάζει το συνολικό προϋπολογισμό κατά 49,26%, χωρίς να καλύπτει τα δίκτυα άρδευσης που είναι απολύτως αναγκαία για να αποδώσει η κατασκευή. Οι κάτοικοι κάνουν λόγο για «το νέο γιοφύρι της Άρτας» και η αγανάκτηση μεγαλώνει.
Ιδιωτικές λύσεις, άνιση πρόσβαση
Καθώς η πολιτεία καθυστερεί, οι πολίτες αναγκάζονται να στραφούν σε ιδιωτικές λύσεις: αγορά εμφιαλωμένου νερού, εξάρτηση από υδροφόρες, ιδιωτικές γεωτρήσεις. Όλα αυτά, όμως, έχουν υψηλό οικονομικό κόστος και δημιουργούν νέες κοινωνικές ανισότητες, όπου μόνο όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα εξασφαλίζουν πρόσβαση σε καθαρό και επαρκές νερό.
Πισίνες σε νησιά με λειψυδρία
Την ίδια στιγμή, η άναρχη και ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη επιβαρύνει περαιτέρω την κατάσταση. Η κατασκευή πολυτελών κατοικιών και τουριστικών μονάδων με πισίνες σε νησιά που ήδη στενάζουν από την έλλειψη νερού είναι μια προφανής αντίφαση. Η πλήρωση και συντήρηση των πισινών καταναλώνει πολύτιμους υδάτινους πόρους, χωρίς να υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος, σύστημα ανακύκλωσης ή περιοριστικά μέτρα.
Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η τοπική οργάνωση Save Paros, ο αριθμός των πισινών στην Πάρο εκτιμάται σε τουλάχιστον 1.200, ενώ άλλες αναφορές ανεβάζουν τον αριθμό ακόμη και στις 1.475, βάσει δορυφορικής καταγραφής μέσω Google Earth (Tripadvisor Forum, Save Paros, 2023). Αντίστοιχα, στη Νάξο, αν και δεν υπάρχουν επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία, η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη και η εκτεταμένη οικοδομική δραστηριότητα υποδηλώνουν επίσης σημαντική αύξηση των ιδιωτικών και ξενοδοχειακών πισινών, επιβαρύνοντας περαιτέρω ένα νησί που ήδη εξαρτάται από μονάδες αφαλάτωσης και υδροφόρες για την κάλυψη των αναγκών του. Οι αριθμοί αυτοί αναδεικνύουν τη σοβαρότητα του φαινομένου και την ανάγκη για αυστηρούς κανονισμούς στην κατανάλωση υδάτινων πόρων σε περιοχές με χαμηλό υδατικό ισοζύγιο.
Τι πρέπει να αλλάξει τώρα;
Η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να συνεχιστεί. Χρειάζονται άμεσες και δομικές αλλαγές:
Δημόσια διαχείριση του νερού. Το νερό πρέπει να παραμείνει υπό δημόσιο έλεγχο, με απόλυτη διαφάνεια και συμμετοχή των πολιτών. Οι πολιτικές ιδιωτικοποίησης έχουν αποτύχει παγκοσμίως.
Επενδύσεις στις υποδομές. Φράγματα, αφαλατώσεις, ανακύκλωση γκρίζου νερού, φιλικά προς το περιβάλλον δίκτυα και έργα συλλογής ομβρίων υδάτων. Οι τεχνολογίες υπάρχουν· αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση και η σωστή κατανομή πόρων.
Ρυθμιστικό πλαίσιο για τουριστικές υποδομές. Οι πισίνες δεν μπορούν να θεωρούνται αυτονόητες σε περιοχές με οριακούς υδάτινους πόρους. Πρέπει να υπάρξουν περιορισμοί και αυστηρές προδιαγραφές.
Ενίσχυση της τοπικής συμμετοχής. Οι κάτοικοι πρέπει να έχουν λόγο στη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Τοπικά συμβούλια, εθελοντικές ομάδες και ανοικτές διαδικασίες λήψης αποφάσεων μπορούν να εγγυηθούν βιώσιμες πολιτικές.
Το νερό είναι ζωή και δημόσιο αγαθό
Η λύση της υδροφόρας μπορεί να καλύπτει ανάγκες εκτάκτου ανάγκης, αλλά δεν είναι στρατηγική. Η (μη) έλλειψη νερού είναι ζήτημα πολιτισμού, δικαιοσύνης και βιωσιμότητας. Χωρίς νερό, καμία κοινωνία δεν μπορεί να ευημερήσει και καμία τουριστική ανάπτυξη δεν είναι βιώσιμη.
Η ώρα της ευθύνης είναι τώρα. Όχι σε λίγα χρόνια, όχι με άλλο ένα δελτίο τύπου. Η Νάξος και τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων αξίζουν μια πολιτεία που να νοιάζεται, να σχεδιάζει και να υλοποιεί με όραμα, σχέδιο και σεβασμό στις τοπικές κοινωνίες.
