Η Βαρκελώνη είναι μια πόλη όπου η ζωή και μαζί της η πολιτική δεν σταματούν ούτε λεπτό. Διακατέχεται από μια αδιάκοπη ενέργεια, όπως τα κύματα της Μεσογείου που σκάνε στις ακτές της. Πρωτεύουσα της Καταλονίας, σχεδόν σε κάθε της σοκάκι υπενθυμίζει το αίτημα για ανεξαρτησία. Η αστική της αναγέννηση ήρθε μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, όταν και βιομηχανικοί χώροι έδωσαν τη θέση τους σε δημόσιους χώρους πρασίνου, πολιτιστικά κέντρα και, φυσικά, δύο μίλια παραλίας. Από τότε, όπως και αντίστοιχοι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί, δίνει τη μάχη για τη λειτουργική της ισορροπία ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και στις ανάγκες των κατοίκων της. Τον Ιούνιο του 2023 φιλοξένησε το διεθνές συνέδριο για την κοινωνική κατοικία, όπου, μεταξύ άλλων, αναδείχθηκε το πολυσχιδές και ολιστικό σχέδιο της Βαρκελώνης για την επαναφορά της οικονομικά προσιτής κατοικίας στα διοικητικά όρια του δήμου.
Η επαναφορά της κατοικίας στη Βαρκελώνη ως μια δομική λειτουργία της πόλης και όχι απλώς ως ένα αγαθό της αγοράς αποτελεί ένα σημαντικό επίδικο σε κάθε τελευταία εκλογική αναμέτρηση για τον δημαρχιακό θώκο της πόλης. Άλλωστε, από το 2014 έχει ξεπηδήσει στην πόλη ένα «αντιτουριστικό κίνημα», που ζητά την επανοικειοποίηση της πόλης προς όφελος των κατοίκων της. Ως απάντηση στην ανάγκη εξισορρόπησης μεταξύ τουρισμού και κατοικίας, η διοίκηση της πόλης έχει θεσπίσει τη ρύθμιση του ειδικού σχεδίου τουριστικών καταλυμάτων, πιο γνωστό με τα αρχικά PEUAT.
Σύμφωνα με αυτό το σχέδιο, η πόλη χωρίζεται σε ζώνες όπου, αναλόγως την πίεση και την πληθώρα προσφοράς καταλυμάτων, περιορίζονται και παραχωρούνται οι νέες άδειες. Στόχος είναι αφενός ο περιορισμός της εξάπλωσης σε περιοχές που θεωρούνται κορεσμένες και αφετέρου η διάχυσή τους σε συνοικίες οι οποίες δεν βρίσκονται στο επίκεντρο της τουριστικής επέκτασης. Με αυτόν τον τρόπο, η πόλη προσπαθεί να προστατέψει και να επαναφέρει την κατοικία στις περιοχές που δέχονται υπέρμετρη πίεση από τον τουρισμό, αλλά ταυτόχρονα να μοιράσει τα οφέλη του τουρισμού και της άνισης γεωγραφικής κατανομής του υπέρ του δημοφιλούς κέντρου της πόλης. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στα μέτρα περιορισμού των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου Airbnb, που στοχεύουν στα μεμονωμένα δωμάτια, όπου υπάρχει απαγόρευση για παραχώρησή τους για λιγότερες από 31 ημέρες, αλλά και στα αδήλωτα καταλύματα μέσω συχνών επιθεωρήσεων. Μεταξύ άλλων, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης το 2016 επέβαλε πρόστιμο 600.000 ευρώ στην ίδια την εταιρεία Airbnb επειδή συνέχιζε να διαφημίζει καταλύματα χωρίς άδεια στην πλατφόρμα της.
Συμπληρωματικά στη ρύθμιση της ανάπτυξης του τουρισμού, η Βαρκελώνη έχει εισαγάγει σημαντικές μεταρρυθμίσεις τα τελευταία χρόνια με στόχο την ανάπτυξη της οικονομικά προσιτής στέγης. Ως αποτέλεσμα απουσίας σχετικής παράδοσης, η Καταλονία και η Ισπανία διαθέτουν λιγότερο από το 2% του συνολικού στεγαστικού αποθέματος ως δημόσια, κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγη, γεγονός που αφήνει τις δημόσιες Αρχές με πολύ περιορισμένα εργαλεία για να ανταποκριθούν στην τρέχουσα στεγαστική κρίση. Παρ’ όλα αυτά, λόγω ισχυρής πολιτικής βούλησης αλλά και ακόλουθης ανάπτυξης τεχνογνωσίας των διοικητικών Αρχών, μαζί με την Ακαδημία και την Κοινωνία των Πολιτών, δημιουργήθηκε ένα ολιστικό σχέδιο δράσης για τη στέγαση με επίκεντρο την ανάπτυξη της κοινωνικής κατοικίας, το οποίο επιδιώκει να λειτουργήσει ως βιώσιμη εναλλακτική λύση απέναντι στη σύγχρονη κερδοσκοπία της αγοράς στη στέγαση.
Έχοντας αυτά κατά νου, η διοίκηση της πόλης επεξεργάστηκε πολιτικές για την πρόληψη ή την καθυστέρηση των εξώσεων, για τη ρύθμιση των ενοικίων των μικρών ιδιοκτητών και για την κατασκευή νέων κοινωνικών κατοικιών τουλάχιστον σε ποσοστό 40% όσον αφορά την καινούργια οικιστική ανάπτυξη. Ως αποτέλεσμα, οι κοινωνικές κατοικίες αυξήθηκαν, από 7.500 μονάδες πριν από οκτώ χρόνια, σε 11.500 και στόχος είναι να αυξηθούν στις 14.000, κάτι που αποτελεί σήμερα το μεγαλύτερο μερίδιο κοινωνικής κατοικίας σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη ισπανική πόλη. Μάλιστα, για την αντιμετώπιση της δυσκολίας εξεύρεσης χώρου για ανέγερση νέων κατοικιών στον κορεσμένο αστικό ιστό της πόλης, ο Δήμος της Βαρκελώνης ανέπτυξε ένα πρόγραμμα απαλλοτριώσεων κτηρίων με σκοπό την ανακαίνιση και διάθεσή τους για κοινωνική κατοικία. Πέρα από το γεγονός ότι είναι οικονομικά προσιτές, οι νέες κοινωνικές κατοικίες είναι «πράσινες», με μειωμένες εκπομπές άνθρακα, είναι λειτουργικές, αλλά και διασπείρονται στην πόλη ώστε να μην δημιουργούνται φαινόμενα γκετοποίησης.
Κανένα από τα παραπάνω μέτρα και πολιτικές των δημοτικών Αρχών δεν αποτελεί εγγύηση επιτυχίας για τον στόχο που έχει θέσει η πόλη για τον εαυτό της, δηλαδή να δώσει τον ζωτικό χώρο που χρειάζεται η κατοικία στην καθημερινή της λειτουργία. Όμως η πόλη προσπαθεί, αξιολογεί και συνεχώς επαναπροσδιορίζει τις πολιτικές της, αποτελώντας σήμερα ένα σημείο αναφοράς για αντίστοιχες περιπτώσεις. Άλλωστε, το να βρει το σημείο ισορροπίας αποτελεί από μόνο του έναν διαρκή αγώνα, όπως η ενέργεια των κυμάτων της Μεσογείου που διαδέχονται το ένα το άλλο στις ακτές της Βαρκελώνης.
Βασίλης Δελής
