Οι επερχόμενες ευρωεκλογές του Ιουνίου μέσα σε ένα περιβάλλον παγκόσμιας γεωπολιτικής και οικονομικής ρευστότητας θέτουν εκ νέου τις προκλήσεις για το μέλλον της Ευρώπης, καθώς και τα κρίσιμα διακυβεύματα για το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Ένα εξ αυτών, το ποιος θα είναι ο ρόλος και η θέση της Ευρώπης στον κόσμο, αποτελεί ένα διαρκές ερώτημα. Και η απάντησή του καθίσταται ακόμα πιο δύσκολη, όταν μιλάμε για έναν μεταβαλλόμενο, πολυπολικό κόσμο αναδιατάξεων και κλιμακούμενων ανταγωνισμών, τόσο μεταξύ υπερδυνάμεων όσο και μεταξύ μεσαίων αναδυόμενων δυνάμεων.
Στο εαρινό ευρωβαρόμετρο του ευρωκοινοβουλίου, το 40% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι τα τελευταία χρόνια ο ρόλος της ΕΕ στον κόσμο έχει γίνει πιο σημαντικός, το 35% ότι έχει παραμείνει σταθερός και το 22% ότι έχει γίνει λιγότερο σημαντικός. Είναι όμως, όντως, ενισχυμένος ο ρόλος της Ευρώπης; Οι περιπτώσεις των γεωπολιτικών κρίσεων της Ουκρανίας και της Γάζας οδηγούν σε αρνητική απάντηση. Πρόκειται για δύο αναφλέξεις ακριβώς δίπλα από το κατώφλι της ΕΕ, με τις επιπτώσεις τους να την αφορούν άμεσα (βλ. ενεργειακό κόστος). Ωστόσο, η Ευρώπη εμφανίζεται παντελώς ανεπαρκής στο να μπορέσει να αποτελέσει έναν παράγοντα διαμόρφωσης (και θετικής έκβασης) εξελίξεων. Εμφανίζεται σε γεωστρατηγικό και γεωοικονομικό επίπεδο πλήρως εξαρτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες και, μοιραία, και από τις επιδιώξεις της Ουάσιγκτον.
Οι κοινωνίες της Ευρώπης, έπειτα από τις διαδοχικές κρίσεις που έχουν βιώσει και βιώνουν, αισθάνονται ανασφαλείς. Σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο, η σημασία που αποδίδουν οι πολίτες σε άμυνα και ασφάλεια συνεχίζει να αυξάνεται. Το 81% των Ευρωπαίων εκτιμά ότι η προσέλευση στις κάλπες των ευρωεκλογών είναι ακόμη σημαντικότερη εξαιτίας της υφιστάμενης γεωπολιτικής κατάστασης. Ταυτόχρονα, σε ερώτηση για τους τομείς στους οποίους θα πρέπει να επικεντρωθεί η ΕΕ ώστε να ενισχύσει τη θέση της στον κόσμο, το 37% απαντά «άμυνα και ασφάλεια», ενώ από 30% συγκεντρώνουν «ενεργειακά θέματα, ενεργειακή ανεξαρτησία, πόροι και υποδομές» και «επισιτιστική ασφάλεια και γεωργία». Η «κλιματική δράση και η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» καταλαμβάνει την πέμπτη θέση (24%), ενώ οι «αξίες της ΕΕ, δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα» βρίσκονται μόλις στην έκτη θέση (23%).
Η περίφημη στρατηγική αυτονομία αποτελεί ύψιστο διακύβευμα για την ΕΕ. Όμως, το κρίσιμο σημείο είναι με ποιους όρους θα διαμορφωθεί αυτή: με μιλιταριστικούς όρους και κούρσες εξοπλισμών ή με ενίσχυση του προφίλ της Ευρώπης ως παράγοντα διπλωματικής ισχύος και ειρήνευσης; Ταυτόχρονα, είναι σημαντική η οριοθέτηση και επανανοηματοδότηση της έννοιας της ασφάλειας. Όχι αποκλειστικά με στρατιωτικούς και αμυντικούς όρους, προς όφελος της αγοράς εξοπλισμών και της ενίσχυσης εθνικιστικών αντανακλαστικών της κοινωνίας, αλλά και με πολιτικοκοινωνικούς όρους· για μία Ευρώπη των λαών, που θα επιζητά ως Ένωση -και όχι ως άθροισμα επιμέρους εθνικών συμφερόντων- τη σταθερότητα και την ευημερία τόσο των κρατών-μελών της όσο και του ευρύτερου περιβάλλοντός της, όπως επιτάσσουν οι ιδρυτικές αξίες της.
Η Ευρώπη, οι ηγέτες της οποίας δεν θα πρέπει να ξεχνούν ότι δημιουργήθηκε την επαύριο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από τις στάχτες των πολεμικών συγκρούσεων στο έδαφός της, θα έχει ενισχύσει τη θέση της στον πλανήτη όταν δεν θα καλείται να «επιλέξει πλευρά», αλλά να αποτελέσει η ίδια μία επιλογή, υπευθυνότητας, ανθρωπισμού και προώθησης της διεθνούς συνεργασίας σε μία συγκυρία ιστορικών και τεκτονικών αλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Βαγγέλης Βιτζηλαίος, συντονιστής Κύκλου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Αναλύσεων Ινστιτούτου ΕΝΑ, υποψήφιος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πειραιώς
